Morgunblaðið - 18.05.2019, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Athyglisverðstaða erkomin upp í
orkumálum á meg-
inlandi Evrópu.
Eins og fram kem-
ur í fréttaskýring-
unni hér til hliðar
höfðaði framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins fyrir
rúmum tveimur mánuðum mál
gegn Austurríki, Frakklandi,
Þýskalandi, Póllandi, Portú-
gal, Svíþjóð, Bretlandi og Ítal-
íu fyrir að hafa ekki farið í opin
útboð á nýtingarrétti vatns-
falla. Lítur framkvæmda-
stjórnin á þetta sem samnings-
brot á þjónustutilskipun á
Evrópska efnahagssvæðinu
frá árinu 2006 og reglugerð um
opinber innkaup frá 2014.
Hafa gerðirnar báðar verið
innleiddar á Íslandi, en eins og
fram kemur í fréttaskýring-
unni er ekki ljóst með hvaða
hætti nýtingarsamningar verði
gerðir hér og óljóst sé hvernig
komist verði hjá því að þeir
verði boðnir út.
Hér tekur Evrópusam-
bandið sér vald til þess að
hlutast til um rekstrarform á
nýtingu auðlinda og svo virðist
sem afleiðingarnar af innleið-
ingu þessara gerða hafi ekki
blasað fullkomlega við aðild-
arríkjunum.
Það er eitt að setja reglur
um það hvernig viðskipti fara
fram og draga úr hindrunum.
Annað er að nota Evrópusam-
bandið til þess að þrýsta á um
ákveðið rekstrarform, hvort
rekstur sé á hendi
hins opinbera eða
einkafyrirtækja.
Í lýðræðisríki er
það kjósenda að
ákveða hvaða öfl-
um þeir koma til
valda, hvort þeir
kjósa talsmenn einkaframtaks
eða ríkisafskipta, og hinn póli-
tíski pendúll á það til að sveifl-
ast. Það er ekki hlutverk Evr-
ópusambandsins að binda
hendur aðildarríkjanna.
Þetta á ekki síst við bæði
þegar kemur að nýtingu auð-
linda og aðgangi að þeim og
greinum þar sem ríkir fá-
keppni ef ekki einokun og lög-
mál frjálsrar samkeppni ná
síður til. Þess utan eru að-
stæður ólíkar frá einu landi til
annars. Niðurstöðu í málum
sem þessum á ekki að knýja
fram utan frá.
Þessi vinkill á áðurnefndum
gerðum var fyrirferðarlítill á
ratsjá umræðunnar þegar þær
voru teknar upp hér á landi.
Hins vegar hefði verið full
ástæða til að brjóta hann til
mergjar líkt og nú er reynt að
gera við þriðja orkupakkann
við lítinn fögnuð stuðnings-
manna hans.
Málsókn framkvæmda-
stjórnar ESB á hendur átta að-
ildarríkjum (einu reyndar á út-
leið) er enn eitt dæmið um það
hvað sambandið er komið langt
frá því upprunalega fyrirheiti
stofnenda þess að hlutast ekki
til um það sem hægt er að leiða
til lykta heima í héraði.
ESB dregur átta að-
ildarríki fyrir dóm
fyrir að brjóta reglur
um útboð nýtingar á
orku}
Orkunýting boðin út?
Ímyndarsmíð ersnar þáttur í
samskiptum á
okkar tímum. Í
slíkum æfingum
getur verið betra
að innistæða sé
fyrir ímyndinni.
Þessa dagana siglir Reykja-
vík undir gunnfána orðsins
athafnaborgin. Sigurður
Hannesson, framkvæmda-
stjóri Samtaka iðnaðarins,
skrifaði í gær grein í Morg-
unblaðið undir fyrirsögninni
„Athafnaborgin standi undir
nafni“.
Þar segir hann að borgar-
skipulag þar sem iðnaður,
verslun og þjónusta þrífist í
bland við íbúabyggð tryggi
blómlegt samfélag og fagnar
því að stjórnendur borgar-
innar skuli nú kynna Reykja-
vík sem athafnaborg.
Hann bendir jafnframt á að
það geri „þeim sem reka at-
vinnustarfsemi erfitt fyrir í
mörgu tilliti“. Tínir hann þar
til að fasteignaskattar á fyrir-
tæki hafi hækkað
hratt síðustu ár
og nemi hækkunin
45% umfram verð-
lagsþróun á ár-
unum frá 2011.
Reykjavík nýti sér
lögbundið hámark álagningar
á meðan dæmi séu um önnur
sveitarfélög, sem hafi lækkað
hlutfallið um allt að þriðjung.
Lítið hafi verið um sam-
gönguframkvæmdir innan
borgarinnar þrátt fyrir stór-
aukna umferð. Fyrir vikið sé
fólk 45% lengur að fara í og
úr vinnu frá úthverfum að
miðju en fyrir nokkrum árum.
Þetta komi beint niður á
framleiðni og verðmæta-
sköpun.
Hann bendir einnig á galla
þess að ýta atvinnustarfsemi
út í jaðar borgarinnar.
Ráðamenn í borginni gerðu
rétt í að taka þessar athuga-
semdir til greina vilji þeir
ekki að ímyndarorðið athafna-
borgin hljómi eins og háðs-
glósa í eyrum almennings.
Athafnaborgin er
áferðarfallegt orð,
en er innistæða fyrir
því?}
Ímynd og veruleiki
E
itt mikilvægasta skref sem stigið
hefur verið í þeim tilgangi að
hjálpa ungu fólki að eignast hús-
næði sem og að létta undir með
fólki er að veita almenningi kost
á því að nýta séreignarsparnað sinn skatt-
frjálst til þess að lækka höfuðstól húsnæðis-
lána og fyrir fyrstu kaupendur til að nýta í út-
borgun. Þessar leiðir tóku gildi árin 2014 og
2017, eftir að Sjálfstæðisflokkurinn hafði sett
þetta á dagskrá á landsfundi flokksins árið
2013 undir forystu Bjarna Benediktssonar, for-
manns Sjálfstæðisflokksins og fjármálaráð-
herra.
Heimildin fyrir fyrstu kaupendur til að nýta
séreignarsparnaðinn í útborgun hefur verið
framlengd til frambúðar. Heimildin til að
greiða niður húsnæðislán, sem upphaflega náði
til ársins 2017, var framlengd til ársins 2019 og
mun því renna út í lok júní nk. Nú hefur Bjarni Bene-
diktsson þó lagt fram frumvarp á Alþingi þar sem heim-
ildin til að nýta séreignarsparnað inn á húsnæðislán er
framlengd um tvö ár, eða fram á mitt ár 2021.
Framlengingin er liður í aðkomu ríkisins að nýlegum
lífskjarasamningum aðila vinnumarkaðarins. Þó ber að
geta þess að það hafði verið nokkuð um það rætt að fram-
lengja þessa heimild engu að síður þar sem ljóst er að hún
nýtist almenningi vel.
Árangurinn talar sínu máli. Frá árinu 2014 hafa heim-
ilin í landinu nýtt um 56 milljarða króna skattfrjálst til að
greiða hraðar niður húsnæðislán sín. Hér er um að ræða
samanlögð framlög einstaklinga sjálfra og
mótframlög launagreiðenda. Að jafnaði var ið-
gjöldum ráðstafað inn á lán um 23 þúsund ein-
staklinga í hverjum mánuði á síðasta ári. Ef
horft er aftur til ársins 2014 er um að ræða
mun fleiri einstaklinga samtals, en á þeim tíma
sem liðinn er hafa margir gert upp lán sín og
um leið létt almenna greiðslubyrði heimilisins.
Stór hluti af því unga fólki sem er að koma
sér upp húsnæði er í þeirri stöðu að eiga lítið
eigið fé og hefur jafnvel nýlokið námi, en er þó
komið út á vinnumarkaðinn og á þess kost að
hafa reglulegar tekjur. Það að leyfa fólki að
nýta séreignarsparnaðinn sinn skattfrjálst
með þessum hætti er mikið framfaraskref.
Þessi lausn snýr að frelsi fólks að ráðstafa sín-
um eigin sparnaði og eignast sitt eigið hús-
næði. Með þessu móti koma stjórnmálamenn
meðal annars til móts við ungt fólk í þeim til-
gangi að gera þeim kleift að eignast húsnæði.
Fyrir flesta er fjárfesting í eigin húsnæði stærsta fjár-
festingin í lífinu. Það er mikill hagur í því fyrir samfélagið
að sem flestir eigi þess kost að eignast sitt eigið húsnæði
og öðlast þannig fjárhagslegt sjálfstæði og öryggi. Það er
því til mikils unnið þegar hægt er að bjóða upp á skatt-
frjálsar leiðir eins og þessa. Við þurfum að hugsa í lausn-
um sem gagnast almenningi og hér er gott dæmi um slíka
lausn.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Lausn sem virkar
Höfundur er formaður utanríkismálanefndar
og ritari Sjálfstæðisflokksins. aslaugs@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Nýtt nýtingarform vatns-falla í eigu ríkis og sveit-arfélaga til raforku-framleiðslu getur haft í
för með sér að þar til gerðir nýting-
arsamningar fari í útboð þegar
samningstíma lýkur. Þetta stað-
festir Guðni A. Jóhannesson orku-
málastjóri. Hafa slíkir samningar
þegar verið gerðir við einkarekin fé-
lög, en samningarnir munu í fram-
tíðinni einnig vera gerðir um nýt-
ingarrétt opinberra raforkufélaga.
Árið 2016 barst íslenskum
stjórnvöldum tilkynning frá Eftir-
litsstofnun EFTA, ESA, um að
þeim bæri að setja lög sem krefjast
þess að greitt sé markaðsverð fyrir
nýtingarrétt á náttúruauðlinda í al-
mannaeigu með það fyrir augum að
framleiða rafmagn. Var jafnframt
kveðið á um að allir gildandi samn-
ingar yrðu endurskoðaðir þannig að
það sem eftir væri af samningstíma
yrðu raforkufyrirtæki að greiða fyr-
ir nýtingarréttinn. Sama ár var
skipaður starfshópur fjögurra ráðu-
neyta til þess að bregðast við fyrir-
mælum ESA og starfar hann enn.
Útboð að skyldu
Reglur Evrópusambandsins
um nýtingarrétt voru til þess gerð-
ar að tryggja að sanngjarnt verð
fengist fyrir nýtingu náttúru-
auðlindanna og var slíkt nýtingar-
samningsform tekið upp innan sam-
bandsins fyrir nokkru. Þegar
nýtingarsamningarir runnu sitt
skeið varð þó deila milli fleiri aðild-
arríkja og framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins um hvernig
bæri að endurnýja umrædda samn-
inga og tilkynnti framkvæmda-
stjórnin þann 7. mars síðastliðinn að
hún hefði höfðað samningsbrotamál
gegn Austurríki, Frakklandi,
Þýskalandi, Póllandi, Portúgal, Sví-
þjóð, Bretlandi og Ítalíu fyrir að
hafa ekki farið í opin útboð á nýting-
arrétti vatnsfalla og tilheyrandi
vatnsaflsvirkjunum.
Í síðasta mánuði boðuðu verka-
lýðsfélög í Frakklandi til verkfallla
við vatnsaflsvirkjanir í eigu ríkis-
orkufyrirtæksins EDF í þeim til-
gangi að mótmæla málshöfðun
framkvæmdastjórnarinnar þar sem
félögin telja að verið sé að einka-
væða nýtingarrétt vatnsfalla, sem í
dag eru að mestu nýttar af EDF.
Sömu reglur á Íslandi
Samningsbrotamálið sem fram-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins
hefur höfðað byggist á þjónustu-
tilskipuninni frá 2006 annars vegar
og reglugerð um opinber innkaup frá
2014 hins vegar. Þessar gerðir hafa
verið innleiddar í löggjöf hér á landi,
sú fyrri árið 2011 og sú síðari haustið
2016.
Leiða má því líkur að því að gild-
andi samningar um nýtingu vatnsafls
við opinber fyrirtæki á borð við
Landsvirkjun og Orkuveitu Reykja-
víkur verði boðnir út þegar samn-
ingstími þeirra rennur út. Jafnframt
mun þurfa að endurskoða samn-
ingana með það fyrir augum að fyrir-
tækin greiði þar til gerð gjöld eftir
atvikum til ríkis eða sveitarfélaga.
Birt voru á samráðsgátt stjórn-
valda á föstudag drög forsætisráðu-
neytisins að stjórnarskrárákvæði um
auðlindir náttúru Íslands. Fyrsta
grein draganna segir meðal annars
að „veiting heimilda til nýtingar á
náttúruauðlindum og landsréttindum
sem eru í þjóðareign eða eigu ís-
lenska ríkisins skal grundvallast á
lögum og gæta skal jafnræðis og
gagnsæis. Með lögum skal kveða á
um gjaldtöku fyrir heimildir til nýt-
ingar í ábataskyni“. Þá segir í grein-
argerð að slík gjaldtaka geti meðal
annars farið fram með nýtingar-
samningum og er vísað til nýlega
samninga ríkisins um nýtingarheim-
ildir vatnsafls.
Óuppgert
Að því er Morgunblaðið kemst
næst er óuppgert með hvaða hætti
nýtingarsamningar verða gerðir, en
ekki verður hjá því komist að slíkir
nýtingarsamningar muni einnig
þurfa að vera gerðir við opinber
fyrirtæki sem nýta fallvötn í eigu
ríkis og sveitarfélaga. Þá er óljóst
hvernig sé hægt að komast hjá því
að þeir nýtingarsamningar verði
boðnir út þegar samningstíma lýkur
án þess að skerða til muna aðkomu
einkaaðila að rafmagnsframleiðslu,
auk þess er ekki er vitað hvort
starfshópurinn sé yfir höfuð að
vinna markvisst að slíku markmiði.
Meðal þeirra lausna sem eru til
skoðunar er svokallað opið valferli
sem felur í sér þrengri skilyrði en í
almennu útboði.
Þar sem vinna starfshópsins
stendur enn yfir er ekki vitað hvaða
tillögur munu koma frá honum í
þessum efnum. Jafnframt er óvíst
hvaða tillögur ríkisstjórnin mun
leggja fram þegar vinnu starfshóps-
ins lýkur.
EES-reglur kalla á
útboð nýtingarréttar
Morgunblaðið/RAX
Vatnsafl Starfshópur hefur unnið í þrjú ár til þess að bregðast við skipun
ESA um breytt fyrirkomulag samninga um nýtingarheimildir.