Morgunblaðið - 13.06.2019, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 2019
OCUTEARS AUGNDROPAR - VIÐ ÞURRUM AUGUM
STUNDUM VANTAR BARA
NOKKRA DROPA...
Eiginleikar Ocutears:
- rakagefandi, ver og
smyr yfirborð augans
- líkist náttúrulegum tárum
- án rotvarnarefna
- má nota með linsum
40%
afsláttur
SA
N
19
0
60
1
www.apotekarinn.is
- lægra ver
Ragnheiður Birgisdóttir
ragnheidurb@mbl.is
„Ég byrjaði sem barn í Ballettskóla
Þjóðleikhússins og rétt eftir að ég
hóf nám þar var ég farin að taka þátt
í sýningum í leikhúsinu sem ég gerði
svo í þónokkur ár, þar til ég fór út til
náms,“ segir Þórhildur Þorleifsdóttir
leikstjóri sem hlaut heiðursverðlaun
Grímunnar í ár. „Það var í raun og
veru byrjunin, að vera valin til að
taka þátt í þessum sýningum. Mér er
afskaplega minnisstætt að hafa
dansað í hinu stórkostlega verki
Ferðin til tunglsins árið 1956. Ég
man vel eftir Bessa Bjarnasyni í
hlutverki aldinborans. Hann var
ógleymanlegur. Þetta var mín fyrsta
þátttaka í leikhúsi og það er auðvitað
mjög sterkt í minninu. Svo fylgdu
margar sýningar í kjölfarið.“
Þórhildur hefur sinnt ýmsum
störfum tengdum leikhúsi; leikið og
leikstýrt, stýrt Borgarleikhúsinu og
starfað við kennslu. „Leikstjórnin
hefur verið mitt ævistarf. Ég hef lítið
sem ekkert dansað frá því ég var tví-
tug. Ég hætti líka fljótt að leika enda
fann ég að það var ekki mín hilla. Ég
hef stundum sagt í gríni að ég hafi
hætt á hátindi, ég hætti þegar mér
stóðu til boða tvö eða þrjú verkefni,“
segir Þórhildur. „Það er leikstjórnin
sem hefur skipt mig öllu máli, ég hef
leikstýrt í um 40 ár. Það er erfitt að
segja hvað drífur mann áfram. Leik-
húsið náði einfaldlega tökum á mér.
Ég fékk þá bakteríu mjög ung. Þetta
er bara eins og að fá einhverja veiru
sem maður losnar aldrei við.“
Sköpunarferlið er heillandi
Um starf leikstjórans segir Þór-
hildur: „Þetta er mjög skapandi
starf. Eins og myndhöggvari fær leir
í hendurnar eða málari fær striga, þá
fær leikstjórinn í hendurnar ómótað
hráefni og reynir að búa til úr því
listaverk, með hjálp annarra auðvit-
að. Þetta sköpunarferli er heillandi.
Ég held ég geti fullyrt að sköpunar-
gáfan sé mesta náðargáfa sem mann-
inum er gefin. Hún nýtist auðvitað til
annarra starfa en í listum en það að
fá að rækta þessa gáfu eru forrétt-
indi. Ég held það fylgi því óskapleg
fullnæging að skapa og sjá listaverk
verða til og þar að auki fylgir líka oft
sú ánægja að finnast það sem maður
er að segja skipta máli. Listirnar
skipta miklu máli og þær eiga erindi
við manninn og mannsandann. Mað-
urinn hlustar að vísu ekki alltaf nógu
vel en það breytir því ekki að erindi
listamanna er, og hefur alltaf verið,
brýnt.“
Þórhildur er þekkt fyrir kvenna-
baráttu í stjórnmálum og femíníska
sýn í listum. „Það er bara minn eðli-
legi máti að horfa á lífið. Ég horfi
með augum femínista, með kvengler-
augum, á lífið og listina. Það hafa ein-
hverjir lýst því yfir að þetta þrengi
sjónarhorn mitt en það er auðvitað
karlmaður sem talar og dettur ekki í
hug að karlgleraugu hans séu alveg
jafn þröng, og jafnvel þrengri. Mér
finnst mikilvægt að konur horfi sín-
um augum á verk, til dæmis klassísk
verk, og oftast finna þær annan vink-
il ef þær nota þessi gleraugu,“ segir
Þórhildur.
Staða kvenna í leikhúsi skánað
„Við skulum segja að staða kvenna
innan leikhúsanna hafi skánað. Það
var ekki tekið út með sældinni að
vera kona í íslensku leikhúsi. Ég
ætla ekki að draga fjöður yfir það.
Maður barðist fyrir lífi sínu nánast
hvern einasta dag en það er kannski
ekkert óhollt. Ég var ekkert ein um
það en við vorum alveg afskaplega
fáar að leikstýra,“ segir hún.
„Staða kvenna í leikstjórn hefur í
gegnum árin verið miklu, miklu bág-
ari en staða karla og þeim var lengi
vel ekki treyst fyrir verkefnum nema
þeim sem þóttu hæfa konum betur,
eins og til dæmis barnaleikrit. En ég
sigldi einhvern veginn alltaf utan
þeirrar öldu og María Kristjáns-
dóttir var alltaf nokkuð samsíða mér
í því. Við lentum ekki í því að vera
kvenleikstjórar sem leikstýrðu þægi-
legu, geðþekku efni fyrir börn. María
var að vísu oft fjarri góðu gamni
meðal annars þar sem hún bjó lengi
úti á landi,“ segir Þórhildur og skýrir
áfram frá reynslu sinni af leikstjórn-
arstarfinu.
„Ég var eini sjálfstætt starfandi
leikstjórinn í áratugi, að minnsta
kosti sá eini sem hafði það að aðal-
starfi. Ég var sá eini því strákarnir
höfðu allir fasta vinnu. Þeir voru allir
á einhvers konar samningum við
leikhúsið eða útvarpið. Ég var al-
gjörlega ein á báti í 20 eða 30 ár. Það
var ekkert alltaf auðvelt en ég var
mestan part heppin þó ég hafi sjálf-
sagt misst af ýmsu vegna þess að ég
var ekki innan borðs. Ég fékk þó
mörg alveg afskaplega skemmtileg
og verðug verkefni sem ég hafði un-
un af. Þannig að ég kvarta ekki.“
Skollaleikur þótti brjóta blað
Þórhildur telur upp nokkra há-
punkta á ferlinum: „Eftirminnilegust
eru auðvitað mín byrjunarspor í upp-
hafi leikstjórnarferilsins. Sýning-
arnar hjá Alþýðuleikhúsinu eru mér
minnisstæðar, sérstaklega Skolla-
leikur eftir Böðvar Guðmundsson,
sem, eins og það var gjarnan orðað í
krítík, þótti brjóta blað í íslenskri
leiklistarsögu. Það var minn stökk-
pallur inn í að vera tekin alvarlega
sem leikstjóri. Önnur sýningin mín í
Þjóðleikhúsinu, Gustur, er mér líka
ákaflega minnisstæð. Það var af-
skaplega falleg sýning en hún er ekki
síst minnisstæð vegna þess að þar
vann ég með Bessa Bjarnasyni. Það
var algjörlega stórkostlegt að vinna
með honum rullu sem var eins og
hún hafi bókstaflega verið skrifuð
fyrir hann. Það að vinna með svoleið-
is manni er ógleymanlegt,“ segir
leikstjórinn og nefnir einnig sýn-
inguna Yermu frá 1987. „Þá fór ég,
ásamt samstarfsmönnum mínum
Sigurjóni Jóhannssyni og Hjálmari
Ragnarssyni, nýjar leiðir í útliti sýn-
ingarinnar. Það urðu allir mjög hissa
þegar ég lýsti því yfir að lýsingin
ætti ekki að lýsa nóttu eða degi held-
ur hugarástandi persónanna. Á þeim
tíma var það alveg nýtt. Svo verð ég
að nefna Þrettándu krossferðina eft-
ir Odd Björnsson sem er líklega
glæsilegasta verk sem hefur verið
skrifað á íslenska tungu.“
Þórhildur rifjar áfram upp leik-
stjórnarferilinn: „Svo tók óperu-
ævintýrið við. Það var auðvitað alveg
ótrúlegt að lenda um borð í því skipi.
Þar leikstýrði ég rosalega mörgum
sýningum. Það er alveg heimur út af
fyrir sig sem ég er afskaplega þakk-
lát fyrir að hafa kynnst og hafði
mikla unun og nautn af. Ég naut þess
að taka þátt í þessu ævintýri sem
stofnun íslensku óperunnar var. Það
er fljótt að gleymast en þetta var
náttúrulega alveg með ólíkindum
hvernig Garðar Cortes kom þessu
áfram þrátt fyrir allt. Það er eigin-
lega óskiljanlegt ævintýri en það
ríkti baráttu- og brautryðjenda-
stemning og það er ómetanlegt að
hafa fengið að taka þátt í því,“ segir
leikstjórinn.
„Ég hef setið í öllum stjórnum sem
fyrirfinnast, held ég,“ segir Þórhild-
ur og nefnir sem dæmi að hún hafi
verið fyrsti formaður fjórðu deildar
leikarafélagsins, þ.e. deildar lausráð-
inna leikara, verið formaður Leik-
stjórafélagsins um árabil og formað-
ur Leiklistarsambandsins auk þess
að hafa setið í nefndum sem setja
fram tillögur bæði í leikhús- og óp-
erumálum og samið frumvörp fyrir
ráðuneyti. „Ég var ekkert ein um
það að sitja í þessum nefndum og
ráðum, svo sannarlega ekki. Við
eyddum í þetta talsverðri vinnu en
það var lítið farið eftir þessu. Menn
virðast halda að ráðuneytisfólk hafi
miklu meira vit á leiklist heldur en
leiklistarfólk.“
Eina kvikmyndin vinsælust
Þórhildur hefur að mestu leyti ein-
beitt sér að leikhúsinu en hún hefur
einnig starfað í sjónvarpi auk þess að
hafa leikstýrt kvikmyndinni Stella í
orlofi. „Það er auðvitað spaugilegt að
hafa bara leikstýrt einni kvikmynd
og það skuli vera vinsælasta kvik-
mynd á Íslandi, en það er nú bara
svona,“ segir hún og hlær og skýrir
hvers vegna hún hafi ekki haldið
áfram að vinna við kvikmyndir:
„Það var svo sem engum sem datt
í hug að kalla mig aftur til verka. Það
ríktu náttúrulega afskaplega miklir
fordómar um að það væri ekki hægt
að fara milli þessara heima, leikhúss
og kvikmynda, og þar að auki kom-
um við enn og aftur að því að ég er
kona. Konur eru sem betur fer að
hasla sér völl í íslenskri kvikmynda-
gerð og mér sýnist þær ekki vera eft-
irbátar karlanna nema síður sé,“ seg-
ir Þórhildur og heldur áfram: „Við
skulum ekki gleyma því að í árþús-
undir hefur ríkt vantrú á konum,
þeim var ekki treyst til eins né neins
og því verður ekki breytt hvorki í
hugum karla né kvenna bara á
nokkrum árum. Það er miklu rót-
grónara í menningunni en svo að það
sé hægt að smella fingrum og segja
að nú eigum við að treysta konum og
nú eigi konur að treysta sér. Þetta
gerist ekki svo auðveldlega,“ segir
hún.
Komist af án viðurkenningar
Þórhildur er enn starfandi við ým-
is verkefni. „Það er þó ekki eins og
tilboðunum rigni inn,“ segir hún og
hlær. „Ég bý í æskudýrkunarsam-
félagi, og það er ekkert auðvelt að fá
verkefni, ekki síst fyrir konur. Þó er
ýmislegt á döfinni en ekkert sem
tímabært er að tala um. Maður verð-
ur alltaf að vera leyndardómsfullur.
Ég er ekkert búin að leggja upp
laupana en ég vildi gjarnan vinna
meira.“
Um heiðursverðlaunin segir Þór-
hildur: „Við skulum segja að mér
þyki þetta notalegt. Ég hef alveg
komist af allt mitt líf án viðurkenn-
ingar, nema frá almenningi og sam-
starfsmönnum. Ég hef ekki notið
neinnar sérstakrar velgengni í kerf-
inu nema síður sé en ég hef alveg
komist af án þess.
Ég kvarta svo sem ekkert. Ef
kona kýs að vera utangarðs þá er
kona utangarðs með öllu því sem því
fylgir og þá verður kona að reyna að
sjá það sem er jákvætt við það, sem
er margt, í stað þess að dvelja við
það neikvæða.“
„Erindi listamanna alltaf brýnt“
 Þórhildur Þorleifsdóttir hlaut heiðursverðlaun Grímunnar í gærkvöldi  Hefur leikstýrt í um 40 ár
 „Það var ekki tekið út með sældinni að vera kona í íslensku leikhúsi,“ segir verðlaunahafinn
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Heiðruð Þórhildur Þorleifsdóttir tók við heiðursverðlaunum Grímunnar í Þjóðleikhúsinu í gær.
Gríman 2019