Morgunblaðið - 01.06.2019, Síða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ 2019
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
N
ýi vitinn er samstarfs-
verkefni Reykjavíkur-
borgar og Faxaflóahafna.
Reiknað er með að þessi
staður við Sæbraut verði
fjölsóttur af ferðamönnum, líkt og
listaverkið Sólfarið er í dag. Sólfarið,
verk Jóns Gunnars Árnasonar, hef-
ur lengi fangað athygli ferðamanna
og er vel sóttur viðkomustaður í
borginni.
Innsiglingarviti við Sæbraut hef-
ur verið lengi á áætlun Faxaflóa-
hafna. Hann kemur í stað vita í turni
Sjómannaskólans sem þjónaði hlut-
verkinu allt fram á síðustu ár, eða
þar til háhýsin við Höfðatún fóru að
skyggja á hann. Þrátt fyrir að skip
og bátar séu í dag með fullkomnustu
siglingatæki þykir hafnaryfirvöldum
samt sem áður þörf á að hafa inn-
siglingarvita til að vísa leiðina inn
Engeyjarsund. Þá hafi vitinn einnig
þýðingu fyrir skipaumferð um
Sundahöfn.
Vitasaga hafnarinnar er orðin
löng, eða 122 ár. Jafnvel 149 ár þeg-
ar til þess er litið að árið 1870 voru
að kröfu skipstjórans á póstskipinu
Diönu sett upp tvö ljósker. Annað
ljóskerið var í Engey en hitt á
Arnarhólstúni. Ekki var þó kveikt á
þessum ljósum nema sérstaklega
væri um það beðið. Þetta voru ekki
eiginlegir vitar en vísir að innsigl-
ingarvitum.
Það var svo árið 1897 að stigið var
mikið framfaraskref. Það ár voru
þrír nýir vitar teknir í norkun við
Faxaflóa, á Garðskaga, í Gróttu og í
Reykjavík. Sá viti var stundum kall-
aður Skuggahverfisviti en það hverfi
austan Kvosarinnar var „fyrsta for-
takslausa og ómengaða alþýðuhverfi
Reykjavíkur og þar með landsins,“
eins og sagt var.
Páll Líndal lýsir hinum nýja vita
Reykvíkinga í bók sinni, Reykjavík.
Sögustaður við Sund:
Árið 1897 var viti reistur í landi
Helgastaða og stóð hann skammt
austan við húsið Bjarnaborg.
Þetta var timburturn, 4-5 metrar í
ummál og 10-12 metra hár, að því
sagt er, til að leiðbeina skipum á leið
til Reykjavíkur, en byggður því nær
í dæld, svo sem minnst beri á
honum.
Þegar bærinn stækkaði hurfu
vitaljósin í önnur ljós. Var þá byggð-
ur turn ofan á vatnsgeyminn á
Rauðarárholti og vitinn fluttur
þangað, segir Páll. Þetta mun hafa
verið árið 1927. Umræddur vatns-
geymir var byggður 1917 og stendur
við Háteigsveg, milli Sjómannaskól-
ans og kirkju Óháða safnaðarins.
Eftir brunann mikla í miðbænum
1915 var talin þörf á að byggja
vatnsgeymi til að auka þrýsting í
kerfinu og bæta skilyrði til slökkvi-
starfa.
Vitahúsið á vatnsgeyminum var
grár stöpull og ljósker, samtals 5
metrar á hæð en hæð vitaljóssins yf-
ir flæðarmál um 55 metrar, segir í
frásögn í blaðinu Ísafold í apríl 1929.
Varð rafljósaviti 1945
Þarna var Reykjavíkurvitinn í átján
ár eða þar til Sjómannaskólinn nýi
var tekinn í notkun 1945. Var vit-
anum komið fyrir í turni hans og
jafnframt gerður að rafljósavita.
Vitastígur og Vitatorg draga nöfn
sín af áðurnefndum vita í landi
Helgastaða í Skuggahverfi.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson, hinn
kunni blaðamaður, tók árið 1956 við-
tal við Pétur Pétursson vitavörð,
sem fæddur var 1884. Hann gerðist
vitavörður árið 1920 og gegndi starf-
inu í áratugi.
„Fyrst í stað þurfti ég að fara í vit-
ann á hverjum degi, nema björtustu
sumarmánuðina. Það var vandasamt
á vetrum að halda glerjunum auð-
um, það var verst þegar var mikið
frost og byljir. Ég þurfti ekki aðeins
að gæta vitans vel, þegar veður voru
slæm, heldur varð ég að sjálfsögðu
að sjá um að alltaf væri nóg af gasi.
Gæslan var erfiðust meðan vitinn
var í turnhúsinu en hún var einnig
erfið þegar vitinn var á vatnsgeym-
inum,“ sagði Pétur.
Honum bárust oft kvartanir en
hann fékk lítið við ráðið stundum
vegna þokunnar. „Ýmsar aðferðir
voru reyndar til að halda glerjunum
auðum vegna frostanna en lítið
dugði. En þegar vitinnn var settur í
turn Sjómannaskólans fundu menn
upp á því að setja tvöfalda glugga.
Þeir voru alveg þétt og það dugði,“
sagði Pétur í viðtalinu.
Hin nýja bygging Sjómannaskól-
ans (Stýrimannaskólans, Vélskól-
ans) var reist á árunum 1942-45.
Þetta er glæsibygging og ekkert var
til hennar sparað, þótt reist væri á
árum síðari heimsstyrjaldarinnar.
Sigurður Guðmundsson og Eiríkur
Einarsson teiknuðu húsið sem talið
hefur verið síðasta stórvirki stein-
steypuklassíkur á Íslandi.
Það var svo í byrjun árs 2018 að
borgarráð heimilaði umhverfis- og
skipulagssviði að fara í fram-
kvæmdir við að koma fyrir nýjum
innsiglingarvita við Sæbraut. Yrki
arkitektar teiknuðu umhverfi vitans.
Vitinn átti að koma í stað eldri vitans
í turni Sjómannaskólans sem var í
notkun allt þar til háhýsin við
Höfðatún fóru að skyggja á hann.
Staðsetning nýja vitans er sam-
kvæmt tillögu sjómælingasviðs
Landhelgisgæslunnar.
Morgunblaðið/sisi
Sæbrautin. Hinn nýi viti stendur á sjávarbakkanum skammt frá Höfða. Útsýnið yfir Sundin til Esjunnar er glæsilegt og vitinn á örugglega eftir að verða vinsæll áningarstaður ferðamanna, líkt og Sólfarið hefur verið.
Leiðbeinir skipum til hafnar
Skuggahverfi. Nyrsti vitinn stóð skammt frá sögufrægu húsi, Bjarnaborg við Vita-
stíg. Þetta var turn úr timbri, 10-12 metra hár. Hann var tekinn í notkun árið 1897.
Morgunblaðið/sisi
Háteigsvegur. Fremst á myndinni er vatnsgeymirinn, en þangað var innsiglingar-
vitinn fluttur 1927. Fjær er Sjómannaskólinn, en í turn hans fór vitinn 1945.
Nýi vitinn við Sæbraut verður
með ljósmerki fyrir tvær sigl-
ingaleiðir, þær sömu og vitinn í
Sjómannaskólanum sýndi áður.
Þessar siglingaleiðir eru:
 Innsigling um Engeyjarsund að
Gömlu höfninni.
 Siglingaleið austan Engeyjar
að innsiglingu Sundahafnar.
Í vitanum verður jafnlengdarljós.
Hann mun blikka hvítum, rauðum
og grænum ljósgeislum á fjögurra
sekúndna fresti.
Starfsmenn vitadeildar Vega-
gerðarinnar unnu að því í byrjun
maí að koma fyrir ljósabúnaði í
vitanum.
Sjómælingar Íslands eru að vinna
í gerð nýrra sjókorta og þau fara
síðan til staðfestingar Sam-
göngustofu. Þegar hún liggur fyr-
ir er mögulegt að kveikja á vit-
anum, samkvæmt upplýsingum
sem fengust hjá Reykjavíkurborg.
Blikkar hvít-
um, rauðum
og grænum
Nýr siglingaviti fyrir Reykjavíkurhöfn verður
brátt tekinn í notkun. Hann er staðsettur við
Sæbrautina, skammt norðaustan við hið
sögufræga hús Höfða. Vitasaga Reykjavíkur
nær langt aftur, eða allt til nítjándu aldarinnar.