Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.06.2019, Side 18

rannsókn,“ segir Meyvant og segir að skoða
þurfi betur hverja grein fyrir sig. „Við komum
til dæmis mjög illa út í náttúruvísindum nú síð-
ast. Ég hef ekki heyrt nokkurn mann tala um
eða reyna að rannsaka hvað er að,“ segir hann.
Honum finnst til að mynda svolítið kaldhæðn-
islegt að börn flykkist út til að mótmæla að-
gerðum stjórnvalda er varða losun gróður-
húsalofttegunda en læri ekki nægilega mikið
um það hvernig gróðurhúsalofttegundir valdi
hlýnun á jörðinni. „Spurningar í PISA-
könnuninni eru meðal annars um þessi mál,“
bætir Meyvant við.
„PISA-könnunin er ennþá með þessa skipt-
ingu náttúruvísinda, það er í eðlisfræði, efna-
fræði, líffræði og jarðfræði og það er eins og
menn vilji horfa framhjá því og leggja meiri
áherslu á almenna náttúrufræði, meðal annars
með útikennslu og þess háttar. Sumir virðast
forðast að láta nemendur læra alvöru eðlis-
fræði heldur frekar uppgötva eitthvað úti í
náttúrunni. Ég óttast þessa þróun.“
Meyvant segir PISA-könnunina í náttúru-
vísindum reyna á þekkingu og kunnáttu þótt
meginmarkmiðið sé að kanna hvernig nem-
andinn geti nýtt sér þekkinguna. „Sálfræð-
ingar hafa meðal annars bent á þetta. Það þýð-
ir ekki að leggja áherslu á skapandi hugsun ef
nemandinn hefur enga grundvallarþekkingu
til að byggja á og tengja saman hugmyndir.“
Meyvant segir að breytinga sé þörf á sviði
kennaramenntunar. „Ég ætla að leyfa mér að
segja að kennaramenntunin hérna hjá okkur
þarfnist skoðunar. Það er eitthvað athugavert
við þróun hennar undanfarna tvo áratugi,“
segir hann og nefnir nokkrar tölur: „Frá alda-
mótum til um það bil 2008 var geysilegur fjöldi
sem sótti um kennaranám. Þetta voru eitthvað
um 800 manns, að mig minnir, og ekki nema
helmingur sem komst að. Á árunum frá 2009
til 2011 er meðaltalið komið niður í 200
manns,“ segir Meyvant og bætir við að metár
hafi verið árið 2002 þegar 850 sóttu um kenn-
aranám og tæpur helmingur var tekinn inn í
námið. „Árið 2018 voru aðeins 95 manns skráð-
ir í kennaranám.“
Virðing fyrir kennurum lítil
-Hvað er það sem veldur þessu?
„Hugsanlega lengra nám, inntak námsins,
launin og virðingin líka. Virðing gagnvart
starfinu. Það virðist vera breyta sem hefur
mikil áhrif. Nemendur sem við ræddum við
hérna hjá okkur sem eru rétt að byrja í
kennslu tala um að ættingjar og vinir spyrji
einfaldlega: „Af hverju í óskupunum ertu að
fara í þetta starf?““
Aðspurður hvernig sporna megi við þessari
þróun segir hann aðgerðir stjórnvalda, þar
sem veittur er styrkur til tilvonandi kennara
ásamt því að þeim er leyft að vinna hálft starf
á launum síðasta námsárið, jákvæðar. Sjálfur
nefnir hann starfssvið umsjónarkennara og
hann segir afskipti foreldra, ef marka má
kennara sem hann hefur rætt við, hafa gengið
of langt. Álagið á kennurum sé mikið sem leiði
oft til kulnunar í starfi. „Það er aðdáunarvert
hvað kennarar eru að gera góða hluti. En það
er bara svo margt sem kennarar eiga að leysa
núna,“ segir Meyvant og bætir við að af þessu
leiði mikið brottfall kennara. Það þurfi að laða
fleiri inn í þetta starf. „Ég hef stundum sagt að
þetta sé nánast eins og skilvinda. Eftir um
fimm ár í starfi eru mjög efnilegir kennarar
víða búnir að skiljast frá, komnir í önnur störf.
En þetta er eitthvað sem er svolítið viðkvæmt
að tala um,“ segir hann en bætir þó við að eftir
standi þó afburðakennarar sem hann grunar
að fái ekki þá virðingu sem þeir eiga skilið.
Meyvant segir um 50% þeirra sem hafi leyfis-
bréf til kennslu hér á landi vera í öðrum störf-
E
f marka má umræðuna sem fram
fer á ljósvakamiðlum og öðrum
fjölmiðlum virðist sú staða sem
uppi er í grunnskólakerfinu versna
í sífellu. Niðurstöður samræmdra
kannana eins og til dæmis PISA, sem skoðar
getu 15 ára nemenda, gefa í skyn að íslenskir
nemendur standi jafnöldrum sínum erlendis
að baki. Staðan hefur versnað síðasta áratug-
inn samkvæmt PISA-könnuninni og umræða
um laun, nám og virðingu kennara bendir ekki
til að betri niðurstaðna megi vænta á næstu
árum. Raunar munu niðurstöður nýrrar
PISA-könnunar, sem kynntar verða í lok
þessa árs, leiða sitthvað í ljós.
Meyvant Þórólfsson, dósent við Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands, tekur undir þær
áhyggjuraddir sem ómað hafa í umræðunni
síðustu ár og misseri. Hann segir stöðu bráð-
gerra barna, þ.e. þeirra grunnskólanemenda
sem ná afbragðsárangri, valda sér hvað mest-
um áhyggjum. Hlutfall þeirra sé til dæmis
mjög lágt og fari lækkandi sem sé skýr vís-
bending um að þessi hópur fái ekki verkefni
við hæfi í íslensku menntakerfi. Þetta þurfi að
rýna í og bæta ef mögulegt er. Þessi hópur
virðist gleymast og virðist erfiðleikum háð að
finna úrræði fyrir hann.
Skóli án aðgreiningar ekki lausnin
„Í október síðastliðnum sendi ég spurningu til
allra grunnskóla um stöðuna: hvað væri verið
að gera í málefnum bráðgerra nemenda, eða
þessa hóps,“ segir Meyvant. „Algengasta svar-
ið var að þörfum allra væri mætt, í skóla án að-
greiningar, en einnig að nemendum væri hrað-
að í námi. En vissulega höfum við líka
athyglisverð dæmi um úrræði, sem væri vert
að skoða nánar.“
Skóli án aðgreiningar snýst um að veita öll-
um jöfn tækifæri í námi, sem sé mikilvægt, en
þar með verði tilhneigingin að draga alla að
miðjunni og segir Meyvant að samkvæmt
rannsóknum sé þetta ekki góð lausn fyrir
bráðger börn. Verkefnum líkt og þeim sem
voru sett í gang hér á landi á fyrsta áratug
þessarar aldar og sneru að því hjálpa þessum
hópi barna virðist erfitt að koma í kring nú á
dögum, að sögn Meyvants.
„Kannski er þetta vegna þess hve skólarnir
eru fámennir. Nemendur hjá mér í meist-
araverkefnum hafa til dæmis verið að rann-
saka þetta. Í einu verkefninu kom í ljós að
krakkar í stærðfræði voru sendir inn í náms-
ver eða eitthvað slíkt til að leita svara við sín-
um spurningum frekar en trufla kennslu, ef
svo má segja,“ segir hann og á þar við börn
sem komin eru fram úr jafnöldrum sínum í
námsefninu en þarfnast samt sem áður stuðn-
ings og endurgjafar. Hann segir þessi börn
þurfa svör frá kennurum sínum.
Andreas Schleicher, yfirmaður menntamála
hjá Efnahags- og framfarastofnun Evrópu
(OECD), kom hingað til lands fyrr í mánuðin-
um. Hann sagði í samtali við mbl.is einungis
3,8% íslenskra nemenda vera í hópi þeirra sem
standa sig afbragðsvel, samkvæmt síðustu
PISA-könnun. Meyvant segir þetta end-
urspegla vandamálið er varðar bráðger börn.
„Ég myndi halda að almennt ættu að vera
þarna um átta til tíu prósent ef vel væri haldið
á spöðunum,“ segir Meyvant og nefnir að
rannsókn á vegum menntamálaráðuneytisins
frá árinu 2002 gefi vísbendingar um að af-
burðanemendur fái ekki verkefni við hæfi.
„Þetta endurspeglar einsleitni í skólakerfinu
þar sem nemendum sem eiga erfitt með nám
sé frekar sinnt og reynt að toga þá að miðj-
unni,“ segir hann. Afleiðingar þessa eru að
þeir sem eiga auðveldara með námið virðast
ekki fá sömu athygli.
Stórt og flókið ferli
Meyvant segir þetta vera hluta af stóru og
flóknu ferli sem tengist að einhverju leyti póli-
tík, áherslum í skólakerfinu, kennaramenntun
og námskrárgerð. Hann segir í því samhengi
mikið fjármagn fara í áðurnefndan skóla án
aðgreiningar. „Ég hef ekki tölur yfir fjár-
magnið sem tengist því en ég held að við gæt-
um, ef við myndum rýna í það, séð mjög háar
tölur.“
Hann tekur dæmi: „Við höfum verið til
fyrirmyndar í þjónustu í skólum við innflytj-
endur, hælisleitendur og fleiri. Ég veit dæmi
þess að það eru kostaðir túlkar á alls kyns
fundi í skólum. Auðvitað kostar þetta allt sam-
an, fyrir utan auðvitað alla aðra sérþjónustu
fyrir þennan hóp. Þessi hópur þarf auðvitað
mikla þjónustu og við höfum öll skilning á því.
En þetta er eitthvað sem þarf að skoða. Í hvað
fara peningarnir? Ég held að námsmat til
dæmis, með tilliti til námslega sterku nemend-
anna, sé stórgallað hjá okkur vegna skorts á
fjármagni til þeirra mála.“
Meyvant vill meira ögrandi viðfangsefni og
námsmat fyrir þessa nemendur, hafa sam-
ræmd próf þar sem vandað er til verka og fjár-
magn lagt til. Samræmdu prófin sem lögð eru
fyrir nemendur í dag uppfylli ekki þau skil-
yrði, vegna þess hve vélræn þau eru hvað
varðar fyrirlögn og yfirferð. „Það á að setja
miklu meiri peninga í námsmat,“ bætir Mey-
vant við.
Nýtt einkunnakerfi var tekið í gagnið í
grunnskólum landsins vorið 2016. Voru breyt-
ingarnar að einhverju leyti vegna þeirrar „ein-
kunnaverðbólgu“ sem átti sér stað árin áður,
þ.e. nemendur fengu sífellt hærri einkunnir og
hækkuðu þar með inntökuskilyrði framhalds-
skólanna. Meyvant segir þetta einkunnakerfi,
þar sem, að hans sögn, nánast helmingur nem-
enda á að fá einkunnina B og nánast enginn A,
og menn viti ekki nákvæmlega hvað það merk-
ir, ekki hafa skilað tilskildum árangri. Hann
hafi ekki heyrt frá stjórnendum framhalds-
skóla að þetta nýja námsmatskerfi hafi haft
áhrif til betri vegar við inntöku nýrra nem-
enda. Hins vegar sé hugmyndin um víðtækara
námsmat af hinu góða að hans mati.
Ekki eru allir sammála um gildi fyrr-
nefndrar PISA-könnunar. Sýnt hefur verið
fram á ýmsa vankanta hennar auk þess sem
sett hefur verið spurningarmerki við vilja
nemenda til að leggja sig fram við undirbúning
og lausn könnunarinnar. Meyvant tekur undir
þessa gagnrýni að einhverju leyti. „Þennan
frasa sem settur var fram um árið í fjölmiðlum
um að þriðjungur drengja gæti ekki lesið sér
til gagns tel ég vera algjörlega byggðan á
röngum gögnum. Ég hef engar haldbærar
sannanir fyrir þessu en maður heyrir á nem-
endum að ef að engu er að vinna þá svara sum-
ir bara einhvern veginn. Ef það er langur texti
sem þarf að lesa og setja sig inn í þá er bara
krossað við eitthvað. Það þekkist að minnsta
kosti og við höfum alveg dæmi um slíkt,“ segir
Meyvant en bætir við að rýna verði í niður-
stöður PISA-könnunarinnar engu að síður.
Þekkja ekki eðli hlýnunar jarðar
Honum finnst umræðan um niðurstöður kann-
ananna ná of stutt. „Mér finnst umræðan ekki
ná lengra en að horfa á röðun þjóða í þessari
Meyvant Þórólfsson og Gunnar Dofri
Ólafsson standa, ásamt fleirum, að
viðburðum til heiðurs Péturs Blöndal.
Pétur kom á sínum tíma að verkefnum
í þágu bráðgerra barna sem Meyvant
segir mikilvægt að standa við bakið á.
Bráðger börn gleymast
Úrræði vantar fyrir afburðanemendur á grunnskólastigi hér á landi sem orðið hefur til
þess að hlutfall þeirra er mjög lágt í samanburði við önnur lönd. Meyvant Þórólfsson
segir skólakerfið að einhverju leyti einkennast af óreiðu og ráðaleysi.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@hi.is
’Sumir virðast forðast aðláta nemendur læra alvörueðlisfræði heldur frekar upp-götva eitthvað úti í náttúrunni.
Ég óttast þessa þróun.
Meyvant og Gunnar
Dofri Ólafsson ásamt
fleirum koma til með að
heiðra minningu Péturs
Blöndal sem hefði orðið
75 ára mánudaginn
næsta. Pétur tók þátt í
tveimur viðamiklum
verkefnum sem sneru
að því að gefa bráðgerum börnum tæki-
færi til að rækta sína hæfileika.
Annað þessara verkefna var Bráðger
börn – verkefni við hæfi sem Meyvant
stýrði á árunum 2000-2004 og Gunnar
naut góðs af sem barn. Hitt verkefnið
var Ad astra sem unnið var að á árunum
2007-2010 og Gunnar tók þátt í að stýra.
Verkefninu sem Meyvant stýrði var
komið í fót fyrir tilstilli Péturs og var
samstarfsverkefni Háskóla Íslands,
Fræðslumiðstöðvar Reykjavíkur og
Heimilis og skóla. „Við kölluðum þetta
tilraun og þetta var mjög áhrifamikið
verkefni og mikill áhugi var fyrir því,“
segir Meyvant og bætir við að þetta
verkefni hafi að hans mati verið undan-
fari Háskóla unga fólksins.
Meyvant hefur auk Kristínar Lilliendahl,
aðjunkts við menntavísindasvið Háskóla Ís-
lands, rýnt í og rannsakað aðstæður bráð-
gerra barna. „Við ræddum um að heyra í
nokkrum þeirra sem hefðu komið að þess-
um verkefnum. Við náðum saman ein-
hverjum sjö eða átta manna hópi, meðal
annars nemendum sem nutu góðs af þess-
um verkefnum,“ segir Meyvant. Úr urðu
nokkrar hugmyndir um viðburði ef við-
burði má kalla. Ein þessara hugmynda er
stofnun minningarsjóðs í nafni Péturs. „Þar
sé tekið mið af þróunarverkefnum í skóla-
kerfinu tengdum bráðgerum börnum.“
Auk þess er stefnan að halda málþing til
heiðurs Pétri á ráðstefnunni Menntakviku
sem haldin er í október ár hvert.
Pétur Blöndal
Heiðra minn-
ingu Péturs
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.6. 2019
LÍFSSTÍLL