Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.08.2019, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.8. 2019
V
íða á meginlandi Evrópu taka
stjórnmálamenn sumarleyfis-
mánuðinn sinn mjög hátíðlega og
má nefna Spán og Frakkland sem
dæmi. Lengi stóð hefð til þess á
Spáni, og gerir kannski enn, að for-
sætisráðherra landsins héldi í júlílok mikinn og góðan
fund með fjölmiðlum, stundum í beinni útsendingu,
og gaf góðan tíma fyrir spurningar um hvað eina. Í
lokin kvaddi hann fundarmenn og áheyrendur með
orðum í þessa veru: „Kærar þakkir, sjáumst í sept-
ember.“ Og það var sagt í fullri alvöru.
Forðum tíð var venjan önnur. Ríkisstjórnin hélt
undantekningarlítið ríkisstjórnarfund tvisvar í viku
nema um hásumartíð þá voru slíkir fundir einu sinni í
viku. Vissulega var dagskráin þynnri þá en endra-
nær, fundartíminn stuttur og fyrir kom að færri ráð-
herrar væru viðstaddir en hefði þótt boðlegt að jafn-
aði (ráðherrum er skylt að sækja ríkisstjórnarfundi).
Á þessum vikum, þegar kvöldblíðan lognværa kyssti
hvern reit, þurfti sjaldan þungavigtarskýringar til að
forföll teldust lögmæt.
Þótt forystustörf í stjórnmálum kalli oftar á ónot en
þökk og allt sé það fjarri því að vera endilega sann-
gjarnt þá ætti ekki að vera umdeilt að vinnudagurinn
sé iðulega langur og krefjandi. Þeir sem þeim sinna
hafa sannarlega ekki minni þörf en aðrir fyrir að
„hlaða batteríin“ og oft mátti merkja það á fyrr-
nefndum tíma að það skipti miklu.
Enn beinast sjónir að Salvini
Ítalía, enn eitt stórríki í Suður-Evrópu, sýnist þó ekki
ætla sér að taka það rólega í sumar hvað svo sem
skikk og sið svæðisins líður. Matteo Salvini, leiðtogi
(Norður)-Bandalagsins og einn valdamesti maður
landsins, hefur ýtt á að vantraust verði samþykkt á
forsætisráðherra ríkisstjórnarinnar, í þeim tilgangi
að knýja fram nýjar kosningar á Ítalíu.
Kannanir sýna um þessar mundir að Salvini er
langvinsælasti stjórnmálamaður landsins og flokkur
hans bætir stöðu sína jafnt og þétt á meðan Fimm-
stjörnuhreyfingin, helsti samstarfsflokkurinn í rík-
isstjórninni, virðist tapa stuðningi.
Þessa hagfelldu stöðu vill Salvini nýta sér til fulls
og styrkja áhrif sín á þjóðþinginu. Þessi áform gætu
gengið upp, en þau gætu einnig orðið sprengja sem
spryngi í andlit Salvinis sjálfs. Til eru mörg dæmi
slíks. Hér koma nokkrar kenningar saman. Ein er sú
að kannanir á miðju kjörtímabili og kosningar, og
jafnvel þær sem skellt er á óvænt séu þrátt fyrir sam-
eiginleg einkenni ólíkir hlutir.
Hinar kenningarnar snúast um afstöðu almennings
til kosninga. Kjósendur eru ekki endilega æstir í að
blásið sé til kosninga eftir hentugleikum einstakra
flokka, og telja það lélega réttlætingu að valdamaður
virðist það augnablikið hafa byr í bakið.
Dapurlega dæmið
Theresa May er vissulega einhver lánlausasti
stjórnmálamaður í nágrenni okkar og samtíma.
Fyrst eftir að hún tók óvænt við af Cameron sem
forsætisráðherra eftir „já við Brexit“ sýndu kann-
anir mikinn velvilja kjósenda í hennar garð. Stjórn-
málafræðingar töldu það meira en hveitibrauðsdaga
nýs forsætisráðherra. May bjó við tæpan meirihluta
í þinginu og þótt hinar hagstæðu væntingar í kosn-
ingum væru túlkaðar af varúð sýndu þær að Íhalds-
flokkurinn myndi eftir þær hafa tuga þingmanna
meirihluta.
Í Bretlandi getur forsætisráðherra boðað til kosn-
inga með aðeins þriggja vikna fyrirvara (fyrirkomu-
laginu var þó aðeins breytt í tilefni af samsteypu-
stjórn við Frjálslynda flokkinn).
Hér á landi er ekki raunhæft að ætla minna en 8
vikur að kjördegi eftir að boðað er til kosninga. Póli-
tíska landslagið getur breyst verulega á það löngum
tíma.
Á daginn kom að einn af fjölmörgum göllum
Theresu May, sem þó er ekki kostalaus, var sá að
henni leið bölvanlega í kosningum og kjósendur höfðu
margir á tilfinningunni að henni væri ekki um það
gefið að vera lengur í návist þeirra en hún þyrfti.
Kosningarnar fóru því ekki vel.
Það má þó ekki hafa það af May að flokkurinn bætti
við sig í fylgi. En óheppnin var enn sem fyrr traustur
fylginautur forsætisráðherrans, því að skipting at-
kvæða á kjördæmi varð til þess að þrátt fyrir at-
kvæðaávinning tapaði flokkurinn þingsætum og var
kominn í minnihluta á þingi þegar talningu lauk. May
varð því að reiða sig á pólitíska sálufélaga á Norður-
Írlandi og varð fyrir opnum tjöldum að lofa háum
fjárframlögum til þessa landshluta svo að sá flokkur
lofaði að verja hana vantrausti og „styðja til góðra
verka“.
Síðan hefur, eins og verða vill, sneiðst af þeim
meirihluta sem þannig var fenginn svo að Johnson
hefur enn naumari meirihluta en May studdist við í
byrjun.
Lygileg launráð við lýðræði
Útganga Breta úr ESB virtist ekkert vandamál þeg-
ar niðurstaða þjóðarinnar lá fyrir. Allir flokkar sem
náðu máli höfðu lofað að sjá um að sú niðurstaða yrði
virt. Það er ekki endilega hægt að kenna May einni
um það hversu ólánlega þetta þróaðist allt saman. En
án hennar í Downingstræti hefði þetta þó aldrei farið
svona, svo mikið ætti að vera óhætt að fullyrða. En
hvernig þróaðist þetta skrítna spilverk?
Meginaðferðin var sú að smám saman tóku menn
að stilla því þannig upp að kjósendur hefðu aldrei
verið spurðir um það hvort þeir vildu fara úr ESB án
útgöngusamnnings. Theresa May lét þá sem héldu
utan um hana í ráðuneytinu sem hún átti að stjórna
bera það upp í þinginu sem óbindandi tillögu að ekki
yrði farið úr ESB án útgöngusamnings. Það var
fyrirsjánalegt að svikahrappar í Íhaldsflokknum
þóttust ekki að vera að svíkja loforð sitt um útgöngu
með því að styðja „óbindandi“ tillögu af því tagi. En
um leið og meirihluti þingsins hafði samþykkt þessa
tillögu lýsti May yfir í senn, að hún ítrekaði að til-
lagan væri ekki bindandi en að hún og ríkisstjórnin
myndu þó telja sig bundna af henni! Þar með hafði
henni tekist að koma sjálfri sér og þjóð sinni í eilífð-
arhnappheldu ESB. Sambandið átti seinasta orðið
um hvernig sá samningur yrði. Þótt þetta sé ekki
ákvörðun heldur aðeins leiðarvísir um útgöngu í eðli
sínu varð reyndin önnur. Afsökun svikahrappanna í
Íhaldsflokknum var nú að ekki hefði verið spurt
hvort fólk vildi fara úr ESB án útgöngusamnings.
Að sjálfsögðu ekki. Það hafði ekki heldur verið spurt
um hvort þjóðin vildi fara úr ESB með „útgöngu-
samningi“ sem héldi Bretum að mestu leyti áfram í
sambandinu! Allt var þetta tal útúrsnúningar af áð-
ur óþekktri stærð. Í svokölluðum „útgöngusamn-
ingi“ var hnýtt fast að þar sem að ekki hefði fundist
„ásættanleg lausn“ á fyrirkomulagi landamæra
Norður-Írlands og Lýðveldisins Írlands myndi
Bretland vera áfram í tollabandalagi við ESB og
vera aðili að innri markaði þess þar til að slík lausn
hefði fundist. Æstir ESB sinnar í Íhaldsflokknum
telja að þeim hafi tekist svo vel að rugla umræðuna
um útgöngusamninginn að þeim sé óhætt að sýna
sitt rétta andlit. En sú sjón virðist þjappa flokks-
mönnum æ fastar um Boris Johnson.
Þeir höfðu í nokkrar vikur meðan á leiðtogakjörinu
stóð hlakkandi bent á að þótt nýr forsætisráðherra
kæmi í gömlu Tíuna í Whithall þá breyttist veruleiki
talnanna í þinginu ekki við það. Þar væri ekki meiri-
hluti fyrir því að „fara úr ESB án samnings“ eða hitt
að „keyra Bretland fram af hengifluginu og í samn-
ingslausan hrylling“.
Eitt og annað gerist
þótt góð sé tíð
Reykjavíkurbréf09.08.19