Fréttablaðið - 30.11.2019, Qupperneq 44

um áratugum var sú að það ætti að
beita hörku í refsingum. Þegar þessi
hugmyndafræði var rannsökuð og
spurt hvort hún gagnaðist í því að
draga úr brotum kom í ljós að svo
var ekki. Heldur þvert á móti. Við
vitum í dag að dómharka og útskúf-
un leiðir til verri útkomu fyrir alla.
Þorbjörg: Ísland hefur eins og
Norðurlöndin fylgt annarri hug-
myndafræði í refsistefnu en til
dæmis Bandaríkin.
Dómar fyrir nauðgun og fyrir
kynferðisbrot gegn börnum hafa
hins vegar þyngst á undanförnum
áratug eða svo og það er mikilvægt
að refsingar endurspegli alvarleika
brota. Ákæruvaldið hefur verið
að fara fram á þyngri refsingar og
dómstólar hafa tekið undir. Ísland
er með víðustu refsimörkin af
öllum Norðurlöndum til dæmis
hvað varðar nauðgun. Löndin skil-
greina brotið ekki öll eins sem gerir
samanburð f lóknari en dómar
fyrir nauðgun eru í efri mörkum á
Íslandi. Þetta eru auðvitað einhver
alvarlegustu brot sem hægt er að
fremja gegn annarri manneskju og
við vitum að af leiðingarnar geta
verið langvarandi og þær eru alvar-
legar.
Hvað börnin varðar þá eykur það
á sársaukann að brotin skuli oftast
vera framin af fólki sem á að vera í
því hlutverki að vernda þau.
Sólveig Fríða: Það virðist vera
að í f lestum kynferðisbrotum á
börnum séu þau framin af nánum
aðilum. Ef við notum hörð orð og
erum með harkalega fordæmingu
eða nálgun getur það haft þau
áhrif að börn veigri sér við því að
segja frá. Þau vilja bara að of beldið
hætti og oft líka að sá sem beitir þau
of beldi fái aðstoð og hjálp.
Þorbjörg: Skiljanlega valda þessi
brot mikilli reiði og sú staðreynd
að þau eiga sér stað er okkur öllum
erfið. Ég hef stundum velt fyrir mér
þegar gagnrýni kemur fram á refs-
ingar, hvort hægt sé að finna þann
árafjölda sem er á pari við glæpinn,
til dæmis þegar um kynferðis-
brot gegn barni er að ræða. Hvaða
dæmda refsing er jafn alvarleg og
brotið? Fyrir hverju erum við þá að
tala? Mér finnst mestu máli skipta
að við náum þessum brotum upp á
yfirborðið, að kerfið hafi burði og
getu til að vinna að þeim faglega,
brotaþolar fái þann stuðning sem
þarf, að fangelsi standi undir því að
geta talist betrunarvist og síðast en
ekki síst að okkur takist að koma í
veg fyrir þessi brot.
Dómstólar hafa réttilega þyngt
refsingar en það er ekki hið eina
rétta svar.
Sólveig Fríða: Við vitum miklu
meira um það í dag hvernig má
sporna við brotum. Til dæmis að ef
við veitum einstaklingi sem er met-
inn í lágri áhættu mikið inngrip, þá
getum við verið að auka áhættu á að
hann brjóti af sér aftur.
Þetta er spurning um jafnvægi og
þessu fylgir mikil ábyrgð. Meðferð í
fangelsum er einn þáttur af mörgum
í að aðlaga einstaklinga sem hafa
brotið af sér aftur að samfélaginu.
Nálgun sem meðal annars er notast
við er RNR-módelið (Risk – Need –
Responsivity) sem metur þætti sem
spá fyrir um brotahegðun. Þá er líka
hægt að nota Good Lives-módelið
þar sem lögð er áhersla á að styrkja
þætti sem hafa áhrif á hvernig hann
EF VIÐ NOTUM HÖRÐ
ORÐ OG ERUM MEÐ
HARKALEGA FORDÆMINGU
EÐA NÁLGUN GETUR ÞAÐ
HAFT ÞAU ÁHRIF AÐ BÖRN
VEIGRI SÉR VIÐ ÞVÍ AÐ
SEGJA FRÁ.
Sólveig
Sólveig Fríða Kjærnested, sálfræðingur og sviðsstjóri meðferðarsv iðs Fang-elsismálastofnunar, Halla Gunnarsdóttir, formaður st ý r i hóps u m hei ld-
stæðar úrbætur að því er varðar
kynferðisof beldi og ráðgjafi ríkis-
stjórnarinnar í jafnréttismálum, og
Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir,
saksóknari hjá Ríkissaksóknara,
eru sammála um að jákvæð teikn
séu á lofti og að dulúð og dómharka
vinni gegn hagsbótum þolenda. Þá
sé æskilegt að beita mun víðtækari
forvörnum og það sé þörf á úrræði
fyrir einstaklinga með óæskilegar
langanir.
Hvernig finnst ykkur umræðan
um kynferðisbrot vera?
Þorbjörg: Umræðan er vaxandi
og það er jákvætt. Hvað varðar
réttarkerfið þá finnst mér þó að
umræðan mætti vera breiðari. Það
er mikill fókus á þyngd dóma en
það eru svo mörg mikilvæg álita-
efni í tengslum við refsipólitík og
ég sakna þess stundum að umræðan
fari dýpra, að við förum til dæmis
lengra með samtalið um hvers
vegna svo mörg brot eiga sér stað
og að við horfum ekki bara á það
hvernig við bregðumst við brotum,
heldur hvernig við komum í veg
fyrir að þau eigi sér stað.
Sólveig Fríða: Þetta eru tilfinn-
ingaþrungin brot og ég hef fullan
skilning á því að fólk vilji helst að
þessum einstaklingum, sem eru
dæmdir fyrir alvarleg brot og jafn-
vel gegn börnum, sé mætt af hörku.
Því gæti það hljómað sérkennilega
fyrir suma að heyra að það gagnast
okkur ekki í því að gæta að öryggi í
samfélaginu.
Hlutverk okkar á Fangelsismála-
stofnun er mjög vítt, eitt af því er
að draga úr líkum á ítrekun brota
og annað að tryggja að almenn og
sérstök varnaðaráhrif refsingar nái
fram að ganga. Inngrip okkar tekur
mið af því að gæta almannaöryggis
en við þurfum líka að tryggja öryggi
þeirra sem eru í afplánun. Það er
augljóst að þessi hlutverk skarast
oft. Hugmyndafræðin fyrir nokkr-
Dómharka
og útskúfun
gerir illt verra
Þorbjörg Sigríð-
ur Gunnlaugs-
dóttir, Halla
Gunnarsdóttir
og Sólveig Fríða
Kjærnested.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ERNIR
Kynferðisofbeldi 5. hluti af 5
Stöðug fjölgun tilkynntra kynferðisbrota, lágt hlutfall
kæra og enn lægra hlutfall mála sem fara fyrir dóm er
þekkt staðreynd þegar kemur að kynferðisofbeldi.
Sérfræðingar í málaflokknum ræða stöðu og lausnir.
3 0 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R42 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
3
0
-1
1
-2
0
1
9

0
4
:5
6
F
B
1
4
4
s
_
P
1
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
9
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
4
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
6
1
-4
B
F
4
2
4
6
1
-4
A
B
8
2
4
6
1
-4
9
7
C
2
4
6
1
-4
8
4
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
B

F
B
1
4
4
s
_
2
9
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K