Fréttablaðið - 10.10.2019, Síða 26

Nú þegar kjörtímabil þessarar ríkisstjórnar er hálfnað er eðlilegt að meta árangur
hennar í hinum ýmsu málum, nátt-
úruverndinni þar á meðal. Við sem
stóðum í náttúruverndarbaráttu
á kjörtímabili vinstri stjórnar-
innar 2009-2013 munum að aðild
Vinstri  grænna að ríkisstjórn er
engin trygging fyrir öf lugu nátt-
úruverndarstarfi, nema síður sé. Sú
ríkisstjórn vann hörðum höndum
að uppbyggingu stóriðju á Bakka og
í Helguvík, m.a. með framlögum úr
ríkissjóði og virkjunum á einstæð-
um jarðhitasvæðum, leyfi var veitt
til leitar og vinnslu olíu í íslensku
hafsvæði og svæði eins og Mývatn,
miðhálendið og Drangajökulsvíð-
erni voru sett í svonefndan virkj-
anaflokk rammaáætlunar.
Það voru því ekki miklar vænt-
ingar sem maður bar til samstarfs
Vinstri  grænna með Sjálfstæðis-
flokki og Framsóknarflokki, þeim
f lokkum sem gangast við því að
vera virkjanaf lokkar af gamla
skólanum. Engu að síður má ríkis-
stjórnin eiga það að hún hefur
gengið vasklega fram – í hinum
óumdeildu málum. Þannig hefur
Jökulsá á Fjöllum verið friðuð, enda
var hún sett í verndarflokk ramma-
áætlunar 2013, hefur verið innan
þjóðgarðs frá 2008 og ég þekki
ekki það orkufyrirtæki sem er svo
galið að ætla sér að virkja Dettifoss.
Vatnajökulsþjóðgarður hefur verið
stækkaður með því að færa undir
hann svæði sem hafði hvort sem er
verið sjálfstætt friðland í 45 ár. Og
þriðji „stóri“ áfangi þessarar ríkis-
stjórnar í náttúruverndarmálum
var svo skráning Vatnajökulsþjóð-
garðs á heimsminjaskrá UNESCO.
Lauk þar með vegferð sem var svo
óumdeild að hún hófst í tíð hægri
stjórnarinnar 2013-2017 þegar
umhverfisráðherra Framsóknar-
flokksins tilnefndi þjóðgarðinn til
heimsminjaskrár.
Á þessum tveimur árum sem
liðin eru af kjörtímabilinu hefur
ríkisstjórnin hins vegar ekki lyft
litla fingri í umdeildum átakamálum
á sviði náttúruverndar, nema þá til
að aðstoða framkvæmdaraðila eins
og í laxeldismálinu sem þjösnað var
í gegnum Alþingi síðastliðið haust.
Nefna má nokkur f leiri mál sem
benda til þess að svonefndir fram-
kvæmdaaðilar mæti aldrei nokkurri
andstöðu hjá þessari ríkisstjórn:
Framkvæmdir við Hvalárvirkjun
eru hafnar þrátt fyrir neikvætt
umhverfismat og fjölda kærumála.
Um 50 virkjanir eru í undirbúningi
utan Rammaáætlunar, margar
hverjar mjög umdeildar. Gefið
hefur verið út rannsóknarleyfi fyrir
virkjun í Djúpá þrátt fyrir að áin sé
í verndarf lokki Rammaáætlunar.
Unnið er að undirbúningi virkjunar
í Skjálfandafljóti þrátt fyrir að áin sé
í biðflokki Rammaáætlunar. Unnið
er að gangsetningu kísilvers í Helgu-
vík gegn vilja íbúa í Reykjanesbæ.
Unnið er að fjölgun stóriðjuvera á
Bakka með tilheyrandi mengun á
svæðinu, þörf fyrir fjölgun virkjana
og aukna losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Undirbúningur fyrir hafnar-
gerð í Finnafirði mun vera kominn
á fullt. Undirbúningur fyrir vega-
gerð í gegnum Teigsskóg er hafinn
að nýju. Gengið er hratt á síðustu
óspilltu víðernin hér á landi, þ. á m.
Drangajökulsvíðerni með virkjun
Hvalár og Landsvirkjun vinnur enn
að undirbúningi jarðhitavirkjunar
á miðhálendinu.
Ríkisstjórnin hefur nýtt fyrri
hluta yf irstandandi kjörtíma-
bils til að fegra umbúðir náttúru-
verndarinnar en hún hefur ekki
lagt í að taka á innihaldinu. Það
kemur í ljós á næstu tveimur árum
hvort eftirmæli ríkisstjórnarinnar
á þessu sviði verða, en miðað
við árangurinn hingað til gætu
þau orðið „Ys og þys út af engu“.
Ys og þys út af engu
Fullveldi herlausrar smáþjóðar er ekki sjálfgefið, ekki síst þegar stórþjóðir beita af lsmunum
sínum. Þetta reyndu Íslendingar í
hernáminu. Þá ríktu hér bresk her-
lög ofar hinum íslensku og brýnustu
stjórnarskrárvarin lýð- og mannrétt-
indi, eins og réttur manna til að kjósa
til þings á fjögurra ára fresti, urðu að
víkja. Tómt mál var að tala um full-
veldi Íslands á þeim ófriðartímum.
Lýðræði og virðing
fyrir mannréttindum
Reynslan sýnir að lýðræðisþjóðir
sem bera virðingu fyrir mannrétt-
indum eru ólíklegri en aðrar til að
fara fram með ófriði. Gerð mann-
réttindasáttmála Evrópu í kjölfar
seinni heimsstyrjaldar var ætlað að
stuðla að lýðræði og mannréttindum
og þar með stuðla að friði. Í gerð sátt-
málans fólst viðleitni til að vernda
fullveldi smærri þjóða álfunnar gegn
yfirgangi hinna stóru.
Í þessu skyni skilgreinir sátt-
málinn þau réttindi sem eru talin
nauðsynleg heilbrigðu stjórnarfari
og kemur á fót sérstökum dómstóli,
Mannréttindadómstól Evrópu, til að
fjalla um kvartanir einstaklinga um
að á þeim hafi verið brotið. Í upphafi
var starfsemi dómstólsins veikburða
en með árunum hefur hann áunnið
sér traust og honum hefur vaxið
ásmegin. Hann hefur þurft að kljást
við margvísleg vandamál og starfið
verður aldrei hafið yfir gagnrýni,
enda er skilgreining mannréttinda
í síbreytilegum heimi ávallt vanda-
söm. En þótt sú skilgreining sé
vandasöm er ljóst að lokaorðið um
hana verður að hvíla á einum stað
svo fullt gagn sé að.
Munur á gagnrýni og niðurrifi
En það er munur á gagnrýni á
úrlausnir dómstólsins annars vegar
og beinum árásum á trúverðugleika
dómstólsins í heild sinni hins vegar.
Nú er þekkt að í fáeinum ríkjum sem
eiga aðild að dómstólnum hafa brot-
ist til valda menn sem vilja lítt una
því að hendur þeirra séu bundnar af
mannréttindum. Þeim líkar ekki að
dómstóllinn takmarki völd þeirra
til að ganga fram af hörku gagnvart
þeim forsmáðu einstaklingum sem
eru skotmarkið í hvert og eitt skipti.
Til að þessir valdhafar geti farið sínu
fram virðist þeim fátt heilagt þegar
kemur að því að grafa undan trausti
til dómstólsins.
Umræðu snúið á hvolf
Nú er orðræða um óheft völd til að
beita takmarkalausu geðþóttavaldi
ekki líkleg til vinsælda. Að minnsta
kosti mætti ætla að fáir kjósendur
myndu greiða atkvæði með stjórn-
málaaf li sem myndi í kosninga-
baráttu mæla opinskátt með slíku.
Þeir stjórnmálamenn sem eru frekir
til valdsins virðast þó í ljósi þessa
vanda hafa fundið leið til að snúa
umræðunni á hvolf og þar með sér
í hag. Í stað þess að viðurkenna,
eins og rétt er, að dómstóllinn sé að
vernda rétt einstaklinga, er sagt að
dómstóllinn sé að skerða fullveldi
ríkisins.
Fátt er fjær sanni. Mannréttinda-
sáttmálinn byggir á þeim algildu
sannindum, sem allar þjóðir Evr-
ópu viðurkenna með aðild að sátt-
málanum, að fullveldi geti aldrei
náð til þess að brjóta mannréttindi
á borgurunum. Þá er tilvist lýðræðis
og mannréttinda í ríkjum Evrópu
ein mikilvægasta trygging friðar og
þar með okkar fullveldis. Störf dóm-
stólsins eru þannig beinlínis liður í
því að ýta undir fullveldi okkar ríkis
til allra góðra athafna, en ekki öfugt.
Dapurleg þróun
Af þessum sökum er dapurlegt að
fylgjast með þeirri umræðu sem
hefur átt sér stað hér á landi um
mannréttindi og fullveldi upp á síð-
kastið. Síst var við því að búast að
heyra fjölmarga úr stétt íslenskra
valdhafa kveinka sér undan því að
þurfa að virða mannréttindi eins og
þau eru skilgreind af Mannréttinda-
dómstólunum og gerast talsmenn
öfugsnúinna fullveldishugmynda;
einmitt þeirra hugmynda sem eru
mest ógn við frið og þar með full-
veldi landsins. Nær væri að þeir sem
vilja auka fullveldi Íslands krefðust
skilyrðislausrar virðingar fyrir
mannréttindum.
Fullveldi og mannréttindi
Reimar
Pétursson
lögmaður
Guðmundur
Hörður
Guðmundsson
formaður
Landverndar
2011-2015
Gengið er hratt á síðustu
óspilltu víðernin hér á landi,
þ. á m. Drangajökulsvíð-
erni með virkjun Hvalár og
Landsvirkjun vinnur enn að
undirbúningi jarðhitavirkj-
unar á miðhálendinu.
Nær væri að þeir sem vilja
auka fullveldi Íslands
krefðust skilyrðislausrar
virðingar fyrir mannrétt-
indum.
Umræðu um þriðja orku-pakkann er lokið á Alþingi sem kunnugt er og hann
samþykktur með atkvæðum yfir-
gnæfandi meirihluta þingsins.
Utan veggja Alþingis var hins
vegar greinilega aðra sögu að segja
því ítrekað hafði komið fram í skoð-
anakönnunum að yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar er andvígur
því að Íslendingar undirgangist
stefnu Evrópusambandsins á sviði
orkumála.
Ritstjórar gefa einkunnir
Undanfarna mánuði hef ég lesið
ófáa leiðara þessa blaðs um þetta
málefni og hefur þar komið fram
mjög afdráttarlaus stuðningur
við markaðsstefnu Evrópusam-
bandsins á sviði orkumála og þar
með orkupakka 3. Það er að sjálf-
sögðu ritstjórnar að meta hvað
hún telur vera rétt í þessu efni og er
ekkert nema gott um það að segja.
En þar með er ekki öll sagan sögð
því í þessum skrifum hefur mér
virst jafnvel meira fjallað um þau
sem hafa verið á öndverðum meiði
við ritstjórn blaðsins en um málið
sjálft.
Ég er í þessum hópi, Orkunni
okkar, eins og við höfum kallað
okkur sem höfum skráð okkur
undir því heiti. Síðast þegar ég vissi
vorum við átta þúsund talsins í
umræðuhópnum.
Í leiðurum Fréttablaðsins höfum
við fengið alls kyns einkunnagjafir
en allar á sama niðrandi veg, við
værum gamalt fólk, athyglissjúkt,
vildum „undanþágu frá alþjóða-
samstarfi“, værum „popúlistar“
sem bulluðu út í eitt: „Sennilega
voru það stór mistök af hálfu ríkis-
stjórnarinnar að framlengja bullið
og afgreiða ekki málið strax í vor.“
Þetta orðalag í leiðara Frétta-
blaðsins í þann mund sem Alþingi
greiddi atkvæði er dæmigert um
þessi skrif sem ég held að ég geti
varla verið einn um að hafa fund-
ist vera ósamboðin leiðurum blaðs
sem borið er inn á hvert heimili.
En það sem verra er, á Alþingi
var umræðan af hálfu margra þing-
manna einnig í þessu sama lágkúru-
lega fari. Andstæðingar voru einnig
þar sagðir „bulla“, vera „fábjánar“
sem fráleitt væri að taka mark á,
því aldrei kæmu þeir fram með neitt
af viti og aldrei neitt nýtt! Framlag
margra þingmanna var ekki inni-
haldsmeira en uppnefni og svigur-
mæli af þessu tagi.
Vandaður málflutningur
Orkunnar okkar
Ég hef sótt fjöldann allan af fundum
á vegum Orkunnar okkar og í sumar
kom ég lítillega nærri vinnu sérfræð-
ingahóps sem tekið hafði að sér það
verkefni að grandskoða málefnið á
nýjan leik og setja niðurstöður fram
í skýrsluformi. Í þessu starfi kynntist
ég vönduðum vinnubrögðum kunn-
áttufólks úr orkugeiranum, fólks
sem sérfrótt er um þá þætti efna-
hagsmála sem þessum málaflokki
viðkemur, náttúruvernd, Evrópu-
rétt, alþjóðlega viðskiptasamninga;
vinnu þeirra sem lagst höfðu í rann-
sóknarvinnu um eignatengsl í land-
akaupum þar sem orkugjafa er að
finna. Niðurstöður þessarar vinnu
hafa verið að birtast í blaðagreinum,
á fundum og einnig í skýrslu sem birt
var í ágúst áður en þing kom saman.
Með þessari vinnu átti að freista
þess að koma nýjum og fyllri upp-
lýsingum á framfæri áður en endan-
leg ákvörðun yrði tekin á Alþingi.
Afrakstur þessarar vinnu skilaði sér
ekki aðeins inn í þjóðfélagsumræð-
una almennt heldur einnig inn í sali
Alþingis þótt fáir þar vildu heyra af
því sem nýtt hafði komið fram.
Úr eigin reynsluheimi
Mig langar í þessu sambandi að
benda á þó ekki sé nema eitt atriði
sem ítrekað hefur verið haldið fram
á síðum þessa blaðs, nefnilega að
andstæðingar markaðsvæðingar
raforkunnar séu andvígir alþjóð-
legu samstarfi. Eflaust er allur gang-
ur á afstöðu einstaklinga í þessum
hópi sem öðrum hvað þetta snertir.
Ég ætla að láta mér nægja að svara
fyrir sjálfan mig.
Alla mína starfsævi hef ég tekið
þátt í alþjóðlegu samstarfi og er því
fylgjandi, lít á það sem lífsnauðsyn-
legt hvort sem er á sviði menningar,
menntunar, vísinda, náttúruvernd-
ar, mannréttinda og friðarmála eða
viðskipta. Mér finnst hins vegar
skipta höfuðmáli á hvaða forsend-
um slíkt samstarf er reist.
Svo vill til að ég er mjög hlynntur
samstarfi í Evrópu (bæði innan
Evrópusambandsins og utan), hef
tekið þátt í því á ýmsum sviðum
í meira en fjörutíu ár, en er jafn-
framt gagnrýninn á þær forsendur
sem Evrópusambandið hefur reist
samstarf á sínum vegum á, einkum
frá því um miðjan tíunda áratuginn.
Þarna hef ég átt góða samleið og
nána samvinnu við fólk í mannrétt-
indabaráttu og í evrópskri verka-
lýðshreyfingu.
Alþjóðleg umæða
er meira en Evrópusambandið
Á vettvangi alþjóðlegrar og evr-
ópskrar verkalýðshreyfingar tók
ég þátt í umræðu og baráttu um
þjónustutilskipun ESB upp úr alda-
mótunum og um aðrar tilskipanir
sem snertu sérstaklega velferðar-
kerfið og réttindi launafólks. Þessi
barátta var engan veginn afmörkuð
við Evrópusambandið heldur teygði
hún sig um Evrópu alla og víða
veröld með tilkomu viðskipta-
samninga sem gerst hafa sífellt
ágengari gagnvart innviðum sam-
félaganna og réttarkerfi, en bæði í
GATS samningunum og af brigðum
þeirra samninga tíðkast það í æ
ríkara mæli að gerðardómar með
afgerandi aðkomu fjármagnsaf la
ýti stofnunum réttarríkisins út úr
ákvarðanatöku.
Þarna hefur hin alþjóðlega verka-
lýðshreyfing tekið á málum óháð
landamærum hvort sem um er að
ræða einstök ríki eða sambönd eins
og Evrópusambandið.
Ef þú ert í röngu liði …
Getur það verið að svo sé komið að
við sem tökum þátt í alþjóðlegri
umræðu um málefni sem snerta
samfélög og lýðræði á öðrum for-
sendum en ákveðin er í höfuðstöðv-
um Evrópusambandsins þurfum að
sæta aðkasti – ekki vegna rökstuðn-
ings okkar og málafylgju heldur fyrir
að vera í röngu liði og fyrir vikið
kölluð fábjánar sem bulli út í eitt.
Er það þetta sem Fréttablaðið
ætlar framvegis að bjóða lesendum
sínum?
Eða er ætlunin að taka sig á og
mæta inn á vettvang umræðunnar
með rökum og þekkingu? Mikið
skortir á að það hafi verið gert á
þessu blaði.
Fréttablaðið fellur á prófinu
Ögmundur
Jónasson
fyrrverandi
ráðherra
1 0 . O K T Ó B E R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R24 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð