Dagblaðið Vísir - DV - 06.09.2019, Blaðsíða 10

10 6. septemberFRÉTTIR
n Útlendingar utan EES fá ekki endurgreidd iðgjöld þrátt fyrir lagaheimild
n Segja útlendinga hafa misnotað heimildina
Í
fyrstu málsgrein 16. gr. sam-
þykkta Gildis lífeyrissjóðs hef-
ur um árabil mátt finna heimild
til að endurgreiða ríkisborgur-
um ríkja utan EES iðgjöld þegar
þeir flytja frá Íslandi: „Heimilt er
að endurgreiða iðgjöld til erlendra
ríkisborgara þegar þeir flytjast úr
landi, enda sé slíkt ekki óheim-
ilt samkvæmt milliríkjasamning-
um sem Ísland er aðili að. […]
Óheimilt er að endurgreiða ið-
gjöld til ríkis borgara annarra
ríkja Evrópska efnahagssvæðisins
(EES).“ Er um lögfesta heimild að
ræða og nýta margir lífeyrissjóðir
landsins sér hana.
Misvísandi upplýsingar á
heimasíðu
Í svari Gildis við fyrirspurn blaða-
manns segir að þrátt fyrir heim-
ildina hafi stjórnin tekið ákvörðun
fyrir sex árum um að nýta hana
ekki. „Stjórn Gildis ákvað árið 2013
að hætta að nýta heimildarákvæði
þess efnis í lögum og samþykktum
sjóðsins. Þar með hafa allir sjóð-
félagar sömu réttindi, sem eru að
þeir geta hafið töku ellilífeyris við
sextíu ára aldur.“
Þrátt fyrir ítarlega leit gat
blaðamaður hvergi á heima-
síðu Gildis fundið upplýsingar
um þessa ákvörðun, þvert á móti
fann blaðamaður aðeins áður-
nefnt heimildarákvæði sem birt-
ist síðast í samþykkt stjórnar frá
aðalfundi þessa árs. Ríkisborgar-
ar utan EES geta því ekki feng-
ið iðgjöld endurgreidd, þrátt fyr-
ir lagaheimild, þrátt fyrir heimild
í samþykktum, og geta með engu
móti nálgast þessar upplýsingar
fyrirfram til að geta tekið upplýsta
ákvörðun um hvaða lífeyrissjóð
þeir greiða í. Jafnframt gerir Gildi
þeim ekki grein fyrir þessu er þeir
hefja greiðslur í sjóðinn. Engu að
síður er það mat Gildis að réttindi
sjóðfélaga komi með skýrum hætti
fram á heimasíðu þeirra.
„Samþykktir stjórnar eru birt-
ar í heild á heimasíðu Gildis eins
og á heimasíðum allra lífeyris-
sjóða. Hjá Gildi birtist þá um-
rætt heimildarákvæði sem hluti af
samþykktum. Sjóðurinn leggur á
heimasíðu sinni áherslu á að birta
upplýsingar um hvaða réttindi
standa sjóðfélögum til boða. Síð-
an hefur margoft verið yfirfarin
og þykir sýna á skýran hátt hvaða
réttindi sjóðfélagar eiga hjá Gildi.“
Stapi finnur ekki 2.000
sjóðfélaga á eftirlaunaaldri
Jóna Finndís Jónsdóttir, forstöðu-
maður réttindasviðs hjá Stapa líf-
eyrissjóði, greindi frá því nýlega að
hætta sé á að erlendir ríkisborgar-
ar fari á mis við réttindi sín í líf-
eyrissjóðum ef þeir sæki ekki rétt
sinn. Um tvö þúsund sjóðfélagar
Stapa á eftirlaunaaldri eru búsettir
erlendis og hafa ekki sett sig í sam-
band við sjóðinn, og sjóðurinn
veit ekki um aðsetur þeirra.
Þá benti Jóna einnig á að Stapi
bjóði erlendum ríkisborgurum
utan EES að fá iðgjöld endur-
greidd við brottflutning, þó svo
margir virðist ekki gera sér grein
fyrir þessum rétti sínum. Stapi má
ekki nota iðgjöld þeirra sem ekki
finnast í þágu annara sjóðfélaga,
þar sem ekki er vitað hvort fólk-
ið sé lífs eða liðið. Í samtali við
fréttastofu RÚV sagði Jóna að hún
vildi gjarnan sjá meiri samvinnu
milli lífeyrissjóða, Tryggingastofn-
unar og Þjóðskrár til að halda utan
um þessa einstaklinga og þeirra
rétt.
Margir misnotuðu heimildina
Gildi nýtti heimildina fyrir árið
2013 og segir að erlendir ríkis-
borgarar hafi misnotað hana:
„Þegar erlendir ríkisborgarar utan
EES höfðu heimild hjá Gildi til að
fá iðgjöld sín endurgreidd átti það
að gerast þegar þeir fluttu af landi
brott. Þeir þurftu að sýna fram
á fyrirhugaðan flutning meðal
annars með því að framvísa flug-
miða. Raunin var að margir úr
þessum hópi misnotuðu heimild-
arákvæðið og fengu slíka endur-
greiðslu ár eftir ár. Í einhverjum
tilfellum var um að ræða einstak-
linga sem voru og eru enn búsett-
ir á Íslandi og eru í dag með mjög
skert réttindi í lífeyriskerfinu, með
tilheyrandi aukaálagi á almanna-
tryggingakerfið.“
Í dag reynir Gildi að koma til
móts við erlenda sjóðfélaga með
öðrum hætti, svo sem með því að
bæta upplýsingagjöf, bjóða upp
á upplýsingar á ensku á heima-
síðunni og senda út yfirlit á fleiri
tungumálum en íslensku.
Verða sjálfir að sækja um
greiðslur
3.621 ríkisborgari utan EES hefur
á síðustu tíu árum greitt iðgjöld
til Gildis. Ef greiðendur hafa flust
af landi brott og Gildi hefur ekki
upplýsingar um aðsetur þeirra fá
þeir ekki greitt frá sjóðnum. Blaða-
maður spurði enn fremur hvort
sjóðurinn hefði, líkt og Stapi, lent
í erfiðleikum við að hafa uppi á er-
lendum sjóðfélögum þegar þeir ná
lífeyrisaldri.
„Gildi lítur þannig á að sjóðfé-
lagar beri sjálfir ábyrgð á að sækja
rétt sinn hjá sjóðnum. Tvisvar á
ári eru send yfirlit til virkra sjóð-
félaga um stöðu þeirra og síð-
an fá allir þeir sem eiga réttindi
hjá sjóðnum bréf við 60 ára aldur
þar sem minnt er á að þeir geti nú
hafið töku lífeyris. Því til viðbótar
fá þeir sjóðfélagar sem ekki hafa
hafið töku lífeyris bréf frá sjóðn-
um við 67 ára aldur og síðan við 70
ára aldur hafi taka lífeyris enn ekki
hafist. Slík bréf eru send á alla þá
sem sjóðurinn hefur upplýsingar
um heimilisfang hjá, sama hvar í
heiminum viðkomandi býr.“
Í þeim tilvikum sem sjóðfélagi
sækir ekki um greiðslur þá nýtist
inneign viðkomandi til að bæta
stöðu annarra sjóðfélaga.
„Gildi er lífeyrissjóður og
heildareign sjóðsins er notuð til
grundvallar þegar tryggingafræði-
leg staða hans er reiknuð út, sem
að endingu sýnir getu sjóðsins til
að greiða sjóðfélögum lífeyri. Ef
einhver sækir ekki rétt sinn í sjóð-
inn, af hvaða ástæðu sem það kann
að vera, er inneign hans hluti af
útreikningum um tryggingafræði-
lega stöðu og nýtist því til að bæta
rétt annarra sjóðfélaga. Þannig
skiptast réttindi viðkomandi milli
annarra sjóðfélaga eins og gerist í
öllum samtryggingarkerfum.“
Lífeyri í óskilum
Purushottam Ghimire frá Nepal
var nýlega synjað um dvalarleyfi
á Íslandi, eftir fjögurra ára bú-
setu. Hann hafði fengið þær upp-
lýsingar að þar sem hann væri frá
ríki utan EES þá ætti hann rétt á
að fá iðgjöld sín aftur. Engar upp-
lýsingar voru honum aðgengilegar
um að sjóðurinn hans, Gildi, byði
ekki upp á þetta. Purushottam er
floginn aftur til Nepal, hann veit
ekki hvar hann ætlar að búa þar,
svo það er ómögulegt fyrir hann að
gefa Gildi upp heimilisfang. Eins
er ólíklegt að hann muni búa á
sama staðnum næstu 35 árin, eða
þar til hann á rétt á að fá greitt frá
Gildi. Margir þeir erlendu verka-
menn sem koma til Íslands gagn-
gert til að vinna hér tímabund-
ið eru sjóðfélagar í Gildi. Hluti
þeirra kemur frá ríkjum utan EES.
Nú þegar hefur einn sjóður, Stapi,
greint frá því að torvelt reynist að
skila lífeyrisgreiðslum til þessara
manna eftir að þeir ná aldri. Því
má leiða líkur að því að eins sé far-
ið með sjóðfélaga Gildis. n
Erla Dóra
erladora@dv.is
Sjóðir Gildis
gildna með
óskilaiðgjöldum
Purushottam er farinn
aftur til Nepal.
M
Y
N
D
: H
A
N
N
A
A
N
D
R
ÉS
D
Ó
T
TI
R