Dagblaðið Vísir - DV - 06.09.2019, Blaðsíða 17

6. september FRÉTTIR 17
starf þeirra að gera sem lögreglu-
menn og svo var verið að tala um
og skoða einstaklinga sem voru
kannski viðloðandi einhver mál
eða í rannsókn án þess að viðkom-
andi lögreglumenn hefðu nokkra
aðkomu að málinu sjálfir. Ein-
göngu forvitni í lögreglumönnum
og hafa eitthvað til að smjatta á
og gera grín að oft á tíðum. Ég átti
oft ekki til orð yfir þessu og gerði
athugasemd sem engu skilaði.“
Geislavirkur kjarnorkuúrgangur
Til að tryggja öryggi persónuupp-
lýsinga og til að uppfylla skuld-
bindingar Íslands samkvæmt
samkomulagi um Schengen voru
lögfest lög um vinnslu persónu-
upplýsinga í löggæslutilgangi í
júní. „Það er mikill misskilningur
að lögreglan geri sjálfkrafa allt rétt,
svo vægt sé tekið til orða,“ segir í
ræðu Helga Hrafns Gunnarssonar,
þingmanns Pírata, í umræðum
þingsins um lögin.
„Í gegnum tíðina hef ég feng-
ið að vita af mjög miklum mis-
bresti innan lögreglustofnana
og það er ekki við öðru að búast.
Þetta eru mannlegar stofnanir
þar sem starfar mannlegt fólk
sem er jafn misjafnt og allir aðrir.“
Helgi greindi í ræðu sinni frá því
að hann væri að mestu hlynntur
fyrir huguðum lögum, en hafði þó
vissar athugasemdir. „Meðferð
persónuupplýsinga er eitt af því
sem maður hefur heyrt í gegnum
tíðina frekar óþægilegar sögur af,
sér í lagi í kringum tölvukerfi víð-
frægt sem heitir LÖKE. […] Ég á
ofboðslega erfitt með að trúa því
að svo mikið af sögusögnum komi
fram, sem eru í þokkabót líkar hver
annarri, án þess að það sé einhver
fótur fyrir þeim.“
Í nýjum lögum er sett skilyrði
um rekjanleika uppflettinga í upp-
lýsingakerfum og aðgerðarskrán-
ingu. Þó er þeim sem sem ekki
hafa þegar tekið slíka skráningu í
notkun gefin mjög ríflegur frestur
til innleiðingar, sjö ár. Þessu er
Helgi á móti og þykir tíminn alltof
langur. „Aðgerðarskráning er úr
virkni í tölvukerfi þar sem skráð
er niður hvað sé gert, til dæmis
ef einhver flettir upp manneskju
þá sé það skráð að viðkomandi
hafi flett upp manneskju […] slík
aðgerðarskráning að mínu mati
og minni reynslu er gríðarlega
mikil væg til þess að fólk sem fer
með upplýsingar fari varlega með
þær. Mér hefur reynst vel sú speki
að maður eigi að koma fram við
persónuupplýsinga svolítið eins
og geislavirkan kjarnorkuúrgang,
maður á helst ekki að snerta hann
eða koma nálægt honum nema
maður þurfi þess og þá gera það í
stuttan tíma og vera ekkert að fikta
í honum umfram það sem þörf er
á. En það eru bara ekki allir með
það viðhorf.“
Helgi segir engan afslátt mega
gefa af vernd persónuupplýsinga,
sérstaklega hvað varðar löggæslu-
störf. Nú standi yfir tími breytinga
til hins betra þar sem aukin
áhersla sé lögð á vernd upplýs-
inga og séu þessi lög liður í þeim
jákvæðu breytingum.
Helgi fjallar um aðgerðar-
skráningu sem er gerð að skilyrði
í nýju lögunum en þó er kerfum
sem tekin voru í gagnið fyrir 2016
veittur frestur til 2026 til að upp-
fylla skilyrðið. Allar aðgerðir og
uppflettingar í LÖKE eru rekjan-
legar til starfsmanna og tímasetn-
ingar. Hins vegar er ekki gerð krafa
um að starfsmenn skrái í hvaða til-
gangi upplýsingum sé flett upp. Til
þess er ætlast að þeir geti gert grein
fyrir uppflettingu ef sérstaklega er
farið fram á það við þá. Þetta hef-
ur þótt ópraktískt fyrirkomulag,
þar sem lögreglumenn fletti upp
gífurlegum fjölda mála og erfitt að
ætla þeim að gera grein fyrir eins-
taka flettingu eftir að nokkur tími
hefur liðið.
Ríkislögreglustjóri
LÖKE hefur ekki sjálfvirka ferla
sem bera kennsl á óeðlilegar upp-
flettingar. Getur maður sjálfur far-
ið og beðið um aðgerðarskrán-
inguna?
„Tæknilega séð er unnt að taka
út yfirlit yfir allar uppflettingar í
málaskrá lögreglu,“ segir í svari
embættis Ríkislögreglustjóra við
fyrirspurn blaðamanns. „Hafa
starfsmenn upplýsingatækni-
deildar ríkislögreglustjóra einir
aðgang að atburðarskrá (log-skrá)
lögreglukerfisins og geta rakið all-
ar fyrirspurnir og aðgerðir starfs-
manna í lögreglukerfinu. Það er á
ábyrgð hvers embættis að viðhafa
eftirlit með uppflettingum starfs-
manna sinna og eftir atvikum biðja
starfsmenn um að gera grein fyrir
uppflettingum sínum.“ Viðurlög
við óheimilum uppflettingum í
LÖKE, fara eftir alvarleika brots-
ins. „Slík viðurlög geta verið allt frá
agaviðurlögum starfsmannalaga
eða allt að refsiviðurlögum ef um
refsiverða háttsemi er að ræða,“
segir í svari Ríkislögreglustjóra.
„Nákvæmar tölur um fjölda
þeirra sem óska eftir upplýsing-
um um hverjir hafa flett þeim
upp liggja ekki fyrir, en frá því að
lög um persónuvernd voru fyrst
sett árið 2000 hafa einhverjir tugir
óskað eftir slíkum upplýsingum,“
segir í svarinu þar sem jafnframt
er tekið fram að starfsmenn með
aðgang að LÖKE teljist ekki vera
viðtakendur persónuupplýsinga
og almenningur hafi því ekki rétt
á upplýsingum um hvaða starfs-
maður hafi skoðað persónuupp-
lýsingar. „Þeim er þó leiðbeint um
að hafi einstaklingur grun um að
misfarið hafi verið með viðkvæm-
ar persónuupplýsingar um sig þá
sé unnt að leggja fram kæru hjá
lögreglu eða kvörtun til nefndar
um eftirlit með lögreglu.“
Þrátt fyrir að ekki sé hægt að fá
upplýsingar um hver flettir manni
upp í LÖKE þá er hægt að fá upp-
lýsingar um hvaða persónuupp-
lýsingar eru skráðar um okkur í
kerfinu. „Fjöldi þeirra sem óskar
eftir því að fá upplýsingar um
hvaða upplýsingar kunna að vera
skráðar í lögreglukerfin skipta
hundruðum á ári hverju og þeim er
ýmist afhentur listi yfir þær skrán-
ingar gegn framvísun persónuskil-
ríkja eða sendur í ábyrgðarpósti á
lögheimil eða skráðan dvalarstað.“
Staða persónuupplýsinga
þinna hjá lögreglu
Fyrrverandi lögreglumaður
greindi DV frá vitneskju sinni
um misnotkun lögreglumanna á
LÖKE og Helgi Hrafn lýsti jafn-
framt yfir í ræðu á Alþingi að hafa
heyrt margar sögusagnir af slíku
misferli. Þrátt fyrir það eigum við
ekki rétt á upplýsingum um hver
flettir okkur upp í LÖKE. Þær
upplýsingar getum við ekki feng-
ið nema hafa nægilegan grun um
að brot hafi átt sér stað til að fara
með málið í visst kvörtunar- eða
ákæruferli. Helgi Hrafn segir það
veita visst aðhald að þurfa að gera
grein fyrir því í hvert sinn sem flett
er upp í slíkum kerfum. Þrátt fyrir
það er slíkt ekki gert. Þess í stað
er treyst á að lögreglumenn muni
hundruð skráninga og ástæður
þeirra utanbókar, ef þeir skyldu
vera beðnir um að gera grein fyrir
þeim. Fólk getur þó fengið upplýs-
ingar um hvaða upplýsingar liggja
fyrir hjá lögreglu. Ferlið til að fá
slíkt í gegn er afar einfalt. Einstak-
lingar geta haft samband við emb-
ætti Ríkislögreglustjóra, fylla
út eyðublað og svo hefur Ríkis-
lögreglustjóri mánuð til að verða
við beiðninni. En ef þið viljið vita
hver fletti ykkur upp, hvers vegna
og hvenær, þá verðið þið að leggja
fram kæru hjá lögreglu eða kvarta
til nefndar um eftirlit með lög-
reglu. n
„Maður á að koma
fram við persónu-
upplýsingar eins og geisla-
virkan kjarnorkuúrgang
„Það var
verið að
skoða vini, ætt-
ingja, þekkta
einstaklinga og
aðra sem höfðu
ekkert með starf
þeirra að gera.
Gunnar Scheving Thorsteinsson á leið fyrir dóm.
Vibeke lést sviplega í sjósleðaslysi í júlí 2018.