Fréttablaðið - 13.05.2016, Side 16

Fyrir þig
í Lyfju
www.lyfja.is
af 100g og 150g Voltaren Gel í maí
15% afsláttur
Lyaauglýsing
Voltaren-Gel-2tupur-15%-LYFJA-5x10 copy.pdf 1 11/04/16 12:35
skylda hans afsala sér umtalsverðu
frelsi. Þess vegna erum við glöð, ekki
bara ég og Dorrit heldur börnin mín
og barnabörn. Að geta farið að lifa
eðlilegu lífi eins og aðrir og notið lífs-
ins. Haft frelsi.“
Þú sem ert vanur þéttri dagskrá,
hvað ætlarðu að gera? „Ég haf alltaf
haft áhuga á mörgu. Það eru mörg
viðfangsefni. Bæði varðandi norður-
slóðir, baráttu gegn loftslagsbreyting-
um, eflingu hreinnar orku, rannsóknir
og fræði, sem ég mun sinna af krafti.“
Muntu sækjast eftir einhverju emb-
ætti? „Nei. Þið megið ekki gleyma að
ég verð 73 ára eftir nokkra daga,“ segir
Ólafur og hlær.
„Ég hef hins vegar fengið óskir, frá
íslenskum aðilum og erlendum, um
að koma að verkefnum. Ég var skip-
aður í sérstaka nefnd í verkefninu
Sustainable Energy For All sem mið-
ast að því að breyta orkukerfum allra
landa, til hreinnar orku,“ segir Ólafur.
Hann segist einnig munu halda áfram
að vinna að málefnum norðurslóða.
Það var enginn annar
Aðspurður hverju hann sé stoltastur
af á forsetaferlinum segir Ólafur
fimm meginþætti efst á baugi. Efling
lýðræðis með því að skjóta málum
til þjóðaratkvæðisgreiðslu er sá
fyrsti. Þá nefnir hann að fara fram
og verja hagsmuni Íslands í kjölfar
hrunsins. „Þegar reynt var að brjóta
okkur á bak aftur með margvís-
legum hætti. Íslenska markið stóð
opið og hver sem er gat sparkað
boltanum í það og enginn var til
varnar. Þá taldi ég nauðsynlegt að
stíga það skref sem er mjög óvenju-
legt og sumir hefðu getað sagt með
nokkrum rökum óeðlilegt fyrir for-
seta. Það var bara enginn annar. Að
fara í alla helstu fjölmiðla heimsins
og verja Ísland og færa fram okkar
rök og málstað.“
Ólafur nefnir framlagið til barátt-
unnar gegn loftslagsbreytingum, mál-
efni norðurslóða og eflingu tengsla
við Kína, sem hann hefur þó hlotið
talsverða gagnrýni fyrir, og annarra
landa í Asíu. „Ég er ekki bara að tala
um Kína, heldur Indland, Kóreu,
Singapúr, o.s.frv. Vegna þess að Asía
er og verður helsta aflvélin í hagkerfi
heimsins. Ég taldi rétt fyrir Íslendinga
að búa í haginn fyrir 21. öldina og efla
tengslin við þessi ríki.“
Persónulegur fórnarkostnaður
Erfiðast á ferlinum segir hann
ákvarðanirnar um Icesave.
Varstu beittur þrýstingi? „Það er
vægt til orða tekið.“
Var þér hótað? „Það fer eftir því
hvað þið kallið hótanir, en förum
aftur í tímann. Það var umsátur um
Ísland, öll Norðurlönd, allar ríkis-
stjórnir í ESB voru á móti okkar mál-
stað. Vildu knýja okkur til að semja
við Breta og Hollendinga. Í stjórn AGS
var því valdi Evrópuríkjanna beitt að
við fengum ekki fyrirgreiðslu, sem
við áttum rétt á, nema við beygðum
okkur undir nauðasamninga við
þessar þjóðir. Jafnframt voru margir
fremstu sérfræðingar og álitsgjafar
þessa lands sem sögðu að ef ég leyfði
þjóðinni að kjósa um þetta mál væri
ég að dæma Ísland til eilífrar útskúf-
unar úr fjármálakerfi heimsins.
Merkimiðinn Kúba norðursins var
þekkt í þeirri umræðu. Ríkisstjórnin
og þingmeirihlutinn var ekki bara á
móti mér – heldur harkalega á móti
mér. Í þessari stöðu var erfitt að taka
þá ákvörðun að færa þetta vald til
fólksins. Þessi kraftur erlendra ríkja
og innlendra afla var slíkur að ég held
ég geti fullyrt að það hafi ekki nokkur
maður í sögu Íslands verið beittur
öðrum eins þrýstingi í nokkru máli
eins og ég í Icesave-málinu.“
Hann segir þessa daga í lok árs 2009
og ársbyrjun 2010 erfiðustu stundir
sem hann hafi þurft að fara í gegnum.
„Ég vona að enginn forseti og þjóðin
eigi aldrei aftur eftir að standa frammi
fyrir því, ég veit manna best hvað var í
húfi og hvað þetta var erfitt.“
Hvernig var þessum þrýstingi beitt?
„Ef þið viljið dæmi, þá settust Uffe
Ellemann-Jensen, fyrrverandi for-
sætisráðherra Danmerkur, og Mogens
Lykketoft, fyrrverandi forseti danska
þingsins og ráðherra til margra ára, í
vikulegan umræðuþátt sinn í danska
sjónvarpinu sem allur gekk út á hvers
konar fífl þessi forseti á Íslandi væri.
Rökkuðu mig niður fyrir framan
danska þjóð því ég vildi ekki klappa
upp þennan samning. Ég gæti talið
upp fjölmörg önnur dæmi, auk þess
eins og ég hef sagt áður, að kjarninn í
þeirri stuðningsmannasveit sem bar
uppi sigur minn 1996, var æf út af
þessari ákvörðun. Það hefur kostað
mig það að ýmsir af gömlum vinum
mínum og stuðningsmönnum til
margra ára hafa ekki talað við mig
síðan. Þannig að fórnarkostnaður
forseta Íslands í ákvörðunum af þessu
tagi getur líka verið persónulegur.“
Úrelt lög þjóðskrár
Nú munt þú flytja af Bessastöðum í
sumar, hvert flytjið þið? „Dorrit hefur
verið með sitt gamla heimili í London
og ég keypti fyrir fjórum árum hús á
fallegum stað í Mosfellsbæ. Ég reikna
með að þessir tveir staðir verði aðal-
vistarverur okkar. Það á nú eftir að
koma í ljós hvað við verðum lengi í
London, eða hér. Síðan eru ýmis verk-
efni sem eru þess eðlis á alþjóðavett-
vangi að ég verð töluvert á ferðalagi.“
Það hefur verið gagnrýnt að þið
hafið ekki sama lögheimili, ætlið þið að
búa saman þegar þú lætur af embætti?
„Það er eins með okkur og hundruð
Íslendinga, ef að makinn þarf að vera
lengi í burtu vegna atvinnu sinnar og
aðstæður eru þannig að hann eða hún
verða að skrá lögheimili sitt í því landi
sem vinnan er stunduð í, þá leyfir
þjóðskrá þér ekki annan reit. Sem mér
finnst gamaldags. Við búum í veröld
þar sem makar vinna langt hver frá
öðrum,“ segir hann.
„Einfaldlega vegna þess að starf
hjóna í dag, þegar konur eru jafn
vel menntaðar og hæfar til að sinna
störfum og karlar, þá er þetta gamla
kerfi að kona fylgi karlinum úrelt lög.“
Engin klíka í kringum forsetann
Ólafur segir ýmislegt hafa setið á
hakanum frá því hann varð forseti.
Til dæmis hafi hann ekki ræktað
vinasambönd við gamla vini. „Ég
á trausta og góða vini. Hins vegar
verður að segjast eins og er, að á
þessum 20 árum hefur ekki gefist
mikill tími til að rækta þá. Þegar
Guðrún Katrín lést tók ég þá
ákvörðun að veita dætrum mínum
og fjölskyldum þeirra algjöran for-
gang. Svo kom Dorrit til sögunnar og
það sama gilti um hana. Ákvörðun
mín eftir þessa hryllilegu reynslu
með Guðrúnu Katrínu að gefa fjöl-
skyldunni og okkur sjálfum allan
þann lausa tíma sem við hefðum
hefur orðið til þess að ég hef haft
minni tíma til að rækta góð vina-
sambönd,“ segir hann alvarlegur.
„Það er auðvitað eitt af því sem nýr
forseti mun reyna, þegar embættið
fær sinn daglega takt að annirnar eru
þess eðlis að það verður ekki mikill
tími fyrir annað. Síðan ef forsetinn fer
að rækta sérstaklega vini sína og eiga
með þeim samverustundir, þá búum
við Íslendingar í þannig samfélagi að
slíkt yrði ekkert leyndarmál. Það yrði
ákveðin hætta á því að menn teldu að
það væri klíka í kringum forsetann.
Sérstaklega fyrir einstakling eins og
mig sem kom af vettvangi stjórn-
mála. Þá var mikilvægt að sýna það í
verki að það væri ekki í kringum mig
hópur fólks sem hefði verið samferða
mér áður og fylgdi mér til Bessastaða.
Það getur verið nauðsynlegt fyrir for-
seta sem er allra, að búa ekki til sér-
hóp sem njóti forréttinda varðandi
aðgang að forsetanum eða sé vina-
klíka í kringum forsetann.“
Ólafur Ragnar hefur í gegnum tíð-
ina ekki farið varhluta af slúðursög-
um. „Ég læt það sem vind um eyrun
þjóta. Ég hafði verið á vettvangi þjóð-
mála í langan tíma áður en ég varð
forseti, það var nú margt um mig sagt
þegar ég var fjármálaráðherra,“ segir
hann og rifjar upp þegar Gísli Rúnar
lék hann eftirminnilega sem Skatt-
mann í áramótaskaupinu eitt árið.
„Það var ekkert alltaf auðvelt fyrir
dætur mínar litlar á Seltjarnarnesi,
þar sem meginþorri fólks hafði aðrar
stjórnmálaskoðanir en ég, að vera
dætur pabba síns. Ég hef langa reynslu
og við af því að láta svona umtal ekki
á mig fá. Það var fyndið þetta með
Skattmann, því þetta átti að vera mér
til háðungar, en svo nokkrum dögum
síðar fór ég í sund og þá hópuðust til
mín skólakrakkar, fullir aðdáunar,
því Súperman var þeirra hetja og ég
áttaði mig á því að þetta hafði skapað
mér gríðarlegar vinsældir meðal nýs
hóps,“ segir hann hlæjandi.
Lætur umtalið ekki á sig fá
„Ég hef oft sagt við þá sem eru að taka
til starfa á vettvangi þjóðmála, og þeir
taka nærri sér alls konar umræður
sem eru byggðar á rangfærslum eða
illvilja að þeir eiga að temja sér hug-
arfar mannsins sem stendur á fljóts-
bakkanum. Það er drasl og rusl sem
flýtur á fljótinu og ef maður byrjar
að æsa sig yfir því þá gerir maður
ekkert annað. Ef maður stendur kyrr
og heldur sig við sitt, þá flýtur þetta
fram hjá. Menn þurfa að fylgja sinni
sannfæringu og láta ekkert hagga sér
af þessu tagi.“
Hann segir umræðuna hafa breyst
með tilkomu netsins. „Í gamla daga
fyrir netið, þegar maður fór í leið-
angra til þess að kynna sér almenn-
ingsálitið fór maður í beitiskúrana eða
í kaffi til hafnarverkamannanna hjá
Dagsbrún. Þetta voru aðallega karlar,
en þeir helltu sér yfir mann, og sögðu
til dæmis: Ertu nú kominn, helvítis
fíflið þitt? Og sumt á netinu er eins og
menn séu komnir aftur í beitiskúr-
inn og allir séu í beitiskúrunum, dag
og nótt. En ef þú fékkst eldskírn eins
og ég fékk fyrir mörgum áratugum í
beituskúrunum og hjá hafnarverka-
mönnunum, þá er þetta nú bara eins
og jólaball.“ Hann hlær.
Forsetinn mikilvægur
Sumir hafa viðrað þá skoðun að
leggja eigi niður embætti forsetans.
Þar á meðal Helgi Hrafn Gunnars-
son, þingmaður Pírata, sem sagði að
forsetinn ætti bara að sinna kokt-
eilboðum. Ólafur er ekki sammála.
„Það er einfaldlega röng sýn, að for-
setinn sé veislustjóri og sitji sífellt í
málsverðum. Forseti Íslands sinnir
mikilli vinnu.“
Hann segir mikilvægt að hafa
þjóðhöfðingja þegar kemur að
alþjóðasamskiptum. „Það er mikil-
vægt að eiga aðgang að manni sem
ber ábyrgð gagnvart kjósendum en
er ekki háður flokkum. Hver sem er
getur knúið dyra hjá forsetanum og
borið upp vonir, viðfangsefni, kvart-
anir og væntingar og telur það sér til
framdráttar að geta nálgast forsetann
með þessum hætti því honum finnst
dyr annarra kjörinna fulltrúa lokaðar
eða erfitt að fá áheyrn. Síðan hefur
reyndin sýnt að það geta komið upp
tímar að Alþingi takist illa eða alls
ekki að mynda ríkisstjórn. Þá er það
ekki Alþingi sem ber ábyrgð á að
landið verði stjórnlaust, það er for-
setinn. Þegar menn eru að segja að
forseti þingsins geti gegnt þessu, og
ég ber virðingu fyrir forseta Alþing-
is, er hann ávallt kosinn í flokks-
pólitískri kosningu. Eru menn þá
að segja um leið að þjóðhöfðinginn
á Íslandi eigi að vera einhver auka-
geta hjá flokkspólitískum forseta
Alþingis? Þjóðin myndi aldrei sætta
sig við það. Það er mikilvægt að eiga
kjörinn fulltrúa sem er ekki í fram-
boði fyrir flokk.“
Ólafur Ragnar segir Icesave-málið það erfiðasta á ferlinum. FRéttabLaðIð/StEFán
Þeir helltu sér yfir
mann, og sögðu til
dæmis: Ertu nú kominn,
helvítis fíflið þitt?
1 3 . m a í 2 0 1 6 F Ö S T U D a G U R16 F R é T T i R ∙ F R é T T a B L a ð i ð