Fréttablaðið - 13.05.2016, Blaðsíða 22

Nú líður að sumri og brátt lýkur skólaárinu í grunn-skólum landsins. Í mörgum
skólum er nú þegar farið að undir-
búa komandi skólaár og jafnvel
búið að gefa út lista yfir þau náms-
gögn sem þurfa að vera tiltæk að
hausti og foreldrar þurfa að útvega.
Það að foreldrar kaupi að hausti
hluta námsgagna barna sinna hefur
lengi verið hefð í íslenskum grunn-
skólum sem hefur ekki verið aflögð
þrátt fyrir að Ísland hafi staðfesti
aðild að barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna árið 1990 og lögfest sátt-
málann árið 2013.
Samkvæmt Barnasáttmálanum
eiga öll börn rétt á grunnmenntun
án endurgjalds og ekki má mis-
muna börnum vegna stöðu þeirra
eða foreldra þeirra. Öll gögn sem
skólinn gerir ráð fyrir að nemandi
hafi tiltæk vegna skólagöngu sinnar
og menntunar ætti skólinn því að
útvega, hvort sem um er að ræða
ritföng, pappír eða annað. Grunn-
skólalögin eru ekki í samræmi við
Barnasáttmálann að þessu leyti,
þar sem í 31. gr. laganna er heimild
fyrir skólanna að krefjast greiðslu
fyrir ákveðin gögn.
Síðastliðið haust sendu Barna-
heill – Save the Children á Íslandi
frá sér áskorun til ríkis og sveitar-
félaga um að tryggja öllum börnum
gjaldfrjálsa grunnmenntun. Sam-
tökin hvöttu þingmenn til að beita
sér fyrir lagabreytingum sem tækju
af öll tvímæli um að gjaldtaka væri
óheimil og hvöttu sveitarfélög til að
setja skýrar reglur þar að lútandi.
Mismunandi kostnaður eftir
skólum
Töluverð umræða varð í sam-
félaginu í kjölfar áskorunar Barna-
heilla og margir tóku undir hana.
Samband íslenskra sveitarfélaga
framkvæmdi í framhaldinu laus-
lega athugun á kostnaði nemenda
vegna námsgagna. Skoðaður var
kostnaður nemenda í 1., 4., 6., 8. og
10. bekk í u.þ.b. 100 grunnskólum af
öllu landinu. Verðlagning eins fyrir-
tækis var höfð til hliðsjónar. Athug-
unin leiddi í ljós mjög mismunandi
kröfur skólanna um nauðsynleg
gögn nemenda og þar af leiðandi
afar mismunandi kostnað. Í 1. bekk
var lægsta upphæðin 900 krónur
og sú hæsta 12.000, í 4. bekk var sú
lægsta 400 og sú hæsta 10.900, í 6.
bekk 1.800 og 14.000, í 8. bekk 3.500
og 22.300 og í 10. bekk var kostnað-
urinn minnst 3.100 krónur og mest
22.100. Gífurlegur munur er því á
þeim kostnaði sem foreldrar bera
á námi barna sinna eftir skólum og
mismunun þar af leiðandi mikil.
Foreldrar sem eru með þrjú börn
í grunnskóla gætu þurft að greiða
allt frá fáeinum þúsundum til tuga
þúsunda fyrir námsgögn að hausti.
Slíkt er algjörlega óásættanlegt í
samfélagi þar sem grunnskóli á
lögum samkvæmt að vera gjaldfrjáls
og getur verið þungur baggi fyrir
marga foreldra. Þess má þó geta að
sum sveitarfélög og skólar láta for-
eldra ekki greiða fyrir námsgögn og
er það til fyrirmyndar.
Barnaheill skora á stjórnvöld
Barnaheill – Save the Children á
Íslandi vilja ítreka áskorun sína
frá haustinu 2015 um að að 31. gr.
grunnskólalaga verði breytt og tekið
verði fyrir alla gjaldtöku, þannig að
grunnskólinn verði í raun gjaldfrjáls
eins og kveðið er á um í barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna. Þann-
ig verði börnum ekki lengur mis-
munað hvað þetta varðar eða vegna
stöðu þeirra eða foreldra þeirra.
Núverandi fyrirkomulag felur í sér
mismunun fyrir börn og fjölskyldur
þeirra.
Barnaheill vilja jafnframt hvetja
stjórnvöld, bæði ríki og sveitarfélög
að setja skýrar reglur um að óheim-
ilt sé að krefja foreldra um innkaup
á gögnum, greiðslu fyrir gögn sem
nota á vegna skólagöngu barnanna
eða fyrir aðra starfsemi á vegum
skóla. Barnaheill hvetja alla grunn-
skóla landsins til að finna leiðir til
að uppfylla markmið aðalnámskrár
um menntun barnanna, án þess að
krefja foreldra um greiðslu á hluta
námsgagnanna. Gerum grunnskól-
ann gjaldfrjálsan í raun og virðum
þannig þau réttindi sem öll börn
eiga samkvæmt barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna og tryggjum
jafnframt að börnum sé ekki mis-
munað vegna stöðu þeirra eða for-
eldra þeirra.
Innkaupalistar grunnskólabarna
samræmast ekki lögum
Áfengisvandi kemur niður á líðan, samskiptum við sitt nánasta fólk og tækifærum
í lífinu. Oft hef ég heyrt frá sjúk-
lingum á Vogi að undanfari inn-
lagnar hafi verið þessi hræðilega
líðan, „ég var að gefast upp“. Öng-
strætið sem margir rata í getur birst
hægt og hljótt, en þegar þangað er
komið, er hættuástand. Einhverjir
grípa til örþrifaráða og skrefið til
aðstoðar er oft tekið á krossgötum
í lífi einstaklingsins.
Dæmi um slíkar krossgötur þar
sem áfengisvandi getur verið hluti
vandans eða meginorsök hans, eru
að við blasi hjónaskilnaður/sam-
bandsslit eða atvinnumissir eða
breyting á umgengni við börnin
eða þunglyndi/kvíði eða lífsleiði
eða persónuleg vonbrigði önnur.
Sjálfsvirðingin er lág og skömmin
þrúgandi.
Þegar áfengisvandi er annars
vegar, er umræðan um hann oft
erfið. Aðstandendur geta forðast
að minnast á hann, efast um hvort
vandinn sé raunverulegur, vilja ekki
búa til ósætti eða móðga. Sá sem á
vandann, forðast líka umræðuna,
hylmir yfir, gerir lítið úr vandanum,
viðrar ekki áhyggjur sínar af honum,
ætlar að laga þetta áður en allt fer í
óefni.
Þannig er oft komið að kross-
götum og einstaklingurinn að gef-
ast upp, án þess að hafa nokkurn
tíma leitað aðstoðar. Það má koma
til hjálpar með margs konar inn-
gripum, en fyrsta skrefið er að tala
um vandamálið.
Oft hugsa ég, hvernig er hægt að
hjálpa til þannig að sem fæstir þurfi
að fara alla leið inn í öngstrætið
áður en ákvörðunin er tekin, að
leita sér hjálpar. Það þarf að vera
„auðvelda valið“ að leita sér hjálpar.
Samtal um persónulegan vanda er
alltaf erfitt, en líka svo mikilvægt.
Hvort sem um er að ræða áfengis-
sýki, fíknsjúkdóminn, eða ekki, þá
er alltaf mikilvægt að ræða áfengis-
vanda ef einhver telur aðstandanda
sinn eða sig sjálfan hafa hann. Við
höfum síðan leiðir til að greina
vandann, skima fyrir fíkn og með-
höndla ef sú er raunin.
Batinn, hugrekkið og ábyrgðin er
allt um kring
Við erum oft umvafin frásögnum
af sorgarsögum og ásökunum og
fordómum. Minna heyrist af bata-
sögum, hugrekki og ábyrgð, sem þó
eru allt um kring. Það er skömmin
sem vofir enn þá yfir þessum sjúk-
dómi sem fíknsjúkdómurinn er,
jafnvel þótt við vitum að hann er
líffræðilegur og ekki valinn. Hann
er algengur og hrjáir karla og konur,
ríka og fátæka, af öllum mennt-
unarstigum og með alla mögulega
samhliða sjúkdóma eða enga. Sjúk-
dómur sem hrjáir venjulegt fólk.
Ég verð daglega vitni að því í
minni vinnu sem læknir á Vogi, hve
fljótt getur skipt úr vonleysi í von, og
úrræðaleysi í áform, og lífsleiða í lífs-
löngun. Að gangast við áfengisvand-
anum og taka ábyrgð til að draga úr
afleiðingum hans er oft nægjanlegt
til að breyta þessari líðan. Margir
segja á Vogi „ég hefði átt að koma
hér fyrir mörgum árum“.
Verkefnið sem kemur síðan í
framhaldi ef um er að ræða fíkn-
sjúkdóm, er langvinnt og smátt og
smátt má ná tökum á honum, með
bata á ýmsum stigum.
En byrjum á byrjuninni, ræðum
áfengisvandann, ekki gefast upp,
heldur leitum aðstoðar.
Ekki gefast upp!
Flest vitum við hvers vegna haldið er upp á jól og páska að kristnum sið. Hvort sem
við teljum okkur trúuð eða ekki. Á
jólum fögnum við kristnir menn
fæðingu Jesú. Á páskum gleðjumst
við yfir upprisu hans, sigri hans á
dauðanum sem gefur okkur von
um eilíft líf okkur til handa. En
hvað með hvítasunnu? Hvers vegna
höldum við upp á hvítasunnuna? Ég
heyrði einu sinni mann svara þess-
ari spurningu svona, þegar hann var
spurður af fréttamanni á förnum
vegi um inntak hvítasunnu: „Hvíta-
sunnan er svona mikil hátíð, því þá
höfum við heila þrjá daga í frí til að
djamma.“ Og vissulega hafði hann á
réttu að standa hvað það varðar að
það er mikið djammað um þessa
fyrstu ferðahelgi ársins eins og hún
er kölluð. En minna er spáð í hvers
vegna hátíðin er haldin. Ætli flestir
séu búnir að gleyma því? Alla vega
gleyma því að hér sé á ferðinni þriðja
stærsta hátíð kristninnar. Tómir
kirkjubekkir víða um þessa hátíð
virðast benda til þess. Nema þar sem
fermingar fara fram.
En hvað er þá hvítasunna sam-
kvæmt kristinni trú og hvers vegna
köllum við hana þriðju stærstu
hátíð kirkjunnar? Meðal annars er
hún vor- og sumarhátíð kristinnar
kirkju. Um hvítasunnu fögnum við
sumri og lofum Guð fyrir stuðning
hans um langa vetrardaga. Tilveran
öll rís upp þessa daga. Lífið hefur
sigrað dauðann. Það sjáum við allt í
kringum okkur. Veturinn er á enda
og sumarið knýr dyra. Sólin lýsir upp
landið okkar allan sólarhringinn. Við
þökkum Guði allt þetta og biðjum
hann að vera með okkur á komandi
sumri. Árstíðirnar allar hvíla í hendi
hans. Íslendingar hafa löngum beðið
vorsins með óþreyju. Langar skamm-
degisnætur og enn lengri útmánuði
horfa menn löngunaraugum fram til
komandi sumars. Fögnuðurinn er að
sama skapi ósvikinn þegar sumarið
rennur upp yfir landið. Bestu mán-
uðir ársins fara í hönd með blóm
í haga, sæta langa sumardaga. Allt
þetta undirstrikar hvítasunnan.
Annar strengur hvítasunnunnar
tengist upphafi kirkjunnar. Þau
heimstrúarbrögð, sem ganga undir
samheitinu kristni og teygja sig nú
í einhverri mynd til allra landa á
jörðu, voru stofnuð á hvítasunnudag.
Hvítasunnudagur er fæðingardagur
kirkjunnar, afmælishátíð hennar
ár hvert. Hvítasunna er beintengd
páskum, upprisuhátíðinni. Megin-
hluta þeirra sjö vikna, sem liðu frá
páskum til hvítasunnu gekk hinn
upprisni Drottinn Jesús Kristur
um meðal lærisveina sinna, birtist
þeim ítrekað og styrkti þá í trúnni.
Fjörutíu dögum eftir páska ávarpaði
hann lærisveina sína og sagði: „Þér
skuluð skírðir verða með heilögum
anda nú innan fárra daga.“ Þegar
hann hafði þetta mælt, varð hann
upp numinn að þeim ásjáandi. Tíu
dögum síðar voru lærisveinarnir allir
saman komnir. Þá urðu þau tíðindi,
sem nefnd eru „hvítasunnuundrið“.
Sama dag talaði Pétur postuli til mik-
ils mannfjölda sem dreif að, er gnýr
heyrðist af himni og tungutal kvað
við. En þeir sem veittu orði Péturs
viðtöku voru skírðir, og þann dag
bættust við um þrjú þúsund sálir,
eins og í Postulasögunni segir. Þann-
ig varð kirkja Krists til. Kirkjan rekur
því ekki upphaf sitt til verka manna.
Þó kirkjustofnunin vilji nú oft verða
býsna mannleg og breyskleg í starfi
sínu og verki, þá er það aðeins önnur
hlið hennar sem þannig birtist.
Sterkasta skjólið
Hvað það var, sem raunverulega
hratt af stað þessari viðburðarás
hinn fyrsta hvítasunnudag, hefur
verið mönnum íhugunarefni á öllum
öldum. Þar er hinn þriðja streng
hvítasunnunnar að finna. Postul-
arnir fylltust allir heilögum anda
og tóku að tala öðrum tungum, eins
og andinn gaf þeim að mæla, segir
í Postulasögunni. En hver er þessi
kraftur sem Postulasagan talar um
og kallar heilagan anda? Jú, það er
þessi sami andi Guðs sem hvíslar
að þér í einrúmi bænarinnar, lætur
þig verða varan við nærveru sína á
förnum vegi og hrífur þig í náttúr-
unnar ríki. Og þetta er erindi heilags
anda við okkur. Þetta er hið eiginlega
hvítasunnuundur í lífi allra krist-
inna manna á þessari helgu hátíð og
hverja stund árið um kring.
Vegna nálægðar andans í lífi og
starfi sérhvers kristins manns, þá
felur hvítasunnan í sér enn einn
sterkan streng. Það er hvatningin
til að lifa lífi sínu í ljósi þess að við
erum hvert og eitt kölluð til hins nýja
samfélags sem andinn stýrir. Hvar
sem andinn kallar okkur til verka í
heiminum, eigum við ekki að skorast
undan heldur ganga fram í eldmóði,
í heilögum anda. Í heimi þar sem
myrkrið á margan hátt fer vaxandi,
eiginhagsmunasemin og peninga-
veldið ræður ríkjum og enginn veit
hvað morgundagurinn ber í skauti
sér er þessi boðskapur besta vörnin
og sterkasta skjólið.
Hvítasunnan – hvað er nú það?
Samkvæmt
Barnasáttmál-
anum eiga öll
börn rétt á grunnmenntun
án endurgjalds og ekki má
mismuna börnum vegna
stöðu þeirra eða foreldra
þeirra. Öll gögn sem skólinn
gerir ráð fyrir að nemandi
hafi tiltæk vegna skólagöngu
sinnar og menntunar ætti
skólinn því að útvega, hvort
sem um er að ræða ritföng,
pappír eða annað.
Í heimi þar sem
myrkrið á
margan hátt fer
vaxandi, eiginhagsmuna-
semin og peningaveldið
ræður ríkjum og enginn veit
hvað morgundagurinn ber í
skauti sér er þessi boðskapur
besta vörnin og sterkasta
skjólið.
Þórhallur
Heimisson
sóknarprestur
Breiðholtskirkju
Margrét Júlíua
Rafnsdóttir
verkefnastjóri hjá
Barnaheillum -
Save the Children
á Íslandi
Valgerður
Rúnarsdóttir
læknir hjá SÁÁ,
yfirlæknir á
Sjúkrahúsinu
Vogi
1 3 . m a í 2 0 1 6 F Ö S T U D a G U R22 S k o ð U n ∙ F R É T T a B L a ð i ð