Morgunblaðið - 02.09.2019, Qupperneq 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2019
Nýverið birtist í
Fréttablaðinu lofgjörð
um ESB rituð af
Michael Mann sendi-
herra ESB á Íslandi.
Saga ESB er „for-
dæmalaus saga vel-
gengni“ að hans mati
og útmálar hann
glæsta framtíð þess
undir forustu nýs
framkvæmdastjóra.
Blekkinga- og áróð-
ursmeistari ESB mun þó vera rétt-
nefni.
Hinn 1.11. næstkomandi mun
Ursula von der Leyen taka við for-
mennsku í ESB af Jean-Claude
Juncker. Evrópuþingið samþykkti
hana með 383 atkvæðum af 733 16.
júlí og var hún eini frambjóðandinn.
Hún var ekki tilnefnd fyrr en
tveimur vikum fyrr. Sumir segja að
hún hafi verið kosin til að halda
Frans Timmermans frá embættinu
en í tímaritinu Economist má lesa
að tilnefning hennar hafi verið
neyðarúrræði svefndrukkinna
nefndarmanna að loknum þriggja
daga fundi.
Það að hún var valin hlýtur þó að
hafa eitthvað með stefnu hennar í
Evrópumálum að gera en 24 bls.
stefnuskrá hennar má finna á net-
inu undir: A Union that strives for
more. My agenda for Europe.
Ursula sér sig í ábyrgu leiðtoga-
hlutverki. Framtíðarsýn hennar er
Sambandsríki Evrópu sem láti að
sér kveða á alþjóðavettvangi og er
hún jákvæð fyrir stækkun sam-
bandsins með því að bæta N-Make-
dóníu og Albaníu í hópinn. Hún
segir: „Til þess að verða í leiðandi
stöðu í heiminum þarf ESB að
bregðast hratt við: Ég mun reyna
að koma á meirihlutaræði ríkja á
svæðinu ... til að tryggja samstillta
stefnu okkar út á við, frá þróunar-
hjálp til sameiginlegrar utanríkis-
stefnu og stefnu í öryggismálum“.
Hún vill að evran fái sterkara
hlutverk á alþjóðavettvangi og vill
enn fremur leiða endurbætur á
WTO, en segir að viðskipti séu ekki
takmark í sjálfu sér. „Þau eru leið
til að efla velmegun og breiða gildi
okkar út um heiminn –
gildi okkar í loftslags-
málum, umhverfis-
málum og vernd
vinnuafls“. Hún vill
láta lögfesta samning
um kolefnishlutleysi
Evrópu fyrir 2050 og
fjárfesta fyrir 1 trilljón
evra í grænni orku á
næsta áratug. Einnig
vill hún sameiginleg
skattalög fyrirtækja til
að styrkja innri mark-
aðinn, sameiginlegan
atvinnutryggingasjóð Evrópu, sam-
eiginlega menntastefnu, skyldu-
dreifingarkerfi hælisleitenda því
það sé siðferðileg skylda okkar
allra að taka á móti flóttafólki og
ýmislegt fleira, s.s. varnarbandalag
Evrópuríkja, til viðbótar NATO.
Ursula vill nánari tengsl við
Afríku og segir að Evrópa verði að
styðja Afríku í að finna lausnir
gegn óstöðugleika, hryðjuverkum
og skipulagðri glæpastarfsemi svo
íbúarnir vilji ekki flytja á brott.
Samkvæmt mannfjöldaspám tvö-
faldast íbúafjöldi Afríku fyrir 2050
og verður 2,5 milljarðar, sem eykur
líkur á átökum þar vegna skorts á
vatni og landnæði. Komi til aukinna
viðskipta vegna rísandi millistéttar,
eins og hún spáir, þá munu Kín-
verjar sitja að þeim kjötkötlum.
Evrópa réð ekki einu sinni við að
taka við flóttamönnum frá Sýrlandi
og mörg lönd álfunnar eru að slig-
ast undan kostnaði vegna þriðja-
heimsinnflytjenda.
Ursula vill ekki að einstök ríki
hafi neitunarvald í ESB, eins og
hingað til hefur verið reglan. Öll
ríkin eiga að hafa sameiginlega
stefnu og Evrópulög eiga að vera
æðri lögum þjóðríkjanna og hótar
hún þeim ríkjum er ekki vilja spila
með sektum.
Fyrirmynd hennar virðist vera
Sovétríkin sálugu þar sem leiðtog-
arnir komust til valda eftir ólýð-
ræðislegum leiðum (eins og hún).
Eins og hún boðuðu kommissar-
arnir jöfnuð (fyrir alla aðra en sig)
og útþenslustefnu – hin sósíalíska
stefna skyldi boðuð sem víðast, m.a.
víða í Afríku.
Það er margt við þessa áætlun
Ursulu að athuga. Fyrir utan
heimsvaldastefnu hennar og vilja til
að svipta þjóðríki Evrópu völdum
sínum þá vill hún einnig fá að
stjórna Afríku. Er einhver þörf á að
sameina Evrópuríki til að berjast til
valda og áhrifa í heiminum og
þvinga gildum okkar upp á aðra?
Er það ekki svolítið úrelt hugsun?
Ólíklegt er að sameining Evrópu
verði á valdatíma Ursulu en stefna
hennar gæti samt valdið Evrópu-
búum fjárhagslegum skaða.
Hún vill núll CO2 losun í ESB
fyrir 2050. Það kostar. Philip Ham-
mond, sem var fjármálaráðherra í
stjórn Theresu May, hefur reiknað
það út að slíkt myndi trúlega kosta
Breta meira en trilljón punda og
bendir á að þá verði minna fjár-
magn tiltækt til nauðsynlegrar al-
mannaþjónustu, sem geti ógnað
mannslífum.
Eru vísindin á bak við dómsdags-
spárnar vegna hlýnunar jarðar
nógu trygg til að fórna megi
mannslífum á altari þeirra? Er eitt-
hvað sem bendir til þess að þeir
sem ráða ferðinni á heimsvísu trúi á
þær kenningar? Kyoto-samningur-
inn var í raun bara skattur á vest-
ræn ríki; tilfærsla peninga til þriðja
heimsins og bjó til gríðarstórt
svindlkerfi eins og Naomi Klein lýs-
ir svo vel í bók sinni Þetta breytir
öllu. Parísarsamkomulagið stefndi í
rétta átt en þar var ekkert minnst á
að hamla þyrfti offjölgun mann-
kyns. Er það ekki augljóst að losun
CO2 eykst með auknum fólksfjölda?
Það er ekki raunhæft að Evrópa
ráði við að kolefnishlutleysa sig
fyrir 2050 ásamt því að byggja upp
lönd þriðja heimsins svo íbúar
þeirra leiti síður til Vesturlanda
ásamt því að halda uppi sívaxandi
fjölda flótta- og farandfólks. Sú
stefna boðar einfaldlega fjárhags-
legt gjaldþrot Evrópu.
Ursula von der Leyen
– nýr forseti ESB
Eftir Ingibjörgu
Gísladóttur
» Stefna nýs leiðtoga
ESB, Ursulu von
der Leyen, boðar hreint
ekki gott fyrir framtíð
Evrópu.
Ingibjörg
Gísladóttir
Höfundur starfar við umönnun
aldraðra.
Nú þegar umræða
um lagaumhverfi
Orkupakkans hefur
verið rædd fram og til
baka hvað varðar
framsal á ákvörð-
unarrétti Íslendinga í
eigin málum og sitt
sýnist hverjum, þá er
það á ábyrgð forseta
að taka ákvörðun um
framhald þess.
Forseti getur beitt
grein í Stjórnarskrá lýðveldisins nr.
23 og frestað þinghaldi um tvær
vikur, sem myndi fella niður
sumarþing, og færa viðkomandi
mál á haustþing, er myndi leiða til
þess að málið, það er orkupakkinn,
færi á upphafsreit til umfjöllunar.
Þetta gæfi þingi færi á að bíða eftir
ákvörðun dómsmáls í Noregi, gegn
þarlendri ríkisstjórn, en þar eru
menn ekki heldur á eitt sáttir með
framferði stjórnvalda í orkumálum
þjóðarinnar. Ætti það ekki að segja
okkur það, að hér þurfi að fara að
öllu með gát, þegar slíkt afsal á
stjórnskipun er afhent erlendu
ríkjasambandi til ráðstöfunar.
Hin leið forseta er að vísa í
ágreining milli þings og þjóðar, að
hætti Ólafs Grímssonar fyrrverandi
forseta, virkja grein 24 í stjórnar-
skrá, það er að rjúfa þing og boða
til kosninga, þar sem orkumálið
yrði fyrst og fremst mál málanna í
kosningarundirbúningum, flokkar
yrðu að gera hreint fyrir sínum
málum og yrði útkljáð
meðal þjóðarinnar.
Eitt er víst, að virki
forseti landsins, Guðni
Th., annan hvorn
framansagðan mögu-
leika, má ætla að þjóð-
in muni standa með
honum er hann leitar
eftir stuðningi um
áframhaldandi setu á
Bessastöðum. En geri
hann ekki neitt lýsir
hann þar með yfir að
hann standi með þing-
heimi gegn fólkinu í landinu og
mun þurfa að hafa þann böggul
með sér í komandi kosningaslag að
ári.
Því skorum við á forseta landsins
að feta í fótspor Ólafs Ragnars
Grímssonar er hann stóð með þjóð-
inni í Icesave-málinu, að gera slíkt
hið sama í þessu máli og vísa mál-
inu til þjóðarinnar.
Fyrir hönd Íslensku þjóðfylk-
ingarinnar.
Hvort ætlar forset-
inn að standa með
þjóð eða þingi?
Eftir Guðmund
Karl Þorleifsson
»Við skorum á forseta
landsins að feta í fót-
spor Ólafs Ragnars
Grímssonar er hann stóð
með þjóðinni í Icesave-
málinu, að gera slíkt hið
sama í þessu máli.
Guðmundur Karl
Þorleifsson
Höfundur er formaður Íslensku
þjóðfylkingarinnar.
Ráðherrar hafa ver-
ið yfirlýsingaglaðir í
loftslagsmálum og látið
að því liggja að hér sé
allt gert til að Ísland
verði í fararbroddi
heimsríkja. Frétta-
miðlar halda þessum
yfirlýsingum ráða-
manna á lofti en eng-
inn rannsakar efnd-
irnar eða raunverulega
stöðu. Raunveruleikinn
blasir allt öðruvísi við þeim sem
vinna að verkefnum á þessu sviði
og standa utan samtryggingar
stofnanasamfélagsins, eins og hér
verður lítillega reifað.
Síðastliðinn áratug hef ég unnið
að þróun hverfils sem nýst getur
til orkuvinnslu úr sjávarföllum.
Þessi íslenski hverfill hefur all-
mikla sérstöðu á heimsvísu; eink-
um þá að hann getur unnið orku
úr algengum sjávarfallastraumi,
t.d. í annnesjaröstum, meðan aðrir
þróunaraðilar beina sjónum sínum
að hröðum orkuríkum straumum í
sundum, sem eru mun sjaldgæfari.
Hin dreifða orka hægstraums kall-
ar á stóra einfalda og ódýra
hverfla, sem byggjast á algerlega
nýrri tækni. Ekki er rúm til að
lýsa mínum lausnum hér, en sú
gerð sem nú er í þró-
un líkist um margt
færibandi af blöðum
með breytilegu
áfallshorni. Færi-
bandatæknin er
þekkt, en í hverfl-
inum er beitt nýjum
aðferðum við ýmsa
þætti; stýringu blaða
o.fl. Hverfillinn verð-
ur að öllu leyti neð-
ansjávar en þó ekki
við botn. Hann er
mjög léttur og þægi-
legur í meðförum;
gerður af endurvinnanlegum efn-
um; án hættu fyrir lífríkið og verð-
ur án nokkurra þekktra umhverf-
isáhrifa, t.d. sjónmengunar,
jarðrasks og notkunar steinsteypu
sem er mengandi þáttur í öllum
virkjanakostum á landi. Með að-
ferðum Valorku verður einnig
komist hjá burðarvirkjum milli
öxla sem, ásamt hinni dreifðu
orku, merkir að hverfillinn verður
líklega langstærsti hverfill heims.
Með þessum hverfli höfum við Ís-
lendingar í fyrsta sinn tækifæri til
að verða leiðandi á umfangsmiklu
sviði orkuvinnslutækni, með marg-
víslegum ávinningi. Það er að
segja; ef íslenskum stjórnvöldum
tekst ekki að drepa verkefnið áður
en hverfillinn kemst í sjóprófanir.
Hverfill Valorku hefur staðið
undir öllum faglegum væntingum í
þróunarferlinu. Í fyrstu voru þró-
aðir einása hverflar og einkaleyfi
tekið fyrir þeim. Fljótlega varð
ljóst að þeir hentuðu illa í grunn-
um sjó, og því beinist þróunin nú
að fjólása hverflum. Prófanir lík-
ana í straumkeri hafa skilað góð-
um árangri. Stærra líkan, 25 m
langt, bíður þess núna að komast í
sjóprófanir, en góður árangur
þeirra er líklegur til að tryggja
aðgang að ört vaxandi mögu-
leikum á erlendum fjárstuðningi.
Íslensk stjórnvöld hafa hinsvegar
beitt sér gegn verkefninu með
ýmsum hætti og komið í veg fyrir
að þessar prófanir geti hafist.
Þrátt fyrir skýr loforð í stjórn-
arsáttmála um fjárveitingar til
loftslagsverkefna; þrátt fyrir ótví-
ræðar skuldbindingar okkar í
loftslagsmálum og þrátt fyrir að
þetta verkefni hafi í hvívetna stað-
ið undir öllum áætlunum og vænt-
ingum hefur það mátt búa við
fjársvelti að hálfu „stuðnings-
umhverfis nýsköpunar“. Vissulega
hafa öðru hvoru fengist styrkir, en
án allrar samfellu og alls ónógir.
Heildarstyrkir yfir áratug eru til
jafnaðar á við vinnukonulaun; eða
um 10% af launum ríkisforstjóra,
sem dugir engan veginn slíku
verkefni fyrir aðstöðu, efni, sér-
fræðivinnu, tækjum, launum og
öðru. Tækniþróunarsjóður hefur
synjað þremur síðustu umsóknum
Valorku án málefnalegra ástæðna.
Síðustu umsókn var synjað vegna
gagnrýni minnar á afgreiðslu um-
sókna. Von er á áliti umboðs-
manns Alþingis á slíkum vinnu-
brögðum. Verkefnið hefur verið án
allra styrkja í meira en eitt ár, og
er líklega eina verkefni heims á
sviði hreinorkutækni sem rekið er
eingöngu á atvinnuleysisbótum.
Samkvæmt 10 gr. Parísarsátt-
málans er aðildarríkjum skylt að
styðja þróun tækni sem stuðlar að
markmiðum sáttmálans og miðla
henni; hvort sem hennar er þörf
heimafyrir eður ei. Með framkomu
sinni við verkefni Valorku brjóta
íslensk stjórnvöld Parísarsáttmál-
ann, og um leið sín glæstu fyr-
irheit á sviði loftslagsmála og ný-
sköpunar.
Margt mætti nefna þessu til
rökstuðnings; m.a. þetta:
1. Órökstuddar synjanir
Tækniþróunarsjóðs, en stefna hans
er mótuð af ráðherrum og tekur
ekki tillit til Parísarsáttmálans.
2. Niðurlagning styrkja Orku-
sjóðs til tækniþróunarverkefna,
með lagabreytingu 2014.
3. Loftslagssjóður er enn ekkert
nema nafnið. Sama er um mark-
áætlun á sviði loftslagstækni.
4. Andúð atvinnuvegaráðuneyt-
isins birtist m.a. í skýrslu þess til
Alþingis á síðasta vetri um nýja
orkukosti. Þar er ósannindum beitt
til að gera lítið úr sjávarorkutækni
og verkefnum Valorku.
5. Kadeco, sem heyrir undir fjár-
málaráðuneytið, lokaði nýlega
frumkvöðlamiðstöðinni Eldey og
rak frumkvöðla á dyr, m.a. Val-
orku.
6. Forsætisráðherra svarar ekki
erindum; m.a. tveggja ára beiðni
um viðtal. Margt fleira mætti
nefna af slíku tagi.
Loftslagsmál eru meginviðfangs-
efni heimsríkja í dag. Forsætisráð-
herra sagði norrænum samstarfs-
ráðherrum nýlega að orðum þyrftu
að fylgja athafnir. Ég skora á hana
að líta í eigin rann og bjóða strax
upp á raunverulegan stuðning við
þá sem vilja leggja sitt af mörkum
til nýrrar orkutækni.
Eftir Valdimar
Össurarson »Með framkomu sinni
við verkefni Valorku
brjóta íslensk stjórnvöld
Parísarsáttmálann og
sín glæstu fyrirheit á
sviði loftslagsmála og
nýsköpunar.
Valdimar
Össurarson
Höfundur er frumkvöðull
í sjávarorkutækni.
valorka@simnet.is
Stjórnvöld bregðast í loftslagsmálum
Allt um sjávarútveg