Morgunblaðið - 04.09.2019, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. SEPTEMBER 2019
Landspítali á að vera sjúkrahús
allra landsmanna og annast þá veik-
ustu og flóknustu sjúkratilfelli og
jafnframt vera mikilvægasta
kennslustofnunin á sviði heilbrigð-
ismála. Fréttir berast svo ört af
vandamálum Landspítala háskóla-
sjúkrahúss að þær fyrri gleymast og
hlýtur það að teljast hagkvæmt því
þá vinnst ekki tími til að kanna þær.
Hér fara á eftir nokkrar fyrirsagnir
úr fréttamiðlum:
12. sept. 2013, Vísir vefsíða, „Land-
spítali í bráðri hættu.“
8. nóv. 2013, Fréttatíminn,
„Læknar hafa þagað of lengi.“
Ágúst 2014. „Úttekt landlæknis-
embættis á lyflækningasviði LSH.“
„Kulnun í starfi sérfræðinga,“
„deildarlæknar réðu sig ekki á sumar
deildir sviðsins.“
31. jan. 2018, vefsíða
RÚV. „Verulega dregið
úr vísindastarfi á
LSH.“
2. ágúst 2019, Mbl.
„Lægst meðal nor-
rænna háskóla.“
Nýleg frétt var að
mismunandi tölvukerfi
sem eru forsenda upp-
lýsinga og ákvarð-
anatöku næðu ekki
saman.
Eitthvað hlýtur að
vera að.
Gæti skýringin m.a.
verið í frétt á vefsíðu Mbl. frá 18. des.
2018, þar sem segir í fyrirsögn;
„Stóð framar þeim sem ráðinn
var.“
Þar er vitnað í vefsíðu Lækna-
félags Íslands og sagt að 240 læknar
hafi skrifað bréf þar sem deilt er á
ráðningarferil við LSH. „Læknarnir
segja óásættanlegt að sérfræðilækn-
ar geti ekki vænst þess að umsóknir
þeirra fái faglega umfjöllum óháðra
aðila við ráðningar að Landspítala
Háskólasjúkrahúsi.“
Um þetta er nánar fjallað síðar í
grein í janúarhefti Læknablaðsins.
„Kalla eftir fagmennsku við ráðn-
ingar á Landspítala.“ Undir-
skriftasöfnun hófst eftir að Kæru-
nefnd jafnréttismála taldi að
stöðunefnd hafi ekki farið eftir
reglum sem um hana giltu, „sá er ráð-
inn var uppfyllti ekki öll skilyrði aug-
lýsingar“. Fram kemur í bréfinu að
úrskurður hafi „verulega skaðleg
áhrif á ímynd Landspítala sem há-
skólasjúkrahúss og mun hafa áhrif á
áhuga lækna til að sækja um störf hér
á landi“. Krafist er úrbóta.
Þetta er ekkert nýtt í spítalakerf-
inu. Þekktasta dæmið er frá miðri
fyrri öld þegar læknir sem hafði unn-
ið að mestu á skrifstofu í 10 ár án
klínískrar vinnu og án viðeigandi sér-
leyfis var ráðinn í forystustöðu á
LSH og HÍ, en helstu ábyrgðar-
stöður er oftast tengdar vegna
kennsluhlutverks LSH. Þá mótmælti
Læknafélag Íslands.
kröfum. Það sem á vantaði skáldaði
nefndin. Athugasemdir og mótmæli
voru virt að vettugi. Við málsókn gátu
lagalímheilar dómenda ekki séð neitt
athugavert við það álit stöðunefndar
að nám við héraðssjúkrahús væri
betra en sérfræði- og kennarastaða
við eitt virtasta háskólasjúkrahús í
heimi.
Um líkt leyti var heilbrigðisyfir-
völdum skýrt frá fjórum sjúkratil-
fellum þar sem höfðu orðið alvarleg
mistök, þar af tvö dauðsföll. Ekkert
var gert með það. Niðurstaðan var sú
að mótmælandinn var rekinn á með-
an hann var í leyfi, aftur sem kennari
við eitt fremsta háskólasjúkrahús í
BNA, og fékk ekki framar vinnu í
sjúkrahúskerfinu á Íslandi né við Há-
skóla Íslands. Þetta er áhrifamikil að-
ferð til fjársveltis og þöggunar. Hvað
skyldi hafa vera þagað um mörg
óþarfa dauðsföll?
Það er varla að undra að læknar
hafa snúið til baka til námslands eða
ekki komið til baka eftir að hafa
kynnt sér slíka málavöxtu. Með þessu
hefur ekki aðeins tapast mikill mann-
auður heldur einnig mikilvæg tengsl
við merkustu stofnanir þangað sem
hefði verið hægt að sækja ráðgjöf og
stuðla að sérnámi ungra lækna. Það
eru neytendur heilbrigðisþjónust-
unnar, þ.e. sjúklingar, sem fyrst og
fremst skaðast á þessu. Það er upp á
von og óvon sem ættlitlir, ópólitískir
læknar snúa aftur heim þrátt fyrir af-
burða menntun og reynslu.
Sérfræðileyfi á að staðfesta sér-
þekkingu læknis eftir skilgreint sér-
nám. Réttmætar athugasemdir 240
lækna geta kannski leitt til endur-
skoðunar á starfsháttum stöðunefnda
og ráðningu sérfræðinga áður en
meiri mannauðssóun á sér stað og
staðall Landspítala og Háskóla Ís-
lands lækkar frekar.
Það er erfitt að reka 240 lækna
samtímis.
Vandræði Landspítala
háskólasjúkrahúss
Eftir Birgi Guðjónsson
Birgir Guðjónsson
» Tvö hundr-
uð og fjöru-
tíu læknar
segja að sér-
fræðilæknar
geti ekki vænst
þess að um-
sóknir fái fag-
lega umfjöllum.
Vonandi lýkur
mannauðssóun.
Höfundur er læknir. MACP, FRCP,
AGAF, FASGE, Höfundur er fyrr-
verandi aðstoðarprófessor við Yale
University School of Medicine.
bghav@simnet.is
Tilvitnanatíðni á alþjóðavettvangi
í vísindavinnu efstu íslenskra lækna til ársloka 2013 og hins vegar persónu-
legt mat íslenskrar stöðunefndar með sama formanni á BG, ÞH og SG
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0 1 9 17 25 33 41 49 57 65 73 81 89 97 10
5
11
3
12
1
12
9
13
7
14
5
15
3
16
1
16
9
17
7
18
5
19
3
20
1
20
9
21
7
22
5
23
3
24
1
24
9
25
7
26
5
27
3
28
1
28
9
29
7
30
5
31
3
32
1
32
9
33
7
Litið framhjá bandarísk-
um sérfræðiprófum og
lektorsstöðu við erlenda
læknaskóla
„Lítið sinnt
rannsóknastörfum“
Tilvitnanir 931 í tímaritum,
og um 200 í kennslubókum.
Bandarísk sérfræðipróf mikið lofuð
„Mikil kennslureynsla ...
... hlutastaða dósents“
„Afkastamikill við vísindastörf“
Tilvitnanir 141
„Verið með afbrigðum mikil-
virkur í rannsóknum sínum á
hjartasjúkdómum.“
Tilvitnanir 379
Röð lækna
T
íð
n
i
Á áttunda tug síðustu aldar skipaði
Heilbrigðisráðuneytið stöðunefnd
undir forsæti þáverandi landlæknis
ásamt fulltrúa Háskóla Íslands og
Læknafélags Íslands. Þetta var
sennilegasta siðlausasta og skaðleg-
asta nefnd sem nokkru sinni hefur
verið skipuð í heilbrigðiskerfinu.
Nefndin átti að starfa að fyrirmynd
þýddra sænskra reglna en mik-
ilvægum atriðum var sleppt, sér-
staklega áfrýjunarrétti umsækjenda.
Nefndin hafði þannig nánast ein-
ræðisvald um ráðningu eða útilokun
einstaklinga. Nefndin kepptist við að
upphefja vildarvini og niðurlægja al-
varlega keppinauta eins og sjá má á
línuriti.
Hún gat talið rannsóknir umsækj-
anda um krabbamein lítils virði en
samt urðu þær að vitnisburði (til-
vitnun) í meginkennslubók Lækna-
deildar, efni bókarkafla í sérfræði-
bókum, ritstjórnargreinum og
fyrirlestrum við virta háskóla og sér-
fræðiráðstefnur.
Próf, klínísk hæfni svo og kenn-
arastaða við virt erlent háskóla-
sjúkrahús var virt að vettugi, en þeir
sömu verðleikar leiddu síðar til æðstu
viðurkenninga bandarísku og ensku
lyflæknasamtakanna sem aðeins
nokkrir tuga lyflækna hafa náð. Meiri
viðurkenningu er vart hægt að öðlast.
Sá er nefndin taldi hæfastan upp-
fyllti aðeins einn átjánda af auglýsum
Náttúrufræðingar á
Norðurlöndum hafa
unnið að því að greina
og taka saman upplýs-
ingar um margvíslegar
hindranir sem félags-
menn þeirra finna fyrir
innan Norðurlandanna,
en þær eru fleiri en
margir myndu halda,
ásamt því að gera til-
lögur að lausnum.
Afrakstur þessarar
samvinnu er skýrsla sem ber heitið
„Nordic Work Mobility and Labour
Market – for Professional Scient-
ists“ og var hún gefin út nú í sumar
með fjárstuðningi frá Norður-
landaráði. Þau stéttarfélög nátt-
úrufræðinga á Norðurlöndunum
sem standa að þessari skýrslu eru:
Félag íslenskra náttúrufræðinga á
Íslandi, Jordbrugsakademikerne í
Danmörku, Agronomiliitto og Loimu
í Finnlandi, Naturviterna í Noregi
og Naturveterne í Svíþjóð.
Skýrslan var unnin undir stjórn
Naturveterne í Sviþjóð og var rit-
stjóri skýrslunnar Tobias Lund-
quist, en höfundar texta voru þau
Jacob Holmberg, Tobias Lundquist,
Heidi Hännikäinen, Suvi Liikkanen,
Trygve Ulset, Maríanna H. Helga-
dóttir, Jacob Neergaard, Hanne
Jensen, Marjaana Kousa og Arja
Varis.
Landamærahindranir
Meðal þeirra hindrana sem í ljós
komu við þessa vinnu var að í reynd
er ekki fullkomlega frjálst flæði
vinnuafls innan Norðurlandanna.
Frjálst flæði vinnuafls er afar mikil-
vægt fyrir samstarf Norðurlanda-
ríkjanna og getur haft margvísleg
jákvæð áhrif, til að mynda yfirfærslu
þekkingar milli landa og betri skiln-
ing á aðstæðum í hverju landi.
Náttúrufræðingar gegna lykil-
hlutverki í uppbyggingu græns sam-
félags. Þeir hafa reynslu og þekk-
ingu um hvað virkar og hvað virkar
ekki þegar kemur að því að skapa
sjálfbæra framtíð. Loftslagsbreyt-
ingar eru alheimsvandamál, en þó að
um sé að ræða alheimsvandamál
þarf að leysa staðbundin vandamál á
hverjum stað. Þar gegna náttúru-
fræðingar lykilhlutverki og því er
mikilvægt að þeir geti hindranalaust
flutt sig á milli landa til að leysa í
samvinnu við heimamenn þau
vandamál sem koma upp á hverjum
stað.
Í því ljósi erum við sannfærð um
að frjálst flæði vinnuafls innan Norð-
urlandanna skili mun betri árangri
við lausn ýmissa vandamála og auki
jafnframt líkurnar á gagnkvæmu
lærdómsferli.
Frjálst flæði vinnuafls getur að
sama skapi haft jákvæð áhrif á stöðu
atvinnumála hjá félagsmönnum okk-
ar. Sem dæmi má nefna að þó að at-
vinnuleysi sé lítið í Nor-
egi á það t.d. ekki við
um líffræðinga. En ef
við á sama tíma vitum
að það er skortur á fólki
með slíka menntun í
öðru norrænu landi er
það augljós sam-
félagsleg ábyrgð okkar
að leggja okkar af
mörkum til að tengja
brýr þar á milli og
koma þar með landa-
mærahindrunum fyrir
kattarnef. Stéttarfélög
náttúrufræðinga vilja þar leggja sín
lóð á vogarskálarnar.
Almenn umfjöllun um starfs-
tengdar landamærahindranir eru
aðallega á hendi Norðurlandaráðs og
hafa þær vissulega verið þar til um-
ræðu, en viðbrögð stjórnvalda í
hverju landi fyrir sig hafa verið mun
minni en vonir stóðu til. Stéttarfélög
á Norðurlöndunum vona að stjórn-
málamenn geti unnið saman að því
markmiði að finna lausnir á þeim
málum sem Norðurlandaráð hefur
bent á og jafnframt hefur verið gert
með þeirri skýrslu sem hér er til um-
ræðu.
Viðurkenning á starfsgreinum
getur verið vandamál
Margar starfsstéttir á Norður-
löndunum eru skilgreindar í lögum
eða reglum eða jafnvel geiranum
sjálfum. Þar sem eftirspurn eftir
vinnu hjá ákveðnum starfsgreinum
er misjöfn eftir Norðurlöndunum
getur þetta stundum verið hindrun á
frjálsu flæði vinnuaflsins. Sumar
starfsstéttir hljóta viðurkenningu
með samningum sem ná yfir landa-
mæri eða norræna samninga, aðrar
falla undir tilskipun ESB um starfs-
réttindi eða önnur alþjóðalög. Aðrar
starfsgreinar eru ekki viðurkenndar
eða krafist er viðbótarnáms eða
reynslu svo þær öðlist viðurkenn-
ingu. Mikilvægt er því að samræma
viðurkenningu á starfsgreinum milli
Norðurlandaríkjanna.
Samningur um gestaaðild
milli Norðurlandaríkjanna
Félög náttúrufræðinga á Norður-
löndunum, Félag íslenskra nátt-
úrufræðinga, Jordbrugsakademik-
erne og Dansk Magisterforening í
Danmörku, Agronomiliitto og Loimu
í Finnlandi, Naturviterna í Noregi og
Naturveterne í Svíþjóð, hafa undir-
ritað samning sín á milli um svo kall-
aða gestaaðild.
Við teljum að samningurinn um
gestaaðild muni auðvelda náttúru-
fræðingum að leita sér að starfi í
öðru norrænu landi og að fá aðstoð í
viðkomandi landi. Einnig er þessi
samningur um gestaaðild okkar
framlag til að vinna gegn áhrifum
landamærahindrana.
Hvatning til stjórnvalda
Við vonum að skýrslan hvetji
stjórnvöld á Norðurlöndunum til að
halda áfram því góða starfi sem þeg-
ar hefur átt sér stað og tryggi áfram-
haldandi vinnu á þessu sviði ásamt
því að setja það í forgang að útrýma
landamærahindrunum milli Norður-
landaríkjanna.
Það er von okkar að þessi skýrsla
hreyfi við þessum málum í rétta átt
og auðveldi háskólamenntuðum sér-
fræðingum að átta sig á hvað mætir
þeim sem vilja starfa eða stunda nám
í öðru Norðurlandi.
Þessi grein er í grunninn birt í Norður-
landaríkjunum, en hefur tekið einhverjum
áherslubreytingum milli landa.
Meira: mbl.is/greinar
Hindranir
á Norðurlöndunum
Eftir Maríönnu H.
Helgadóttur
» Frjálst flæði vinnu-
afls er afar mikil-
vægt fyrir samstarf
Norðurlandaríkjanna.
Maríanna H.
Helgadóttir
Höfundur er formaður FÍN
– Félags íslenskra náttúrufræðinga.
Las grein um málið í
Mogganum fyrr á þessu
ári. Klippti út og ætlaði
að skrifa út frá henni en
týndi. Skrifa því út frá
minni. En greinin
fjallaði sem sagt um
það að foreldrar nú til
dags ali upp börnin sín
á þann hátt að þau lendi
aldrei í mótbyr. Passa
upp á að ekkert alvar-
legt komi fyrir þau og ef það skyldi
gerast þá leysa foreldrarnir úr málum
barnanna, ekki börnin sjálf. Og þetta
gengur svo langt að til dæmis í Banda-
ríkjunum hafa foreldrar
samskipti við fram-
haldsskóla/háskóla
barnanna vegna inn-
tökuprófa þeirra og
kæra jafnvel prófnið-
urstöður barna sinna
(sem eru þó komin á
þrítugsaldurinn) séu
niðurstöðurnar ekki
börnunum þóknan-
legar.
Þessu trúi ég alveg.
Og ég hef eflaust gert
eitthvað slíkt í þágu
minna barna, þó ekki jafn svakalega
klikkað og framangreint. En með
þessu er verið að búa til aumingja.
Ungt fólk sem þarf aldrei að taka
ábyrgð á sér og sínu lífi. Ekki horfast
í augu við afleiðingar þess að hafa til
dæmis ekki lært nógu vel fyrir eitt-
hvert mikilvægt próf og fengið „bara
8“ en ekki 9 í einkunn. Börn verða
ekki fullorðin nema að fá að takast á
við lífið, gera mistök og greiða úr
þeim, standa á eigin fótum.
Held að því miður hafi þetta verið
aðeins að aukast á undanförnum ára-
tugum. Hef það á tilfinningunni. En
kannski kemur þessi umræða alltaf
upp öðru hvoru, með áratuga millibili,
og það eru svona miðaldra kallar eins
og ég sem finnst heimur versnandi
fara. Vonandi.
Við sem erum foreldrar höfum ef-
laust rutt smá snjó úr vegi barna okk-
ar og svo sem í lagi á meðan þau hafa
ekki þroska, vit og getu til að takast á
við hluti sem koma upp á í lífinu. En
hættum að búa til aumingja, leyfum
börnunum að takast á við lífið, verða
fullorðnir og ábyrgir einstaklingar.
Annars verður enginn með viti til að
taka við af okkur þegar við setjumst í
helgan stein.
Snjóruðningsforeldrar
Eftir Gísla Pál
Pálsson »En hættum að búa
til aumingja, leyfum
börnunum að takast
á við lífið.
Gísli Páll Pálsson
Höfundur er forstjóri og margra
barna faðir.
gisli@grund.is