Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.09.2019, Blaðsíða 17

til hinna almennu dómstóla þar sem úrslitin ultu á
þessum stærstu spurningum.
Stjórnarskrárákvæði um rétt dómstóla til að víkja
lagaákvæðum til hliðar í raun þar sem þau stæðust
ekki ákvæði stjórnarskrár eru naumast fyrir hendi.
Dómafordæmi Hæstaréttar eru það hins vegar og
löggjafinn hefur brugðist þannig við þeim að breyta
ákvæðum laga svo fljótt sem verða má svo að þau
standist niðurstöðu réttarins.
Nú hefur dómstólaskipunin breyst og álagið á
Hæstarétt er orðið skaplegt og gæti hann því auð-
veldlega tekið að sér hlutverk stjórnlagadómstóls
sem væri að marki víðtækara en það sem rétturinn
hefur sinnt fram til þessa. Því væri hægt að gera
aðgengi að því að fá slíkum spurningum svarað
opnara en það er nú, þótt ekki sé verið að mæla með
glannalegheitum í þeim efnum.
Einstætt og gott fordæmi
Merkilegt og einstakt fordæmi er fyrir því að réttur-
inn svari spurningum um slík efni þegar nokkuð ligg-
ur við.
Hæstiréttur Íslands hafði með dómi hinn 19.
desember 2000 dæmt í svokölluðum öryrkjadómi að
lög um deiluefnið stæðust ekki stjórnarskrá. Þáver-
andi ríkisstjórn undraðist þann dóm en sætti sig að
sjálfsögðu við hann, þótt skrítinn væri, og lét semja
frumvarp sem að mati lögfræðilegra ráðgjafa hennar
stóðust gagnvart hinum óvæntu aðfinnsluefnum.
Þegar nýja málið var flutt á þingi hófst mikið þóf
þar sem meira og minna allt þingliðið breytti sér í
málflutningsmenn sem deildu um það hvort nýja mál-
ið gengi einnig gegn stjórnarskrá, en það fullyrtu
andstæðingar frumvarpsins að væri hafið yfir allan
vafa.
Forsætisnefnd Alþingis brást þá við og sendi bréf
til Hæstaréttar og spurði réttinn hvort hann gæti og
vildi svara spurningum varðandi þetta atriði sem
hindraði framgang málsins.
Þá sátu níu dómarar í Hæstarétti. Spurning for-
sætisnefndar var tekin fyrir á dómarafundi og þá
fyrst það hvort svara skyldi spurningunni, enda hefur
rétturinn að jafnaði svarað lagalegum álitaefnum þá
og því aðeins að þau séu hluti af þrætum sem fyrir
réttinn eru komnar og hann bindur enda á.
Það var samþykkt með fimm atkvæðum gegn fjór-
um að svara spurningum forsætisnefndar Alþingis.
Þá var efnisspurningin borin upp og urðu þá allir
dómararnir níu sammála um niðurstöðuna.
Deilurnar í þingsalnum gufuðu upp eins og dögg
fyrir sólu og að sjálfsögðu datt engum í hug eftir það
að láta reyna á spurninguna fyrir dómstólum.
Farsæl ákvörðun
Ákvörðun réttarins var því mjög farsæl og stuðlaði að
sátt í þjóðfélaginu og að sá stóri hópur sem átti þarna
mikið undir fengi að vita innan fárra vikna hvar hann
stóð og einnig það að hagur hans hafði batnað til
muna með hinum nýju lögum. Hann varð því ekki
áfram fórnarlamb pólitískra upphlaupa og þurfti ekki
að bíða árum saman eftir að nýjum hring fyrir dóm-
stólum lyki.
Darraðardansmönnum á þingi var ekki skemmt
þegar hljómsveitin hætti að spila í þingsalnum. En
þingforseti þóttist góður og dró í þingveislu þessa
mynd upp af sjálfum sér:
„Leiðist þref um lög og rétt,
læst hann gefa öllum rétt;
sagður refur, sem er rétt,
sendir bréf í Hæstarétt.“
Samkvæmt þessu merkilega fordæmi er slík leið
ekki lengur lokuð. En það væri of mikið sagt að hún
væri galopin.
En spurningin er hvort ekki komi til álita í fram-
haldi af breyttri skipan dómstóla að gera rækilega
skoðun á því hvort færa megi Hæstarétti aukið form-
bundið hlutverk í þessum efnum.
Hér er þó aðeins lagt til að málið sé skoðað.
Það væri gott skref.
Morgunblaðið/Hari
22.9. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17