Morgunblaðið - 14.10.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. OKTÓBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ímiðjum há-tíðahöld-unum sem
mörkuðu 70 ára
afmæli kínverska
alþýðuveldisins
var til þess tekið
að stjórnvöld í Kína fögnuðu
einum áfanga sérstaklega
vel, þeim að á sama tíma
voru 70 ár liðin frá því að
Sovétríkin og Kína tóku upp
formlegt stjórnmála-
samband. Frá þeim tíma hef-
ur gengið á ýmsu í sam-
skiptum Sovétmanna, síðar
Rússa, og Kínverja, en flest-
ir stjórnmálaskýrendur eru
nú þeirrar skoðunar að sam-
skipti þessara tveggja stór-
velda hafi ekki verið jafnnáin
síðan á sjötta áratug 20. ald-
ar.
Óhætt er að segja að
valdahlutföllin hafi breyst
þónokkuð á þeim tíma þar
sem Kínverjar eru nú rísandi
afl á heimsvísu á meðan
Rússar hafa glímt um
nokkra hríð við ýmsa erfið-
leika í efnahag sínum og geta
ekki lengur talist risaveldi
líkt og Sovétríkin á tímum
kalda stríðsins. Það sem fært
hefur Rússa og Kínverja nær
hvora öðrum á nýjan leik er
fyrst og fremst stigvaxandi
togstreita milli beggja ríkja
annars vegar og Bandaríkj-
anna hins vegar.
Þannig hafa Rússar í sí-
auknum mæli þurft að sækja
erlenda fjárfestingu til Kín-
verja eftir að innlimun Krím-
skaga lokaði flestum dyrum
á Vesturlöndum. Fyrir Kín-
verja hefur stuðningur
Rússa verið mikilvægur, sér
í lagi eftir að núverandi
Bandaríkjastjórn fór að
þrengja að viðskiptahags-
munum Kínverja með tollum.
Engu að síður er ljóst að
Rússland þarfnast Kína meir
en Kína þarfnast Rússlands.
Ein ástæða þess liggur í
því sem Albert Jónsson,
fyrrverandi sendiherra, lýsti
í áhugaverðu erindi á vegum
Amerísk-íslenska viðskipta-
ráðsins á dögunum, nefni-
lega þeirri staðreynd að þó
að Rússar séu enn öflugt
kjarnorkuveldi er langur
vegur frá því að hægt sé að
draga samasemmerki milli
Rússlands og Sovétríkjanna.
Þannig hefði norðurfloti
Rússa, svo dæmi sé nefnt,
ekki sömu burði og sá sov-
éski hafði til þess að standa í
aðgerðum á úthöfum.
En eitt er það sem Rússar
hafa sem Kínverjar vilja.
Rússland er nefnilega eitt af
norðurskautsríkjunum en
Kínverjar hafa
sótt mjög fast í
aukin ítök á norð-
urslóðum, svo
mjög að Banda-
ríkjamenn hafa
nú allan vara á og
sækja ákaft að verja hags-
muni sína, líkt og tekið hefur
verið eftir hérlendis.
Það er til að mynda engin
tilviljun að bæði varaforseti
og utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna hafa heimsótt Ís-
land á þessu ári og þarf að
leita langt aftur til að finna
sambærileg dæmi um jafn-
margar komur tiginna gesta
frá Bandaríkjunum. Og líkt
og Albert benti einnig á í er-
indi sínu var hvorugur þeirra
mikið með hugann við Rússa,
en þess þá heldur þótti þeim
ástæða til að vara við hætt-
unni af Kínverjum og ásælni
þeirra á norðurslóðum. Þau
varnaðarorð voru svo end-
urtekin fyrir helgi af Rick
Perry orkumálaráðherra í
erindi hans í tengslum við
Arctic Circle-ráðstefnuna.
En þó að Kínverjar valdi
mestum áhyggjum í Banda-
ríkjunum þýðir það ekki að
Bandaríkjamenn telji enga
ógn stafa af Rússum. Eins og
Albert Jónsson nefndi í er-
indi sínu þá er sú ógn hins
vegar fyrirsjáanleg og kunn-
ugleg á meðan enginn veit
nákvæmlega hvernig Kín-
verjar hugsa sér sókn sína í
áhrif og ítök á norðurslóðum.
Það breytir því þó ekki, og
gerir jafnvel enn brýnna, að
Íslendingar þurfa að huga
vel að þeirri stöðu sem fylgir
nýjum veruleika og hvaða
áhrif hún hefur á Ísland og
nágrenni þess.
En hversu lengi getur hin
tiltölulega nýfundna vinátta
Rússa og Kínverja varað?
Vert er að minnast þess að í
alþjóðastjórnmálum er
fjandskapur sjaldnast var-
anlegt ástand. Þá eiga
bandalög, sem byggjast á
sameiginlegum óvini eða
keppinaut frekar en sameig-
inlegri framtíðarsýn, það oft-
ar en ekki til að gufa upp
þegar sá er ekki lengur til
staðar.
Nái Rússar til dæmis að
koma sér á ný í mjúkinn hjá
vestrænum ríkjum, til dæmis
með viðunandi lausn á Úkra-
ínudeilunni, sem ætla má að
hljóti að finnast á næstu
misserum eða árum, eru all-
ar líkur á að þeir myndu vilja
horfa aftur í vesturátt, frem-
ur en að vera komnir upp á
efnahagslegan styrk Kín-
verja.
Samkeppni stór-
veldanna á norð-
urslóðum getur haft
mikil áhrif hérlendis}
Brothætt bandalög
S
á sem er forhertur sýnir enga iðrun. Í
því felst að það er ekki hægt að við-
urkenna mistök eða afsaka sig fyrir
yfirgengilega framkomu. Ég tel að
stjórnmálin undanfarin ár einkennist
af forherðingu stjórnmálanna framar öllu öðru.
Notkun á orðum eins og „hið svokallaða hrun“
gerir lítið úr veruleika þeirra sem sannanlega
lentu í hruni án þess að eiga nokkra sök á því.
Þvermóðska fyrrverandi dómsmálaráðherra að
viðurkenna mistök þrátt fyrir skýra niðurstöðu
allra dómstiga að lög hafi verið brotin er skýrt
dæmi um forherta afstöðu. Stjórnarmyndun
íhaldsflokkanna er líka augljóst dæmi um mistök
í því hvernig á að bregðast við vantrausti á
stjórnmálin. Meira af því sama er ekki það sem
þú þarft í vantraustsumhverfi.
Að vera staðfastur er jákvætt orð og merkir
stöðugleika. Það getur verið auðvelt að rugla saman því að
vera staðfastur og forhertur þar sem bæði hugtökin lýsa
ákveðinni þrjósku, annars vegar jákvæðri þrjósku gegn
ósanngirni og óréttlæti og hins vegar neikvæðri þrjósku
með ósanngirni og óréttlæti. Stundum er það nefnilega
ekki augljóst hvort eitthvað er ósanngjarnt og óréttlátt og
því sjá sumir sömu afstöðuna sem annars vegar forherta og
aðrir sem staðfestu. Fyrrverandi dómsmálaráðherra segist
í umræðum á þingi hafa fylgt „lagabókstafnum í einu og
öllu við skipan dómara við hinn nýja dómstól“, þrátt fyrir
niðurstöðu hæstaréttar og sumir sjá það sem staðfestu en
aðrir ekki, hvort sem það er rétt eða ekki.
Það má nefna ýmis fleiri dæmi um þessi and-
stæðu sjónarmið; feluleikurinn með skýrslu um
skattaskjólseignir Íslendinga, lögbannsmálið
og Klaustursmálið eru augljós dæmi. Öll málin
eiga það sameiginlegt að það er annaðhvort
þverneitað að nokkuð óeðlilegt hafi gerst eða
gert lítið úr því. Það var „ónákvæm tímalína“
eða „stólahljóð“, gerandi gerður að þolanda og
sendiboðinn lögsóttur.
Skiptir þetta einhverju máli? Jú, ef það er
eitt sem sá forherti getur ekki gert þá er það að
læra af mistökum enda í hans huga voru engin
mistök gerð. Það var enginn yfirgangur. Engin
ábyrgð. Stjórnvöld sem læra ekki af mistökum
og gerast ítrekað sek um yfirgang eru léleg
stjórnvöld, augljóslega. Hér á ég við stjórnvöld
í stærra samhengi, stjórnarandstaðan er líka
hluti af stjórnvaldinu í sínu eftirlitshlutverki.
Eftirlit er oft vandasamt og vanþakklátt starf, sérstaklega í
forhertu umhverfi þar sem svarið er bara nei, ekkert rangt
gerðist og svör sem berast seint eru innihaldslaus. Eftirlitið
getur líka verið forhert og ósanngjarnt.
Svoleiðis stjórnvöld eru alltaf að gera mistök og vaða yfir
allt og alla. Sárin sem slík framkoma skilur eftir sig birtast í
vantrausti og rétti plásturinn er ekki þvermóðska heldur
auðmýkt. Við þurfum meira aðhald og auðmýkt í stjórn-
málin.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Forherðing
Höfundur er þingmaður Pírata.
bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Guðmundur Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Til skoðunar er hvort tilefni sétil að óska eftir viðræðumvið Evrópusambandið umendurskoðun á þeim toll-
kvótum fyrir ýmsar kjötafurðir, skyr
og osta, sem samið var um þegar
samningur milli Íslands og ESB um
viðskipti með landbúnaðarvörur var
gerður fyrir nokkrum árum.
Þetta kemur fram í nýrri
skýrslu, sem Guðlaugur Þór Þórð-
arson utanríkisráðherra hefur sent
Alþingi um framkvæmd EES-
samningsins. Samið var um verulega
stækkun á tollfrjálsum kvótum fyrir
ýmsar kjötafurðir, einkum kinda-
kjöt, skyr og osta. Á móti veitti Ís-
land umtalsvert aukna tollkvóta,
m.a. fyrir nautakjöt, svínakjöt, ali-
fugla og ost.
Í skýrslunni segir að telja megi
að forsendur, sem voru til staðar við
samningsgerðina, hafi breyst að
tvennu leyti frá því samningurinn var
gerður. Annars vegar muni fyr-
irhuguð útganga Breta úr ESB leiða
til þess að tollfríðindi sem samið var
um vegna útflutnings á íslenskum
landbúnaðarvörum ekki lengur eiga
við um útflutning á Bretlandsmarkað.
Bretland hafi verið mikilvægur út-
flutningsmarkaður fyrir kindakjöt en
um helmingurinn af útflutningi á
kindakjöti til ríkja ESB á síðasta ári
var til Bretlands. Sömuleiðis byggð-
ust óskir Íslands um ríflegan toll-
kvóta fyrir skyr, ekki síst á vænt-
ingum um útflutning skyrs á
Bretlandsmarkað.
Hins vegar byggðust óskir Ís-
lands um ríflegan tollkvóta fyrir skyr
á þeirri framtíðarsýn að skyr yrði í
verulegum mæli framleitt hér á landi
til útflutnings á Evrópumarkað. Þetta
hafi ekki orðið að veruleika og þess í
stað sé skyr, sem markaðssett sé fyr-
ir Evrópumarkað, að mjög verulegu
leyti framleitt í einstökum aðild-
arríkjum ESB.
Segir í skýrslu ráðherrans að
þessar breyttu forsendur takmarki
möguleika framleiðenda og útflytj-
enda íslenskra landbúnaðarafurða til
að nýta til fulls í framtíðinni þá toll-
frjálsu kvóta sem ESB hafi veitt fyrir
íslenskar landbúnaðarafurðir.
Viðræður um sjávarafurðir
Í skýrslunni segir að tollfríð-
indi, sem bókanir við EES-
samninginn og fríverslunarsamning-
inn við Evrópusambandið frá 1973
kveði á um, hafi yfirleitt náð að
tryggja tollfrjálsan innflutning fyrir
helstu sjávarafurðir inn á Evr-
ópumarkað. Á undanförnum árum
hafi þó orðið ýmsar breytingar sem
kalli á endurskoðun núverandi við-
skiptakjara. Þannig hafi t.d. neyslu-
og vinnslumynstur sjávarafurða
breyst, makríll farið að veiðast við
Íslandsstrendur og fiskeldi stórauk-
ist hér á landi. Einnig hafi ESB nú
samið við bæði Kanada og Japan um
fulla fríverslun fyrir sjávarafurðir,
auk þess sem fríverslunarsamningar
ESB og fríverslunarsamningar Ís-
lands, bæði á vegum EFTA-
samstarfsins og við Kína, kveði að
jafnaði á um fullt tollfrelsi fyrir ís-
lenskar sjávarafurðir. Loks dragi
fyrirhuguð útganga Bretlands úr
ESB mjög úr þörf sambandsins fyrir
að viðhalda tollvernd fyrir fiskeld-
isafurðir.
Af þessum sökum hafa íslensk
stjórnvöld farið fram á það við ESB
að tollfríðindi fyrir sjávarafurðir
verði bætt, helst með þeim hætti að
veitt verði full fríverslun fyrir slíkar
afurðir. Hafa verið haldnir fundir
með embættismönnum og sérfræð-
ingum ESB um málið á síðustu mán-
uðum en það er enn til skoðunar af
hálfu ESB, segir í skýrslu ráð-
herrans.
Tollkvótar fyrir kjöt
og skyr til skoðunar
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Skyr Íslenskt skyr í stórmarkaði í Finnlandi. Tollkvótar fyrir skyr í Evr-
ópusambandinu hafa ekki nýst í þeim mæli sem vonir voru bundnar við.
Íslensk stjórn-
völd hafa sóst
eftir því á
vettvangi
EES-
samstarfsins
að þeim verði
heimilað að
gera kröfu um
sérstakar við-
bótartryggingar vegna salmon-
ellu í tengslum við innflutning
nautakjöts og svínakjöts hingað
til lands.
Þess konar heimild er þegar
til staðar hvað varðar egg, kjúk-
linga- og kalkúnakjöt.
Lög voru sett á síðasta þingi
um að frystiskylda vegna inn-
flutnings á fersku kjöti skyldi
afnumin. Segir í skýrslu utan-
ríkisráðherra að ella hefði Ís-
land ekki haft neinar málsvarnir
í nýju dómsmáli sem án efa
hefði verið höfðað fyrir EFTA-
dómstólnum.
Eftirlit vegna
salmonellu
NAUTA- OG SVÍNAKJÖT