Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.10.2019, Blaðsíða 12

FRESTUNARÁRÁTTA
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.10. 2019
F
restur er á illu bestur segja þeir sem
haldnir eru frestunaráráttu á háu
stigi en aðrir halda sig við málshátt-
inn: Illu er best aflokið.
Öll þekkjum við að ýta frá okkur
leiðinlegum og óþægilegum verkefnum, eins og
uppvaski, tiltekt, að svara tölvupósti, lesa undir
próf eða byrja á skattskýrslunni. Það er eðlilegt
að geyma svona hluti um tíma. Stundum getur
jafnvel verið gott að melta hlutina um tíma eða
vinna þá í smáskömmtum. Flýta sér ekki um of.
Kvíði og athyglisbrestur
En hvað ef þú geymir verkefnin þar til allt er
komið í óefni?
Það getur haft afdrifaríkar afleiðingar. Ef þú
byrjar á lokaritgerðinni í háskólanum nóttina
fyrir skil er ekki von á góðu. Ef þú geymir upp-
vaskið vikum saman verður heimilið afar óvist-
legt. Ef þú svarar ekki mikilvægum póstum og
sinnir ekki brýnum erindum er ljóst að illa gæti
farið. Til dæmis gæti verið lífshættulegt að
fresta heimsóknum til lækna og afar sársauka-
fullt að fresta ferðum til tannlækna, svo dæmi
séu tekin.
Til er fólk sem haldið er sjúklegri frestunar-
áráttu og geta legið að baki gildar ástæður.
Kvíði er eitt af því sem veldur frestunum. Fólk
veigrar sér við að byrja á verkefnum því það
kvíðir því að framkvæma þau. Kvíðinn veldur
frestun sem veldur meiri kvíða og vanlíðan yfir
að klára ekki hluti sem eru á dagskrá.
Athyglisbrestur gæti líka haft áhrif. Þú ert
mögulega á leiðinni að lesa undir próf en áður
en þú veist af ertu búinn að lesa allt um ævi
Davids Bowie á netinu, eða skoða fimmtíu
krúttlegustu kattamyndböndin á Youtube. Og
óvart er klukkan orðin þrjú um nóttina og próf-
lesturinn gleymdist á leiðinni.
Óánægja og skömm
Öll erum við ólík. Sumir vaða í verkin og klára
þau, og er það ávísun á vellíðan. Fátt er betra en
tilfinningin að klára hlutina; hvort sem það er að
vaska upp, mæta í ræktina, taka til í geymslunni
eða klára mikilvæg verkefni í vinnunni. Hinum
sem virðast festast í að horfa á kattavídeó,
uppáhaldsþættina sína eða detta í leiki og sam-
félagsmiðla í símanum líður ekkert allt of vel
þegar upp er staðið. Óánægja, skömm og auk-
inn kvíði fylgir því að klára ekki verkefni og eiga
þau svo eftir.
En hvað veldur því að koma sér ekki að
verki? Að fresta öllu? Að bíða fram á síðustu
stundu og hespa það svo af?
Er eitthvað til í málshættinum: Á morgun
segir sá lati? Á frestunarárátta eitthvað skylt
við leti eða er eitthvað í fari þessa fólks sem
veldur þessari frestunaráráttu? Mögulega eitt-
hvað í heilanum? Morgunblaðið leitaði til lækn-
is, sálfræðings og fólks sem þjáist af frestunar-
áráttu til að finna svörin.
Margir kannast við að slá hlutum á frest og er það eðlilegt
upp að vissu marki. En hvað veldur ef þú kemur þér ekki
að verki og frestar öllum lífsins verkefnum? Það gæti ver-
ið ástæða fyrir slíkri frestunaráráttu og jafnvel er hægt að
koma sér út úr þeim vítahring með góðri hjálp.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
Frestur er (ekki)
á illu bestur
Frestunaráráttan er kvíðatengd; ofthluti af áráttu- og þráhyggjuröskunog fylgir mjög gjarnan ADHD. Það er
vegna þess að fólk sem er með athyglis-
brest og þarf að standa sig hefur lært það
að treysta ekki á sig. Þá kemur upp kvíði
sem veldur frestunaráráttu. Langflestir
sem eru með ADHD eru líka með kvíða-
röskun þannig að það hangir oft saman.
Kvíðinn tengist líka félagsfælni á þann hátt
að fólk óttast að standa sig ekki, að það
verði sér til minnkunar. Þá finnst fólki
betra að bíða aðeins og gera hlutina betur,“
segir Högni Óskarsson geðlæknir.
Hann nefnir að oft kemur fullkomnunar-
árátta í veg fyrir að fólk framkvæmi hlutina
strax.
„Það er líka tengt kvíða. Eins og þegar
fólk þarf að fara í próf og finnst það aldrei
nógu vel lesið. Það er svo sem ekkert
óþekkt að það fólk fái svo háar einkunnir;
það er nógu vel lesið en sjálfsmatið er lágt.“
Högni segir sjálfsmyndina mótast með
persónuleika okkar. „Kvíði hefur áhrif á
hvernig fólk upplifir sig og þá hvernig
sjálfsmyndin þróast.“
Það eru engin kraftaverk
Margir skjólstæðingar Högna eru með
frestunaráráttu sem er þá hluti af öðrum
vanda. „Það er mikilvægt að greina vand-
ann; hvernig kvíðinn hefur myndast. Ég ver
þá tíma með fólki og fer í gegnum sögu
þess og skoða hvernig kvíðinn hefur þróast.
Svo þegar ég stend frammi fyrir því að
velja meðferð, vel ég alltaf samtalsmeðferð.
Það getur verið atferlismótandi meðferð.
Svo eru ýmsar aðrar leiðir færar, eins og að
nota ákveðið form af dáleiðslu. Svo hjálpar
stundum slökunartækni til að mæta kvíð-
anum og er hún hluti af samtalsmeðferð-
inni. Stundum þarf að nota lyf líka, en þau
eiga ekki að vera fyrsta ráðið,“ segir Högni
sem segir frestunaráráttu geta verið mjög
hamlandi.
„Ef nota þarf lyf þarf að finna réttu lyfin.
Þunglyndislyf eru oft notuð til að vinna á
kvíða en kvíðanum fylgir líka oft vægt
þunglyndi. Það eru ákveðin þunglyndislyf
sem virka ágætlega á áráttu- og þráhyggju-
röskun og birtingarmyndir hennar, eins og
frestunaráráttuna,“ segir Högni og segir oft
þurfa töluvert langar meðferðir hjá fólki
„Lyf eiga ekki að
vera fyrsta ráðið“
Geðlæknirinn Högni Óskarsson segir mikilvægt að
greina vandann sem liggur að baki frestunaráráttunni.
Hann segist fyrst velja samtalsmeðferð en stundum þurfi
einnig lyf til að ná tökum á vandanum.