Morgunblaðið - 09.11.2019, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2019
Nýjar 4. herbergja sérhæðir með stórri verönd, með eða án bílskúrs.
Vandaðar fullbúnar eignir, sem skilast með gólfefnum og tækjum.
Verð frá 49.500.000.-
Júlíus M. Steinþórsson s. 899 0555
Löggiltur fasteignasali
Jóhannes Ellertsson s. 864 9677
Löggiltur fasteignasali
Leirdalur 15-21, 260 Reykjanesbær
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Hagstæð seljendalán í boði
Ég kemst í gott skap þegar ég heyri Skagfirðinga syngja.Fyrir tveimur vikum fór ég að hlusta á Geirmund Valtýs-son og hjómsveit hans á aukatónleikum í Salnum í Kópa-vogi fyrir troðfullu húsi í tilefni af því að sextíu ár eru liðin
frá því að hann hóf sinn tónlistarferil. Það var ekki amalegt að sjá og
heyra sjálfan sveiflukónginn og bindindismanninn syngja „Nú er ég
léttur og orðinn nokkuð þéttur“ – eigið lag og texta.
Þakið ætlaði að rifna af Salnum. Kvöldið eftir lék Geirmundur fyrir
dansi á Kringlukránni en ók
svo norður til að sinna búinu
á Geirmundarstöðum eins
og ekkert hefði ískorist.
Fleiri komu með Skaga-
fjörð á bakinu á höfuðborg-
arsvæðið þessa helgi. Álfta-
gerðisbræður fylltu
Eldborgina í Hörpu tvívegis og allt ætlaði vitlaust að verða. Óskar
kynnti atriðin og sagði örsögur eins og Skagfirðingum er lagið, sbr.
svipmyndina sem hann brá upp af Skagfirðingi sem kom frá útför
bróður síns á Siglufirði og sagði: „Nú erum við allir dánir bræðurnir
nema ég og systir mín.“ Um annan Skagfirðing, að vísu aðfluttan,
sagði Óskar að sá hefði „góða fjarveru“. Á fjórum dögum héldu „Álfta-
gerðisenglarnir“ ferna tónleika, sungu við eina jarðarför á Sauðár-
króki og skemmtu í níræðisafmæli brottflutts Skagfirðings. Óku svo
norður síðasta tónleikakvöldið – og voru „á felgunni“ eins og Sigfús
komst að orði þegar heim var komið um nóttina.
Skagfirðingar vilja stundum eigna sér það sem þeir kannski eiga
ekki beint. Þannig eigna þeir sér Gyrði Elíasson enda er hann alinn
upp á Sauðárkróki. Sömu helgina og Skagfirðingarnir sungu í stærstu
sölunum syðra kom út nýtt smásagnasafn hans, Skuggaskip. Sögur
Gyrðis leita á hugann. Einhver hefur sagt að þær séu þunglyndis-
legar. Það er ekki alls kostar rétt, þó undiraldan geti verið ógnvænleg,
því það glittir alls staðar í þetta kómíska við lífið, kaldranalegt í bland,
eins og það þegar gulir steypubílar runnu út um hlið steypustöðvar-
innar „hver á eftir öðrum, fullir af steypu – eins og stjórnmálamenn
rétt fyrir kosningar“ (bls. 127). Gula hættan heitir sagan, ég segi ekki
meira.
Gyrðir hefur oft lagt til skemmtileg nýyrði og nýmerkingar, sbr.
það þegar hann heyrði af orðinu „lík“ fyrir „like“ á sveitasímanum
(feisbók); þá bætti hann „líkþrá“ og „líkfylgd“ við í nýrri merkingu:
Hversu mörg okkar þrá ekki „líkin“ eftir að við höfum sett einhverja
snilld á sveitasímann? Og „líkfylgdin“ stækkar eftir að við höfum sótt
okkur hundruð ef ekki þúsundir „vina“.
Þegar ég bjó á Sauðárkróki fékk ég stundum nemendur til að snúa
út úr þekktum ferskeytlum. Einn nemendanna brást svona við:
Einu sinni sá ég hest
sem var úti að bíta;
það var sem mér þótti verst
þegar hann fór að sk…
Og hér er loks lítil þraut: Finnið þrjár merkingar út úr þessari
stafarunu sem er borin svona fram: [UMÁLIÐ]. Ekki kíkja strax á
svarið!
Svar: ummálið, um málið, um álið
Skagfirska sveiflan
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Með spurningunni hér að ofan er átt við hvaðsé að „okkur“ sem samfélagi. Í fréttum síð-ustu daga hafa hrannast upp mál sem bendatil þess að við eigum við að etja einhverja
óáran sem snýr að mannlegum samskiptum í okkar litla
samfélagi.
Að því sama var vikið hér á þessum vettvangi fyrir
nokkrum vikum en frá þeim tíma hefur staðan versnað.
Það á alla vega við um Reykjalund. Enn hefur almenn-
ingur ekki fengið neinar viðunandi skýringar á því hvað
þar er á ferð. Þeir sem þekkja Reykjalund af eigin raun
eða vegna aðstandenda vita mætavel að þetta er frábær
umönnunarstofnun.
En hvað í ósköpunum er þar á ferð undir yfirborðinu í
málefnum starfsmanna?
Að undanförnu hafa borizt fréttir af allt að því svæsnu
ástandi í starfsmannamálum Vinnueftirlitsins. Hvað er
það sem kemur þessu af stað, hvort sem er á Reykjalundi
eða hjá Vinnueftirlitinu?
Þessar tvær stofnanir eru ekki einangruð fyrirbæri.
Hið sama hefur gerzt alltof víða, að-
allega hjá opinberum aðilum.
Og nú síðast kemur upp enn eitt
málið, sem snýr að Útlendinga-
stofnun.
Spurningin um þá sem leita hér alþjóðlegrar verndar er
eitt. Það er margt sem bendir til að mafíuhópar í suðlæg-
um Evrópulöndum standi að baki komu sumra sem hingað
koma og leita sér verndar. Það er að fólkið hafi borgað
mafíunum peninga til að koma sér hingað.
Annað er framkoma okkar við fólkið þegar hingað er
komið. Það hafa engin skynsamleg rök verið færð fyrir
því að það hafi verið svo óskaplega nauðsynlegt að leggja
það á þungaða konu frá Albaníu að lenda í þeim
hrakningum sem brottflutningur hennar frá landinu
óumdeilanlega var.
Getur verið að fólki sé bara sama um annað fólk?
Þeir sem þannig hugsa ættu að hugsa sig um tvisvar.
Enginn veit hvenær hið sama snýr að manni sjálfum.
En vandinn snýst ekki bara um opinberar stofnanir
eða útlendinga.
Þess verður vart í innra starfi einstakra stjórnmála-
flokka að umburðarlyndi gagnvart skoðunum annarra
fer þverrandi.
„Af hverju fer hann ekki bara úr flokknum“ er spurn-
ing sem er að verða nánast óhugnanlega algeng þegar
skoðanamunur er á milli flokksmanna í einstökum flokk-
um um menn eða málefni.
Hvers konar viðhorf er þetta í lýðræðisríki, þar sem
skoðanafrelsi og tjáningafrelsi er bundið í stjórnarskrá?
Fólk sem leyfir sér að hafa aðra skoðun en flokks-
félagar upplifir viðbrögðin jafnvel á þann veg að viðkom-
andi sé lagður í einelti.
Það er kominn tími til að stinga á graftarkýlinu, eins
og gamall samstarfsmaður minn á Morgunblaðinu fyrr á
tíð sagði stundum þegar honum ofbauð það sem var að
gerast í kringum okkur – í mannlegum samskiptum.
Með því er einfaldlega átt við að galopna þessi mál. Að
starfsfólkið á Reykjalundi segi frá því hvað þar er raun-
verulega að gerast.
Að starfsmenn Vinnueftirlitsins geri það sama.
Að þeir sem eru lagðir í einelti vegna skoðana sinna
innan einstakra stjórnmálaflokka segi frá því og hverjir
eru þar að verki.
Þetta er eina leiðin til þess að koma í veg fyrir svona
háttalag.
Það er alveg sama hvort um er að ræða opinberar
stofnanir, stjórnmálaflokka eða hvaða aðrar einingar
sem er í samfélaginu: Svona ástand eitrar út frá sér og
veldur þvi að sumir segja: Af hverjum eigum við að halda
áfram að búa hér á þessari eyju? Af hverju ekki að fara
bara til Spánar – þar sem er augljóslega ódýrara að búa.
Ekkert okkar vill búa í slíku samfélagi en samt heldur
þetta áfram.
Ætli séu til sálfræðingar sem hafa sérhæft sig í sál-
fræði þjóða?
Það væri forvitnilegt að fá einhvern
hóp íslenzkra sálfræðinga, sem hér
hafa búið og þekkja því þjóðfélagið af
eigin raun, til þess að leggja mat á
ástand þjóðarsálarinnar.
Þetta er ekki sagt í gríni heldur í fullri alvöru.
Við erum á góðri leið með að gera samfélag okkar að
einhvers konar forarpytti ef við tökum ekki á þessu.
Þó að það sé að sumu leyti fáránlegt að segja það er
staðreyndin samt sú að mannleg samskipti í okkar litla
samfélagi eru að komast á það stig að það er orðið brýnt
að þau komist á dagskrá þjóðfélagsumræðna.
Það er margt sem hrjáir fólk hér. Um daginn var mér
sagt að 70-80% fanga á Litla-Hrauni hefðu þjáðst af les-
blindu í æsku. Í lesblindu var að finna skýringu á því að
þeir áttu erfitt uppdráttar í skóla án þess að nokkur gerði
sér grein fyrir því.
Af hverju þarf einn að ná sér niðri á öðrum?
Er það öryggisleysi úr æsku?
Er það minnimáttarkennd af öðrum ástæðum?
Er það áfengissýki, sem er sennilega mesti bölvaldur
sem til er í lífi fólks?
Og svo er talið mikilvægt að auka „frelsi“ í viðskiptum
með það eitur!
Nú orðið er spurningum fjölmiðlafólks til ráðamanna
um svona mál yfirleitt svarað með því annaðhvort að það
megi ekki ræða einstök mál eða að öllum verkferlum hafi
verið fylgt.
Þessi klisjukenndu svör eru orðin úrelt.
Við verðum að „stinga á graftarkýlinu“ og tala út um
þessi mál.
Og það er ágætt að byrja strax.
Segja þjóðinni frá því hvað raunverulega er á ferðinni
á Reykjalundi.
Segja þjóðinni hvað raunverulega er á ferð hjá Vinnu-
eftirlitinu eða öðrum opinberum stofnunum þar sem
svona mál koma upp.
Einsetja okkur að umgangast fólk frá öðrum löndum,
sem á bágt, með virðingu og væntumþykju – ekki bara í
orði heldur á borði.
Það á að skipta okkur jafn miklu máli og þau.
Hvað er að „okkur“?
Viljum við láta um-
gangast „okkur“ svona?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Berlínarmúrinn féll fyrir réttumþrjátíu árum, en sigur vestur-
veldanna í kalda stríðinu var ekki
síst að þakka festu, framsýni og
hyggindum þeirra Ronalds Reagans
og Margrétar Thatcher. Þó var sagt
fyrir um þessi endalok löngu áður í
bók, sem kom út í Jena í Þýskalandi
1922, Die Gemeinwirtschaft eftir
Ludwig von Mises, en þar rökstuddi
hann, að kommúnismi gengi ekki
upp. Þess vegna yrðu kommúnistar
að grípa til kúgunar.
Kúgunin fór þó alveg fram hjá
átta manna sendinefnd frá Íslandi á
svokölluðu heimsmóti æskunnar í
Austur-Berlín í júlílok 1973. For-
maður nefndarinnar var Þorsteinn
Vilhjálmsson eðlisfræðingur, og í
skýrslu hennar var æskulýðs-
samtökum kommúnista þakkaðar
„frábærar móttökur og vel skipulagt
mót“. Enn sagði í skýrslu þeirra
Þorsteins: „Þjóðverjarnir, sem við
hittum, voru yfirleitt tiltakanlega
opnir, óþvingaðir og hrokalausir.“
Auðvitað voru öll slík samtöl þaul-
skipulögð og undir ströngu eftirliti.
En á sama tíma voru fimm ungir lýð-
ræðissinnar staddir í Vestur-Berlín.
Einn þeirra var Davíð Oddsson laga-
nemi. Eftir að hann las skýrslu
þeirra Þorsteins skrifaði hann í
Morgunblaðið, að hann hefði allt
aðra sögu að segja úr stuttri heim-
sókn til Austur-Berlínar. Þetta væri
lögregluríki, umkringt gaddavírs-
girðingu og múr.
Tveir ungir Íslendingar við múr-
inn: annar klappaði svo kröftuglega
uppi í salnum fyrir gestgjöfum sín-
um, að kvalastunurnar niðri í kjöll-
urum leynilögreglunnar drukknuðu í
hávaða; hinn lagði við hlustir og
heyrði hjartsláttinn í fangaklef-
unum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Við múrinn