Morgunblaðið - 15.11.2019, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2019
benni.is
Reykjavík
Krókhálsi 9
590 2000
Reykjanesbæ
Njarðarbraut 9
420 3330
Opið virka daga frá 9 til 18
Verið velkomin í reynsluakstur
400.000 kr.
Opið virka daga frá 9 til 18
Laugardaga frá 12 til 16
Verið velkomin í reynsluakstur
OPEL KARL – VETRARTILBOÐ Á SÝNINGARBÍLUM
Verðdæmi:
Opel Karl - sjálfskiptur
Verð áður: 2.290.000 kr. | Verð nú: 1.890.000 kr.
Afsláttur:
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Samkvæmt íslenskum hegningar-
lögum geta mútur varðað allt að
fimm ára fangelsi. Ísland hefur
undirritað ýmsa alþjóðasamninga
um mútur og spillingu sem vikið er
að í lögunum.
Refsiheimildir varðandi mútur
hafa verið til umræðu í tilefni Sam-
herjamálsins. Í
fréttaskýringar-
þættinum Kveik á
RÚV var því
haldið fram að
fyrirtækið hefði
borið fé á einstak-
linga í Namibíu til
að tryggja aðgang
að fiskimiðum.
Umræddir þiggj-
endur voru sagðir
tengdir valds-
mönnum í ríkinu. Héraðssaksóknari
hefur hafið rannsókn málsins sem er
á frumstigi.
Fjallað er um mútur í 109. grein al-
mennra hegningarlaga.
Segir þar að hver sá sem gefur, lof-
ar eða býður opinberum starfsmanni,
alþingismanni eða gerðarmanni „gjöf
eða annan ávinning, sem hann á ekki
tilkall til, í þágu hans eða annarra, til
að fá hann til að gera eitthvað eða
láta eitthvað ógert sem tengist opin-
berum skyldum hans“ skuli sæta
fangelsi allt að fimm árum eða sekt-
um ef málsbætur eru fyrir hendi.
Óeðlileg áhrif
Hámarksrefsing fyrir slík brot var
nýlega þyngd í fimm ár. Í annarri
málsgrein 109. greinarinnar segir að
sömu refsingu skuli sá sæta sem
beinir slíku að erlendum opinberum
starfsmanni.
Þá segir í þriðju málsgrein að
„sömu refsingu skal enn fremur sá
sæta sem beinir slíku að manni, sem
heldur því fram eða veitir vissu fyrir
að hann geti haft óeðlileg áhrif á
ákvarðanatöku manns … í því skyni
að fá hann til að beita þessum
áhrifum“.
Sá sem kemur því til leiðar að
þiggjandi fjárins hafi áhrif á þriðja
aðila telst því brotlegur við 109.
greinina. Samkvæmt því gætu
greiðslur til aðila sem hefur í staðinn
áhrif á ákvarðanir embættismanns
varðað allt að fimm ára fangelsi.
Lögin eru ekki bundin við embættis-
menn á Íslandi.
Bjarni Már Magnússon, prófessor
við lagadeild Háskólans í Reykjavík,
segir aðspurður að skoða þurfi fleiri
lagaákvæði í þessu samhengi, eink-
um 4-11. gr. almennra hegningarlaga
sem innihaldi ákvæði um lögsögu.
Þannig hafi 6. grein laganna áhrif í
þessu efni. Þar sé fjallað um að refsa
skuli eftir íslenskum hegningarlög-
um fyrir brot þótt þau séu framin
utan íslenska ríkisins í ákveðnum til-
vikum, einkum er snertir tiltekna al-
þjóðasamninga.
Þrír alþjóðasamningar
Þrír samningar komi sérstaklega
til álita hvað varðar mútugreiðslur.
Þannig sé í 10. tölulið 6. gr. lag-
anna vikið að háttsemi sem fjallað sé
um í samningi um baráttu gegn
mútugreiðslum til opinberra starfs-
manna í alþjóðlegum viðskiptum frá
nóvember 1997. Þá sé í 18. tölulið
fjallað um háttsemi sem greint sé frá
í samningi á sviði refsiréttar um spill-
ingu frá janúar 1999. Jafnframt sé í
21. tölulið fjallað um háttsemi sem
greint sé frá í samningi Sameinuðu
þjóðanna gegn spillingu frá árinu
2003.
Þessa samninga þurfi að skoða í
hverju máli fyrir sig. Það liggi bein-
ast við að rannsakendur horfi til
þessara töluliða við mótun rann-
sóknar.
Spurður hvort stjórnvöld í erlendu
ríki geti gert framsalskröfu á hendur
íslenskum ríkisborgara sem þau hafa
til rannsóknar bendir Bjarni Már á
lög um framsal sakamanna og aðra
aðstoð í sakamálum frá 1984.
Framsal er undantekning
Þar segir í 2. grein að ekki megi
framselja íslenska ríkisborgara.
Bjarni Már segir aðspurður að
hingað til hafi íslenska ríkið almennt
ekki framselt íslenska ríkisborgara
nema í undantekningartilvikum og
þá til Norðurlandanna fyrst og
fremst og í framtíðinni til aðildar-
ríkja ESB. Verið sé að opna á fram-
sal til ESB-ríkjanna þessa dagana.
Málið tengist evrópsku handtöku-
tilskipuninni. Hann segir aðspurður
að íslenskir ríkisborgarar geti sjálf-
viljugir gefið sig fram við erlend yfir-
völd, t.a.m. í Namibíu, og eftir atvik-
um setið þar í gæsluvarðhaldi. Ef
aftur á móti ákæruvaldið hérlendis
gefur út ákæru á hendur íslenskum
ríkisborgara í mútumáli verði málið
höfðað á Íslandi á grundvelli al-
mennra hegningarlaga, þrátt fyrir að
brot hafi átt sér stað erlendis.
Heimildir til fésekta
Bjarni Már vísar einnig á lög um
refsiábyrgð fyrirtækja vegna mútu-
greiðslna og hryðjuverka frá 1998.
Þar segir í 1. grein að ef starfsemi
lögaðila hafi farið gegn 109. grein al-
mennra hegningarlaga sé heimilt að
gera lögaðilanum fésekt.
Loks bendir Bjarni Már á að
mútur geti varðað 264. grein al-
mennra hegningarlaga. Hún sé sam-
bærileg og 109. greinin nema hvað
fjallað sé um mútugreiðslur til full-
trúa fyrirtækja. Slík brot varði fang-
elsi allt að fimm árum.
„Ég reikna með að í slíkum málum
yrði slegist um hverja einustu
kommusetningu í lögunum og hverja
einustu greiðslu sem fer milli aðila,“
sagði Bjarni Már.
Munu meta tilefni reikninga
Spurður hvort sakborningar geti
vísað til reikninga sem málsbóta
segir Bjarni Már að dómari muni
væntanlega horfa til þess hvort
vinnuframlag teljist eðlilegt. Þá verði
væntanlega horft til útlagðs kostn-
aðar þess sem veitir þjónustuna, þ.e.
meints mútuþega, og fjárhæðar
reikninga.
Bjarni Már segir aðspurður að
samkvæmt hegningarlögunum séu
mútur álitnar alvarlegt brot. Það
skipti ekki máli þótt slíkt athæfi sé
ekki refsivert í erlendu ríki.
Varðar allt að fimm ára fangelsi
 Lagaprófessor telur ákæruvaldið munu horfa til alþjóðasamninga um spillingu við rannsókn á mútum
 Fari slík mál í réttarsal verði tekist á um hverja einustu kommusetningu og greiðslu milli aðila
Morgunblaðið/Ernir
Brot erlendis Mál vegna mútugreiðslna yrði höfðað á Íslandi.
Bjarni Már
Magnússon
Dr. Friðrik Larsen, framkvæmda-
stjóri Brandr og sérfræðingur í
vörumerkjafræði, segir aðspurður
að ásakanir um mútur geti haft
langtímaáhrif á vörumerki
viðkomandi fyrirtækis.
„Það má nefna Volvo sem
dæmi. Fulltrúar félagsins urðu
uppvísir að mútugreiðslum utan
Svíþjóðar. Það tók fyrirtækið
langan tíma að núlla þetta út.
Málið er enn rifjað upp í
tengslum við mútumál í Svíþjóð
þótt þau tengist ekki Volvo,“ seg-
ir Friðrik.
Hann segist aðspurður ekki
telja að eigendur Samherja muni
þurfa að skipta um vörumerki
eða breyta nafni félagsins.
„Það hefur hins vegar mjög
neikvæð áhrif á ímynd okkar sem
þjóðar að máttarstólpi í sam-
félaginu sé talinn ástunda svona
vinnubrögð,“ segir Friðrik.
Röng viðbrögð
Fulltrúar Samherja hafi að
hans mati brugðist rangt við um-
fjöllun Kveiks.„Fyrsta reglan í
krísustjórnun er að svara strax
og vera einlægur. Segjast hafa
gert mistök, ef það á við, og
segjast ætla að fara yfir málið.
Viðkomandi geti ekki tjáð sig
frekar eins og staðan sé en muni
reyna sitt besta. Fulltrúar Sam-
herja byrjuðu hins vegar að
kenna uppljóstraranum um málið.
Hann hefði líklega gert eitthvað.
Það var taktískt mjög rangt,“
segir Friðrik. Félagið hafi haft
nægan tíma til að undirbúa við-
brögð.
„Við erum öll manneskjur sem
gera mistök. Það er fólk á bak við
vörumerkið Samherji og við erum
tilbúin að fyrirgefa mistök.“
Fer eftir framtíðarstefnunni
Andrés Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Góðra samskipta,
segir framtíð vörumerkis Sam-
herja undir því komna hver fram-
tíðarstefna eigenda verður. Þá
varðandi Namibíumálið og hvaða
hagsmunir vegi þyngst.
„Verða sömu eigendur og
stjórnendur áfram eða selja þeir
fyrirtækið?“ spyr Andrés. „For-
dæmi eru fyrir því í slíkum til-
vikum. Samherja með óbreyttu
eignarhaldi standa að mínu mati
tvær leiðir til boða. Að verjast af
hörku eða óska eftir fyrirgefn-
ingu almennings og fá annað
tækifæri. Velji þeir að fara fram
með fullri hörku verður vöru-
merkið líklega mjög laskað eftir
rannsóknir og mögulegar ákærur.
Hins vegar mun orðspor Sam-
herja í augum margra íbúa í nær-
umhverfinu, til dæmis í Eyjafirði,
líklega standa óhaggað sama
hvað á dynur. Samherji hefur ver-
ið mikill máttarstólpi og stór
vinnuveitandi.“
Fari leið auðmýktar
Vilji félagið byggja upp al-
mennt traust á íslenskri starf-
semi þess, sem hafi ótal snerti-
fleti við almenning og hið
opinbera, verði að fara leið auð-
mýktar.
„Óháð sekt eða sakleysi, og því
sem ég hef sagt, má velta fyrir
sér hvort það verði ekki alltaf
niðurstaðan að Samherji þurfi að
skipta um nafn eða vörumerki.
Einfaldlega í ljósi þess að þetta
er útgerðar- og fiskvinnslufyrir-
tæki í viðskiptum um allan heim.
Þegar nýir viðskiptavinir fletta
félaginu upp á netinu kann ekki
góðri lukku að stýra að það komi
upp stríðsfyrirsagnir erlendra
fjölmiðla. Leitarvélar geta verið
grimmar.“
Samherji leiti fyrirgefningar
KRÍSUSTJÓRNUN
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Risi Samherji er vel þekkt vörumerki.
Friðrik
Larsen
Andrés
Jónsson
Samherjamálið