Morgunblaðið - 15.11.2019, Síða 17

Dritað Litla hafmeyjan í Reykjavíkurtjörn hefur aldeilis fengið að finna fyrir því að undanförnu.
17
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2019
Eggert
Einar Kárason, rit-
höfundur og varaþing-
maður Samfylkingar-
innar, flutti ræðu á
alþingi fyrir einum
mánuði, 15. október, í
umræðum um skýrslur
utanríkisráðherra um
EES.
Einar rifjaði upp
ferð á menningarþing í
Kákasuslýðveldinu
Kirgistan fyrir fimm eða sex árum.
Til þingsins var stofnað svo að ráða-
menn landsins gætu minnt á tilvist
þess, „þrátt fyrir allt það sem fylgt
hefði því að tilheyra Sovétríkjunum
hefðu þeir þó verið í tengslum við
einhverja meðan á því stóð“. Í
Moskvu og Leníngrad og jafnvel í
Varsjá og Búkarest hefðu einhverjir
haft áhuga á því sem gerðist í Kirg-
istan. Nú þyrftu þeir nýtt tengsla-
net og nú væri meira að segja svo
komið „að þeir söknuðu jafnframt
þess tíma þegar þeir tilheyrðu
Tyrkjaveldi nokkrum öldum fyrr
því að þá hefðu þeir líka haft þessi
lifandi tengsl við einhverja aðra í
heiminum sem hefðu áhuga á þeim
og tengdust þeim“.
Einangrun Kremlverja
Ótti við einangrun eftir hrun Sov-
étríkjanna einskorðast ekki við hug-
arheim ráðamanna í Kirgistan.
Hann birtist einnig í sölum Kremlar
5. nóvember 2019 þegar Vladimír
Pútín Rússlandsforseti boðaði til
fundar í forsetaráðinu til verndar
rússneskri tungu. Þá sagði forsetinn
meðal annars:
„Við sjáum að það eru ekki aðeins
neandersdalsmenn haldnir rússa-
óvild sem segja rúss-
neskri tungu stríð á
hendur. Þetta er op-
inbert leyndarmál.
Stríðið er háð af alls
kyns jaðarhópum og
einnig af virkum og
árásargjörnum þjóð-
ernissinnum.“ Með of-
forsi og dónaskap væri
reynt að þrengja að
rússnesku og setja
hana til hliðar.
Fundarmenn töldu
mikla hættu steðja að
þjóðtungu sinni. Eftir hrun Sovét-
ríkjanna hefði rússneska horfið sem
ríkismál þjóða undir Moskvuvaldi,
sovésku lýðveldanna við Eystrasalt,
í Úkraínu, Moldóvu, Kákasus og
Mið-Asíu. Eftir 1991 héldu aðeins
fimm fyrrverandi sovésk lýðveldi,
Hvíta-Rússland, Kasakstan, Kirg-
istan, Tadsjikistan og Úsbekistan,
rússnesku sem ríkismáli samhliða
þjóðtungum sínum.
Áhyggjur Kremlverja lúta jafn-
framt að því að þeim fækki sem hafa
rússnesku sem þjóðtungu, þeir eru
nú taldir um 250 milljónir, auk þess
sé þrengt að Russkíj Mir (Rúss-
nesku veröldinni). Hugtakið vísar til
rússnesks menningarsvæðis sem
rekja má aftur til keisaratímans og
nær til næstum alls Hvíta-
Rússlands, hluta Úkraínu og Kasak-
stans og íbúa í Eystrasaltríkjunum
þremur, Eistlandi, Lettlandi og
Litháen. Stjórnvöld í Moskvu finna
mjög að nýjum lögum um stöðu
rússnesku í Eystrasaltsríkjunum.
Sergei Markov, fyrrverandi þing-
maður, sagði við vestrænan blaða-
mann: „Rússaóvild er erfiður póli-
tískur sjúkdómur á Vesturlöndum
en Rússland, með tilvist sinni einni,
minnir okkur á að vestrið er ekki al-
máttugt og því hnignar efnahags-
lega og siðferðilega.“
Í sömu andrá og Pútín varði móð-
urmálið réðst hann á net-alfræði-
orðabókina Wikipediu og hvatti til
þess að menn nýttu sér aðeins rúss-
nesk alfræðirit á netinu.
Varðstaða um gildi
Rússneskuþingið í Kreml var af
sama meiði og menningarþingið
sem Einar Kárason sótti í Kirg-
istan. Það snerist um viðurkenningu
á þjóðlegum gildum. Í ræðu sinni á
alþingi vék Einar einmitt að gildum
sem hann vildi verja og sagði:
„Þegar ég hugsa um þetta mál
[EES] koma upp í hugann frasar
sem fóru mikið í taugarnar á mér
þegar ég var um tvítugt, þá erum
við að tala um vestrænar lýðræð-
isþjóðir. Ég hef ekki alltaf verið
hrifinn af miklu samstarfi vest-
rænna lýðræðisþjóða. Ég gekk um
hér á árum áður undir fánum og
skiltum og hrópaði: Ísland úr NATO
og herinn burt. Mér var svarað af
mönnum sem voru í samtökum eins
og Varðbergi sem eru samtök um
vestræna samvinnu sem sögðu:
Þetta eru vestrænar lýðræðisþjóðir,
þetta eru þær frændþjóðir sem til-
heyra okkur og við tengjumst mest
og að sjálfsögðu eigum við að vera í
samstarfi við þær.
Ég er fyrir löngu búinn að sjá að
það er alveg rétt sem þessir menn
sögðu. Við eigum að vera í sem nán-
ustum tengslum og samstarfi við
þær lýðræðisþjóðir í okkar heims-
hluta sem standa okkur næst og eru
okkur skyldastar. Mér finnst það
því dálítið merkilegt að nú þegar ég
er kominn á þá skoðun, og læt
hvarfla að mér að ganga í þetta fé-
lag, Varðberg, samtök um vestræna
samvinnu, þá eru menn þar mjög
þversum þegar kemur að því sam-
starfi vestrænna lýðræðisþjóða sem
kannski hefur lukkast best á síðustu
áratugum, þ.e. Evrópusambandinu.
Mér finnst það dálítið merkilegt
vegna þess að NATO og Evrópu-
sambandið hafa höfuðstöðvar í sömu
borginni, Brussel, að þegar menn
sem aðhyllast samstarf vestrænna
lýðræðisþjóða koma í höfuðstöðvar
NATO hitta þeir fyrir vini og þá
sem okkur eru hlynntir og bræðra-
þjóðir, mæta mikilli elskusemi. Ef
þeir fara síðan yfir götuna í höfuð-
stöðvar Evrópusambandsins og
hitta fulltrúa nákvæmlega sömu
þjóða þar, það geta verið Danir,
Hollendingar og Þjóðverjar eða
Bretar, þá eru það orðin nýlendu-
veldi sem ásælast frelsi okkar og
auðlindir. Svona fer nú fyrir manni
að maður verður á endanum kaþ-
ólskari en páfinn og er ekki vært í
félögum um vestræna samvinnu
vegna þess að maður er allt of
hlynntur henni.“
NATO og ESB
Innan Varðbergs eru menn ekki
spurðir um afstöðu þeirra til ESB.
Félagsmenn vinna saman í þeim
anda að gildin sem þeir verja séu
hvorki bundin við einstakar þjóðir
né samtök. Varðstaðan í öryggis-
málum nær til allra sem búa í lýð-
ræðisríkjunum beggja vegna Atl-
antshafs. Við brottför Breta úr ESB
verður 80% varnarmáttar Evrópu
hjá ríkjum utan ESB eins og Sir
Stuart Peach, formaður hermála-
nefndar NATO, sagði á Varðbergs-
fundi í Norræna húsinu 11. nóv-
ember 2019.
Af þessum sökum brást Angela
Merkel Þýskalandskanslari hart við
og mótmælti þegar Emmanuel Mac-
ron Frakklandsforseti sagði NATO
glíma við „heiladauða“ vegna
sveiflukenndrar afstöðu Donalds
Trumps Bandaríkjaforseta til
bandalagsins.
Samheldni og samlögun þjóða
snýst um gildi. Í inngangi Atlants-
hafssáttmálans, stofnskrá NATO
frá 4. júlí 1949, segir: „Þeir [aðilar
sáttmálans] eru staðráðnir í því að
varðveita frelsi þjóða sinna, sameig-
inlega arfleifð þeirra og menningu,
er hvíla á meginreglum lýðræðis,
einstaklingsfrelsi og lögum og rétti.
Þeir leitast við að efla jafnvægi og
velmegun á Norður-Atlantshafs-
svæðinu.“
Íslendingar voru í hópi tólf þjóða
sem stofnuðu NATO og hafa alla tíð
síðan lagt sinn skerf af mörkum,
eina herlausa þjóð bandalagsins.
Fyrir Íslendinga getur varnarsam-
starf innan vébanda ESB aldrei
komið í stað NATO. Öflugu lýðræð-
isríkin við Norður-Atlantshaf,
Bandaríkin, Kanada, Noregur og
Bretland standa utan ESB ásamt
Íslandi.
Með EES-samningnum tengdust
Íslendingar Evrópusambandinu
með aðild að sameiginlega mark-
aðnum í krafti fjórfrelsisins.
Tvíþætt samstarfsnet aðildar að
NATO og EES myndar kjarnann í
utanríkisstefnunni. Að þjóðinni er
hvorki þrengt né tilvist hennar sýnt
skeytingarleysi.
Eftir Björn
Bjarnason » Tvíþætt samstarfs-
net aðildar að
NATO og EES myndar
kjarnann í utanríkis-
stefnunni.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Einar Kárason, Varðberg og ESB
Dagur íslenskrar tungu
er þáttur í varðveislu og já-
kvæðri þróun tungumáls
okkar sem er grundvöllur
menningar, sögu og sér-
kenna þjóðarinnar. Fá
verkefni eru mikilvægari og
tryggja þarf að íslenskan
verði áfram fullgilt tungu-
mál í umhverfi allt um lykj-
andi enskunnar.
Almannarómur er sjálfs-
eignarstofnun sem hefur
þann megintilgang að styrkja stoðir ís-
lenskunnar á tækniöld með því að
tryggja að við getum talað íslensku við
tækin okkar. Það er mikilvægt til að und-
irbúa samfélagið fyrir tækniþróun sem
ekki má verða á kostnað menningar okk-
ar eða tungu. Verkefnið er bæði metn-
aðarfullt og afar mikilvægt. Samtök at-
vinnulífsins hafa með stolti tekið þátt í
stofnun og starfsemi Almannaróms.
Það er þó lítið gagn í að tækin, þörf-
ustu þjónar nútímans, tali íslensku ef
okkur, viðmælendum þeirra, verður fóta-
skortur á tungunni. Getu barnanna okk-
ar í lestri og lesskilningi er mjög ábóta-
vant. Ástæður þess eru eflaust æði
margar og margbrotnar og úrræðin
þurfa að endurspegla það. Markviss
vinna í leikskólum með máltöku og skiln-
ing nær einungis til barnanna sem þar
eru. Sömuleiðis þroska börn málskilning
og þurfa að þjálfa lestur allt árið en skól-
inn styður þann þroska aðeins í 40 vikur.
Því miður hafa ekki allir foreldrar tök á
að veita börnum sínum nauðsynlegan
stuðning hinar vikurnar. Talið er að 20%
Íslendinga glími við lesblindu af ein-
hverju tagi. Stuðningskerfið nær ekki að
grípa nema lítinn hluta þessara ein-
staklinga til greiningar og stuðnings
nægilega snemma. Þar við bætist að um
11% grunnskólanemenda eru með erlent
móðurmál.
SA kynntu nýverið
áherslur sínar í mennta-
málum. Þar er meðal ann-
ars lagt til að öllum börnum
verði tryggt leikskólapláss
frá því að fæðingarorlofi
lýkur. Hugmyndir um
styttra sumarfrí eru kynnt-
ar, áhersla er lögð á öfluga
lestrarkennslu og um leið
lesskilning og málþroska í
grunn- og leikskóla. Löng
sumarfrí frá skóla, eins og
tíðkast á Íslandi, koma sér-
staklega illa niður á börnum
sem standa höllum fæti.
Auk þessa kynntu samtökin samstarfs-
verkefni um gerð heimildarmyndar um
lesblindu sem bregðast verður við.
Fyrsta skrefið var að auka skilning sam-
félagsins á viðfangsefninu ásamt tæki-
færum og áskorunum sem því fylgir. Til-
lögunum er ætlað að mæta alvarlegri
stöðu sem við blasir um árangur og
frammistöðu barna í lestri og lesskiln-
ingi. Nái tillögurnar fram að ganga geta
þær haft sérstaklega mikil áhrif á fjöl-
skyldur sem standa höllum fæti í sam-
félaginu og stuðlað að betri árangri ís-
lensks menntakerfis. Auk þess fela þær í
sér mikilvægt framlag til jafnréttismála
á vinnumarkaði.
Tungumálið okkar er alvörumál. Við
verðum að standa saman til að Íslend-
ingar verði færir um að tala íslensku við
tæki sem munu skilja og tala íslensku
innan fárra ára. Hver á annars að tala við
þau?
Hver á að tala
við tækin?
Eftir Halldór Benjamín
Þorbergsson
Halldór Benjamín
Þorbergsson
» Það er mikilvægt til að
undirbúa samfélagið
fyrir tækniþróun sem ekki
má verða á kostnað menn-
ingar okkar eða tungu.
Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka
atvinnulífsins.