Morgunblaðið - 29.11.2019, Qupperneq 54

54 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2019
Fákafeni 9
108 Reykjavík
F ö s t u d a g u r t i l f j á r !
- 1 5 %
a f s l á t t u r a f b a m b u s
n á t t f a t n a ð i
2 9 . n ó v e m b e r- 1 5 %
Síðasta aðför Banda-
ríkjastjórnar gegn
þjóðarréttindum, sjálf-
stæði og fullveldi pal-
estínsku þjóðarinnar
átti sér stað þann 18.
nóvember síðastliðinn
er Pompeo utanríkis-
ráðherra lýsti því yfir
að Bandaríkin litu ekki
lengur svo á, að land-
tökubyggðir Ísraelsmanna á Vestur-
bakkanum væru ólöglegar. Þetta fer
þvert á alþjóðalög og fjórða Genfar-
sáttmálann, þar sem kveðið er ský-
laust á um að hernámsveldi sé óheimilt
að flytja íbúa svæðisins burt og einnig
óheimilt að flytja íbúa eigin lands inn á
svæðið. Nú hafa ísraelsk yfirvöld flutt
600.000 manns inn í landránsbyggðir á
Vesturbakkanum.
Þessi aðgerð er stuðningur við þá
stefnu að innlima Vesturbakkann
smám saman í Ísrael. Tímaritið Eco-
nomist segir yfirlýsingu Pompeos
fyrst og fremst ætlað að höfða til
hægrisinnaðs, kristins bókstafstrúar-
fólks sem geti haft úrslitaþýðingu
fyrir endurkjör Donalds Trump. Hin
kolólöglega aðgerð, að flytja banda-
ríska sendiráðið til hinnar herteknu
Jerúsalemborgar, var af sama toga.
Mannslíf og atkvæðaveiðar
Viku áður, þann 12. nóvember síðast-
liðinn, rauf Ísraelsher vopnahlé gagn-
vart Gaza með morðárás á einn for-
ystumanna Heilagrar baráttu (Islamic
Jihad) og konu hans. Þessari fjölda-
morðshrinu lauk aðeins tveimur dögum
síðar, en þá höfðu 34 manns verið drep-
in og lauk lotunni með fjöldamorði á 8
manna fjölskyldu, þremur fullorðnum
og fimm börnum. 12 aðrir í fjölskyld-
unni særðust alvarlega.
Óhugnanleg hlið á þessu máli er sú
að margt bendir til að Benjamín Net-
anyahu hafi verið að nota þessa aðgerð
til að styrkja stöðu sína gagnvart
keppinautum um forsætisráðherra-
stólinn og þá ekki síst gagnvart Benny
Gantz, herforingja og leiðtoga hins
svokallaða miðju-vinstri bandalags.
Gantz neri Netanyahu því um nasir í
síðustu kosningabaráttu, hvað Bibi
væri linur gagnvart Ham-
as og Gaza. Þar mun
Gantz hafa vísað til
vopnahlés Ísraels sem
samið var um í fyrra við
Hamas. Og nú hefur Net-
anyahu líka samið um
vopnahlé við Heilaga bar-
áttu. Það er annars ekki
vænlegt að binda miklar
vonir við Gantz sem vill
herða árásir á Gaza og
hefur einnig fagnað yfir-
lýsingu Pompeos utanrík-
isráðherra varðandi landránið á Vest-
urbakkanum.
Vinirnir Trump og Netanyahu
beita greinilega sams konar aðferðum
til að reyna að styrkja stöðu sína í
pólitíkinni, forsetakosningar í Banda-
ríkjunum á næsta ári og sennilega
þriðju kosningar með stuttu millibili í
Ísrael. Nema Netanyahu verði stung-
ið inn fyrir mútur, fjársvik og spill-
ingu sem hann hefur verið ákærður
fyrir. Það kynni að auðvelda stjórn-
armyndun, ef hans persóna þvælist
ekki lengur fyrir. Trump á líka í vök
að verjast einsog kunnugt er vegna
ákæra um pólitíska spillingu og alvar-
leg afglöp í starfi. Erfið staða sem
þessi gerir slíka menn enn hættulegri
en ella.
Stór meirihluti viðurkennir
Palestínu
Frá því lýst var yfir sjálfstæði Pal-
estínu þann 15. nóvember 1988 hefur
stór meirihluti aðildarríkja Samein-
uðu þjóðanna viðurkennt sjálfstæði og
fullveldi Palestínu, eða 138 ríki. Ísland
gerði það árið 2011, fyrst vestrænna
ríkja og Svíþjóð fylgdi í kjölfarið árið
2014. Hin Norðurlöndin hafa enn ekki
gert það frekar en flest NATO- og
Evrópusambandsríki.
Þótt horfur séu ekki bjartar varð-
andi friðsamlega og réttláta lausn, þá
er það áskorun á heimsbyggðina alla
að efla samstöðuna. Ef til vill er lykill-
inn að lausn sú aðferð sem beitt var
gegn aðskilnaðarstefnunni í Suður-
Afríku, þegar þjóðir heims samein-
uðust um að sniðganga Apartheid-
minnihlutastjórnina efnhagslega og á
öllum sviðum viðskipta, ekki síst varð-
andi vopn, en líka á menningarsviðinu,
þar með taldar íþróttir. Þessar frið-
sömu aðgerðir höfðu mikið að segja í
að brjóta Apartheid á bak aftur. BDS,
sniðgönguhreyfingin sem er bæði pal-
estínsk og alþjóðleg hefur verið að ná
talsverðum árangri, en betur má ef
duga skal.
Ill meðferð á ísraelskum
ungmennum
Það hefur sýnt sig undanfarið að
Ísrael og Bandaríkin eru nánast alveg
einangruð á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna, hverri atkvæðagreiðslunni
á fætur annarri lýkur með atkvæðum
þeirra tveggja gegn öllum öðrum. En
vald þeirra efnahagslega og hernað-
arlega er gríðarlegt og með neitunar-
valdi í Öryggisráðinu koma þau í veg
fyrir allar aðgerðir og ályktanir sem
Ísraelsstjórn mislíkar.
Meðferð Ísraelsríkis á ungmennum
sínum sem skylduð eru í herinn og
látin níðast á nágrönnum sínum, fer
óhjákvæmilega illa með þetta unga
fólk. Það minnir á afleiðingar Víet-
namstríðsins og þá er ég ekki að tala
um dauða milljóna Víetnama og áhrif
eiturefnahernaðar sem sér ekki fyrir
endann á, heldur afleiðingar fyrir
milljónir Bandaríkjamanna og fjöl-
skyldur þeirra sem sendar voru í
óhugnanlegt og ranglátt gereyðingar-
stríð gagnvart fátækri bændaþjóð.
Nú sitja Bandaríkin uppi með hundr-
uð þúsunda örkumla fólks, bæði
líkamlega og ekki síst andlega, afleið-
ingar stríðs sem var engin mistök
heldur afleiðing vondrar stefnu,
heimsvalda- og nýlendustefnu. Sú
stefna sem ræður ríkjum í Ísrael er af
sama meiði. Það er skylda okkar sem
vina þjóðanna sem byggja þessi lönd
að gagnrýna hátt og skýrt glæpsam-
legt framferði. Vinur er sá er til
vamms segir.
29. nóvember, dagur alþjóð-
legrar samstöðu með Palestínu
Eftir Svein Rúnar
Hauksson »Meðferð Ísraeslríkis
á ungmennum sín-
um, sem skylduð eru í
herinn og látin níðast á
nágrönnum sínum, fer
óhjákvæmlega illa með
þetta unga fólk.
Sveinn Rúnar Hauksson
Höfundur er læknir.
Loftslagsbreytingar
verða ekki eingöngu
vegna losunar manns-
ins á gróðurhúsaloft-
tegundum. Það sýna
allar rannsóknir á hita-
farinu undanfarnar
aldir og árþúsund.
Hlutdeild mannsins í
þeim breytingum sem
nú eiga sér stað er því
umdeild. Það þýðir þó
ekki að jörðin sé ekki að hlýna held-
ur að sá kostnaður sem lagt er í til að
hindra hlýnun er vonarpeningur.
Þetta sjá allar þjóðir og einbeita sér
því að þeim ráðstöfunum sem þjóna
þeim sjálfum best auk þess að geta
verið framlag til loftslagsmála.
Brundtland-skýrslan fræga (Our
Common Future) frá 1987 markaði
þá stefnu að þjóðir heims skyldu
vinna saman að sjálfbærri þróun
undir kjörorðinu: „Hugsið hnatt-
rænt, framkvæmið heima.“ Fyrri
hluti þessa kjörorðs hefur oft
gleymst í seinni tíð.
Kýótósamkomulagið frá árinu
1992 var gert í anda Brundtland-
skýrslunnar, svo og sá hluti þess
sem nefndur er íslenska ákvæðið, en
það veitti okkur sérstaka heimild til
að auka hér stóriðju. Þjóðir heims
skildu að það er til gagns að setja
þann iðnað niður hér í landi vatns-
orkunnar því þar með varð heildar-
mengun margfalt minni en ef iðju-
verin væru tengd kolaorkuverum
annars staðar. Þetta er stærsta
framlag sem við getum innt af hendi
til loftslagsmála heimsins og okkur
ber að varðveita þann árangur.
Parísarsamkomulagið frá árinu
2015 byggðist sömuleiðis á grunni
Brundtland-skýrslunnar um sjálf-
bæra þróun. Þar var fyrst og fremst
bætt við ákvæðum um aðstoð við fá-
tækari þjóðir og skiptingu ábyrgðar
milli þeirra og hinna ríkari.
Eftir að Ísland hætti að teljast
þróunarríki fyrir meira en 40 árum
höfum við aukið framlag okkar til
sjálfbærrar þróunar, meðal annars
með ráðgjöf og stuðningi á sviði vist-
vænnar orku, þar sem við njótum
heimafenginnar reynslu. Af sömu
ástæðu höfum við veitt aðstoð
tengda fiskveiðum, en í því sam-
hengi má sjá ótæmandi tækifæri til
að auka við reynslu okkar og miðla
til hagsbóta fyrir alla.
Vistkerfi hafsins er það sem skipt-
ir okkur hér á Íslandi mestu máli.
Við búum líka við meiri áhættu en
aðrar þjóðir vegna þess að haf-
straumar kringum landið geta
breyst skyndilega og valdið kólnun
og breytingum á göngu fiska.
Styrkur okkar Íslendinga liggur í
sjálfbærri umgengni við hafið og í að
finna jafnvægi milli veiða og verndar
lífríkisins. Enginn eflir okkur á þeim
sviðum meir en við sjálf. Við þurfum
að beina kröftum okkar betur að
rannsóknum á hafinu og lífríki þess
því þar liggja hagsmunir okkar um-
fram aðrar þjóðir. Aðrir hafa ekki
sömu ástæðu til frumkvæðis í þeim
efnum. Þann styrk og þá þekkingu
eigum við að nýta okkur hér sem er-
lendis og leggja áherslu á það fram-
lag til umhverfismála heimsins. Af
nógu er að taka. Plastmengun er
mikið vandamál í höfum heimsins,
ofnýting fiskstofna víðtæk og
ástæða er til að hafa áhyggjur af
súrnun sjávar. Áhrif framburðar
jökulvatns á lífríki sjávar er lítt
rannsakað.
Margir óttast mjög hamfara-
hlýnun. Sá ótti brýst oft fram á mót-
sagnakenndan hátt og menn gleyma
að hugsa í hnattrænu samhengi.
Sumir vilja ýta öllu sem heitir meng-
andi stóriðja úr landi og telja sig
þannig gera jörðinni mest gagn.
Auðvitað mundu stóriðjufyrirtækin
þá flytja starfsemi sína til annarra
landa þar sem kol yrðu brennd til
raforkuvinnslu svo þetta mundi
vinna gegn loftslagsmarkmiðum.
Þetta á ekki síst við um álver, en ál
er sá málmur sem hefur allra málma
minnst kolefnisfótspor og notkun
þess mun síst minnka í framtíðinni.
Við getum því ekki rekið þessi stór-
iðjuver úr landi. Fremur verðum við
að vernda þann árangur sem við höf-
um náð á þessu sviði og sækja fram á
öðrum sviðum sem styrkja okkur
sjálf til meiri átaka.
Allar þjóðir heims huga fyrst að
eigin hagsmunum og eigin efnahag
áður en þær leyfa sér að leggja fjár-
muni í varnir gegn loftslagsvanda
heimsins. Ríkar þjóðir ganga ekki
lengra en svo að samkeppnisstaða
þeirra gagnvart öðrum haldist og
hinar fátækari vilja bæta sína stöðu
áður en þær leggja fjármuni til þátt-
töku í þeim vörnum. Þetta verðum
við að skilja en þetta er líka það sem
unglingar skilja illa og láta því ýta
sér út á götu til að krefjast meiri að-
gerða til varnar loftslagsbreyt-
ingum. Þar er verk að vinna. Við
þurfum að skýra út fyrir ungu fólki
að það skiptir höfuðmáli að varðveita
árangur okkar í loftslagsmálum og
auka áherslur á málefni hafsins.
Ungir sem gamlir verða að hugsa
til framtíðar. Við verðum að varð-
veita þann árangur sem náðst hefur
með framlagi okkar í loftslagsmálum
og taka frumkvæði í rannsóknum á
vistkerfi hafsins og sjálfbærri nýt-
ingu þess. Þar er verk að vinna.
Hugsum hnatt-
rænt, framkvæm-
um heima
Eftir Elías Elíasson
og Svan
Guðmundsson
Elías
Elíasson
» Vistkerfi hafsins
er það sem skiptir
okkur hér á Íslandi
mestu máli.
Elías er sérfræðingur í orkumálum.
Svanur er sjávarútvegsfræðingur.
eliasbe@simnet.is
Svanur
Guðmundsson
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VEISTU
UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?