Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.11.2019, Blaðsíða 7

3.11. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7
Barack Obama, fyrrverandi Bandaríkja-forseti, kom mörgum á óvart í vikunniþegar hann gagnrýndi dómhörku ungu
kynslóðarinnar. Í því sambandi nefndi hann
sérstaklega það sem kallast „woke“ á ensku,
sem merkir að vera „vakandi“, stöðugt á
varðbergi gagnvart óréttlæti í samfélaginu,
einkum því sem beinist gegn minni-
hlutahópum.
Fordæmingarkúltúrinn
Slík árvekni hljómar auðvitað mjög vel en
með í kaupunum fylgir gjarnan mikil óbilgirni
og dómharka og í þokkabót krafa um að þeir
sem eru gripnir fyrir ranga hegðun séu út-
skúfaðir og fái hvergi frið – nokkuð sem á
ensku hefur verið nefnt „cancel culture“ og
mætti þýða sem fordæmingarkúltúr eða út-
skúfunarárátta.
Óhætt er að segja að „vakning“ af þessu tagi
sé meira áberandi á vinstri væng bandarískra
stjórnmála en þeim hægri og því komu orð
Obama nokkuð á óvart.
Að dæma aðra eins hart og
mögulegt er
Obama sagði við unga fólkið:
„Þið ættuð sem fyrst að hrista af ykkur
þessa hugmynd um tærleika, óskeikulleika, að
þú sért alltaf pólitískt „woke“. Veröldin er ekki
klippt og skorin. Það eru grá svæði og álita-
mál. Fólk sem gerir frábæra hluti hefur sína
galla og fólkið sem þið eruð að berjast gegn
kann að elska börnin sín og eiga ýmislegt sam-
eiginlegt með ykkur. Eitt hættumerki sem ég
sé meðal ungs fólks, sérstaklega í háskólum –
og samfélagsmiðlarnir magna þetta upp – er
að maður fær stundum á tilfinninguna að
hugsunin sé: „Leiðin til að breyta samfélaginu
er að dæma aðra eins hart og mögulegt er. Og
það er nóg. Ef ég birti athugasemd á Twitter
um hvernig þú gerðir eitthvað vitlaust eða not-
aðir rangt orð, þá get ég slakað á og klappað
sjálfum mér á bakið. Sástu hvað ég var
„woke“? Ég fletti ofan af þér. Best að horfa á
sjónvarpið.“ – Þetta er ekki aktífismi. Þetta er
ekki að stuðla að breytingum. Það er ólíklegt
að það skili miklum árangri að kasta bara
steinum. En það er mjög auðvelt.“
Sanngjörn gagnrýni?
Þetta er í annað sinn á stuttum tíma sem
woke-kúltúrinn fær á sig gagnrýni úr nokkuð
óvæntri átt því að nýlega viðraði tónlistarmað-
urinn Nick Cave mjög áþekka skoðun og
Obama gerði hér.
Ádrepa þeirra er umhugsunarverð en hún
kallar auðvitað á ýmsar gagnrýnar spurn-
ingar, svo sem:
 Á fólk þá ekki að hafa neina bjargfasta
sannfæringu, fyrst heimurinn er ekki svart-
hvítur heldur grár?
 Hefur ungt fólk ekki alltaf verið dómhart,
óbilgjarnt, jafnvel allt að því hrokafullt í bar-
áttu sinni fyrir betri heimi? Og er það ekki
bara allt í lagi?
 Voru til dæmis hinir ungu frjálshyggju-
menn níunda áratugarins ekki svarthvítir í
hugsun? Sáu þeir mörg grá svæði? Hafa þeir í
dag efni á því að kvarta – jafnvel af þeirri
„ofurviðkvæmni“ sem þeir gagnrýna unga
fólkið fyrir – yfir nákvæmlega jafn djúpri og
heitri sannfæringu nýrrar kynslóðar, sem vill
svo til að er að þessu sinni í þágu virðingar fyr-
ir minnihlutahópum?
 Er sumt eldra fólk ekki alveg jafn dóm-
hart og óbilgjarnt og sumt ungt fólk? Hvers
vegna að einblína á unga fólkið? Sýnir það
eitthvað meiri dómhörku á netinu en sumir
hinna eldri sýna í innhringitímum útvarps-
þátta?
Auðmýktin
Að mínu mati eru Obama og Cave fyrst og
fremst að hvetja til ákveðinnar auðmýktar og
virðingar; að við höfum ekki fyrirlitningu á
öðrum sem okkar helsta leiðarljós.
Hluti af því er að við séum auðmjúk gagn-
vart viðhorfum fyrri tíma. Og gagnvart því
hvernig framtíðin mun dæma okkur sjálf. Við
getum bókað að sumt af því sem okkur þykir
sjálfsagt í dag verður talið algjör fásinna í
framtíðinni. Það gerir okkur ekki að vondum
einstaklingum.
Tímamótaþættirnir „Svona fólk“ voru
þörf áminning um hversu mikið samfélagið
okkar hefur breyst á skömmum tíma. Þau
sem börðu þær breytingar í gegn eiga mik-
inn heiður skilið. Ég er ekki sérfræðingur í
réttindabaráttu þeirra en mér hefur sýnst
að hún hafi að mestu leyti verið háð á já-
kvæðum nótum, með sjálfstraust, gleði og
ást að leiðarljósi. Ég trúi að það hafi verið
farsæl nálgun og að henni mætti mögulega
beita víðar.
Góðar breytingar og
vanmetið íhald
Ég trúi að þær breytingar sem ungt fólk
berst fyrir séu oftar til góðs en ills. Ég for-
dæmi hins vegar ekki mótspyrnu íhaldssam-
ari afla; hún er stundum réttmæt og jafnvel
þegar hún er það ekki getur hún þjónað til-
gangi.
Sú staðreynd að samfélagið fer að mörgu
leyti batnandi sannar ekki að allar byltingartil-
raunir ungs fólks séu til góðs. Við sjáum bara
breytingarnar sem lifðu af, ekki þær sem voru
slegnar niður og hefðu orðið til ills ef enginn
hefði veitt viðspyrnu.
Í liðinni viku var ég gestur á þúsund manna
ráðstefnu í London með ungum einstaklingum
sem þykja skara fram úr á sínu sviði. Þar varð
ég vör við dálitla tilhneigingu til að afskrifa
það sem þau eldri hafa fram að færa. Það við-
horf er skylt þeim tilhneigingum sem Obama
var að spyrna við. Ég sagði á ráðstefnunni, og
endurtek hér, að við eigum ekki að stilla þessu
upp sem átökum kynslóða. Við verðum að hafa
það samtal. Samtal sem einkennist af gagn-
kvæmri auðmýkt og virðingu.
Auðmýkt kynslóðanna
’Við getum bókað aðsumt af því sem okkurþykir sjálfsagt í dag verðurtalið algjör fásinna í fram-
tíðinni. Það gerir okkur ekki
að vondum einstaklingum.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
Saman náum við árangri
Samskip erumeð gáma af ýmsumgerðumog stærðum til sölu. Gámar eru ódýr lausn semmá
nýta ámarga vegu, sem tækjageymslu, kaffiskúr, vörugeymslu, vinnuskúr ogmargt fleira.
Fáðu tilboð hjá okkur á gamar@samskip.is eða í síma 545 8000
Við flytjum
ekki bara
vörur heldur
seljum við líka
gáma