Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.12.2019, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.12. 2019
P
áll tekur á móti blaðamanni á skrif-
stofu sinni í Fangelsismálastofnun
ríkisins einn fallegan vetrar-
morgun. Út um gluggann blasir
hafið við og Esjan sem lúrir enn í
myrkri handan fjarðarins. Það er stafalogn og
frost og sólin er að mjakast upp fyrir fjöllin í
austri. Smátt og smátt lætur húmið í minni
pokann fyrir deginum sem rís og þá stirnir á
steina og strá handan götunnar.
Páll býður til sætis og nær í úrvalskaffi.
Hann er reffilegur í eldrauðri skyrtu og brosir
breitt þannig að skín í skemmtilegt frekju-
skarðið. Eftir skraf um dásamlegt útsýnið og
daginn og veginn vindum við okkur í spjall um
fangelsismál, sem eru í stöðugri þróun. Vanda-
málin eru mörg hjá þeim hópi fólks sem svipt-
ur er frelsinu um stund; fólks sem Páll segir
flest í grunninn gott.
Svigrúm fyrir góða fanga
Páll er lögfræðingur að mennt en meðfram
lögfræðináminu vann hann í lögreglunni. Eftir
útskrift starfaði hann sem lögfræðingur hjá
Fangelsismálastofnun og þaðan lá leiðin í
Landssamband lögreglumanna. Þá tók hann
við embætti aðstoðarríkislögreglustjóra en var
svo ráðinn forstjóri Fangelsismálastofnunar í
ársbyrjun 2008.
„Ég hef unnið í löggæslugeiranum í 25 ár;
hér í tæp tólf ár. Ég hóf að vinna við afleys-
ingar í lögreglunni um tvítugt og síðan hef ég
ekki átt útleið. Ég kann vel við mig í þessu,“
segir Páll og brosir.
„Til að byrja með, sem ungur maður, fannst
mér þetta spennandi heimur og ég fékk að sjá
hluti sem maður hafði ekki séð eða upplifað
áður. Það kom mér á óvart hvað þetta var
harkalegur heimur. Mér fannst erfitt að horfa
upp á erfiðar aðstæður og það kom mér á óvart
hvað lífið er fjölbreytt í svona litlu samfélagi
eins og á Íslandi. Hér er mikil stéttaskipting
og misjafnt hvernig fólk hefur það.“
Páll segist hafa verið ákveðinn frá upphafi í
að breyta ýmsu þegar hann tók við sem for-
stjóri Fangelsismálastofnunar.
„Ég áttaði mig á því mjög fljótlega að það
þyrfti að breyta um stefnu. Innilokun í lokuðu
fangelsi bætir ekki nokkurn mann. Að loka
manneskju inni í lokuðu fangelsi allan afplán-
unartímann er slæm hugmynd og ekki líkleg
til að betra einstaklinginn. Við fórum því
markvisst í það að breyta fangelsiskerfinu
þannig að nú er ákveðinn tröppugangur í kerf-
inu. Sá sem kemur inn til að afplána fer fyrst í
lokað fangelsi og ef allt gengur vel fer hann
þaðan í opið fangelsi. Ef allt gengur vel þar fer
hann á áfangaheimili og lýkur afplánun heima
hjá sér með ökklaband og er þá undir rafrænu
eftirliti. Þetta hefur verið markviss vinna lög-
gjafans, Fangelsismálastofnunar og Dóms-
málaráðuneytisins síðustu árin. Það hafði sýnt
sig að það var ekki góð aðferð að loka mann
inni á Litla Hrauni og afhenda honum svo
strætómiða í bæinn út í frelsið,“ segir Páll.
Fleiru vildi Páll breyta því illa fór um fang-
ana í gömlum og lélegum húsakostum fangels-
anna.
„Við vorum með ónýtan húsakost; bæði
Hegningarhúsið á Skólavörðustíg og Kvenna-
fangelsið á Kópavogsbraut. Það hafði staðið til
í hálfa öld að byggja nýtt fangelsi í Reykjavík
og það náðist á endanum að byggja sérhannað
fangelsi á Hólmsheiði sem var svo tekið í notk-
un árið 2016. Skömmu áður lokuðum við á
Skólavörðustíg, en þar hafði verið fangelsi síð-
an 1874,“ segir Páll og útskýrir að fangelsi
landsins séu fimm; Litla-Hraun, Kvíabryggja,
Hólmsheiði, Sogn og Akureyri.
Páll er hvergi nærri hættur að breyta og
bæta kerfið því verkefnin er mörg.
„Við getum gert mun betur á margan hátt,
sérstaklega hvað varðar fanga með fíkni-
sjúkdóma og andlega sjúkdóma.“
Snýst um frelsissviptingu
Oft heyrast í þjóðfélaginu gagnrýnisraddir
varðandi þá fanga sem fá að afplána utan fang-
elsa eða í opnum fangelsum. Páll hefur sterkar
skoðanir á refsingum fanga.
„Þetta er sú aðferð sem reynst hefur best
úti í hinum stóra heimi. Menn eru sviptir frelsi
sínu í opnum fangelsum líka. En aðbúnaðurinn
er ekki eins neikvæður og veldur ekki eins
miklu tjóni á sálinni og lokuðu fangelsin gera.
Við erum með þessu að búa einstaklinginn
undir að fara aftur út í samfélagið. Megin-
markmið okkar hér er að draga úr líkum á því
að þessir einstaklingar brjóti af sér aftur og
þessi leið er æskileg til þess. En auðvitað
byggir það allt á trausti; fanginn þarf að
standa sig og sýna fram á að hann geti af-
plánað við frjálsar aðstæður,“ segir hann.
„Sumir fara aldrei í fangelsi heldur vinna
bara í samfélagsþjónustu og geta áfram tekið
þátt í lífinu,“ segir Páll og útskýrir að þeir
fangar sem fái að taka út dóm sinn í samfélags-
þjónustu þurfi að uppfylla ýmis skilyrði.
„Þetta er mjög góð þróun og kostar minna
fyrir samfélagið.“
Ertu á móti hugmyndafræðinni sem ríkir í
Bandaríkjunum þar sem fólk er oft dæmt
harkalega, jafnvel í ævilangt fangelsi?
„Í vissum tilvikum þar sem menn eru mjög
ofbeldishneigðir og veikir geta þeir talist
hættulegir samfélaginu alltaf. En það er ákaf-
lega sjaldgæft. Í sumum ríkjum Bandaríkj-
anna er dauðarefsing enn við lýði. Svo eru
fangatölur þar svo ógnvekjandi að það tekur
engu tali; þeir eru með fimmtán sinnum fleiri
fanga á hverja hundrað þúsund íbúa en við.
Þeir eru mjög refsiglaðir og ég held að við höf-
um ekkert þangað að sækja. Við getum horft
til Norðurlanda og höfum gert það; og við er-
„Að loka manneskju inni í lok-
uðu fangelsi allan afplánunar-
tímann er slæm hugmynd og ekki
líkleg til að betra einstaklinginn,“
segir forstjóri Fangelsis-
málastofnunar, Páll Winkel.
Morgunblaðið/Ásdís
Að umgangast vald með auðmýkt
Í aldarfjórðung hefur Páll Winkel unnið við löggæslu og kann hann því vel. Sem forstjóri Fangelsismálastofnunar hefur hann lát-
ið til sín taka og breytt mörgu til batnaðar. Hann segir innilokun í lokuðu fangelsi ekki bæta nokkurn mann og þótt Páll telji vont
fólk vera til segir hann flest fólk gott. Eitt stærsta verkefnið er glíman við eiturlyfin, en um 70- 90% fanga eru í neyslu.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’Við vitum hvaða fangar eruað dreifa fíkniefnum innanfangelsanna en efnin koma hinsvegar ekki inn með heimsókn-
argestum þeirra. Þvert á móti
eru það heimsóknargestir lágt-
settra fanga sem eru þvingaðir til
að koma með efni inn í fangelsin.