Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.12.2019, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.12. 2019
um með lága endurkomutíðni í samanburði við
önnur lönd. Erlendir fjölmiðlar og fræðimenn
hafa sýnt okkar kerfi áhuga á síðustu árum,
meðal annars vegna tröppugangskerfisins og
menningar opnu fangelsanna.“
Stundum heyrir maður fólk tala um að það
sé lúxus að vera á Kvíabryggju; menn geti
hangið í golfi og haft það gott. Hvað segir þú
við því?
„Já, ég heyri svona tal og fæ stundum yfir
mig hressilegar gusur þegar ég sit í heita pott-
inum. En það sem þetta snýst um er að svipta
fólk frelsi sínu. Það er ekki okkar hlutverk að
gera frelsissviptinguna verri en nauðsynlegt
er og það er okkar verkefni að framkvæma
hana þannig að einstaklingurinn geti átt von
þegar hann kemur úr afplánun. Ég get sagt
fyrir mína parta að ef ég væri lokaður inni í
svítunni á Hótel Hilton í fimm ár, þá myndi
mér ekki líða vel. Þeir sem eru á Kvíabryggju
mega ekki fara þaðan og ef þeir gera það er lit-
ið á það sem strok úr afplánun, það er lýst eftir
þeim og þeir svo sendir í einangrun á Litla-
Hraun,“ segir Páll.
„Við myndum vilja fjölga opnu rýmunum á
kostnað lokuðu rýmanna en til þess að það sé
mögulegt þurfum við að bjóða upp á betri
þjónustu vegna fíknisjúkdóma, sem eru mjög
alvarlegt vandamál í fangelsum landsins.“
Níutíu prósent í neyslu
Talið víkur að einu stærsta vandamáli fangels-
anna; eiturlyfjunum. „Ég áætla að um 70-90%
fanga glími við eiturlyfjafíknina. Í opnu fang-
elsunum eru menn komnir lengra í bata, en í
lokuðu fangelsunum eru 90% fanga í virkri
fíkn. Við erum að glíma við harðari og harðari
efni og það er alveg
dagljóst að það þarf að
skipta um aðferð í
þeirri baráttu,“ segir
Páll.
Nýtt eiturlyf, Spice,
tröllríður nú fangels-
unum, enda er afar erf-
itt að finna það á gest-
um eða í vörum sem
koma inn í fangelsin.
„Við höfum oft verið
gagnrýnd fyrir það að
fíkniefni komist inn í fangelsi. Það er nú þann-
ig að fangar eiga rétt á að fá heimsóknir frá
ættingjum og vinum. Svo þarf að senda mat og
vörur inn í fangelsin. Við erum með fíkniefna-
hund og mjög öflugt starfsfólk sem leitar á öll-
um og í þessu öllu saman, en þegar komið er
efni sem er lyktarlaust, og þar sem eitt gramm
verður að hundrað skömmtum, þá geturðu
ímyndað þér hvað það er erfitt að koma í veg
fyrir svona sendingar. Við vitum hvaða fangar
eru að dreifa fíkniefnum innan fangelsanna en
efnin koma hins vegar ekki inn með heimsókn-
argestum þeirra. Þvert á móti eru það heim-
sóknargestir lágtsettra fanga sem eru þving-
aðir til að koma með efni inn í fangelsin.“
Ertu að segja að „háttsettir“ fangar láti
gesti „lágtsettra“ fanga koma inn með efnin
með hótunum?
„Já, þannig gengur þetta fyrir sig.“
Páll segir óhugnanlegt að horfa á fanga sem
neytt hafi Spice. Þeir verði algjörlega út úr
heiminum í um það bil fimmtán mínútur og að
því loknu taki við skelfilegur niðurtúr. Svo
slæmur að það eina sem komist að sé næsti
skammtur. Að lokinni vímunni muni menn
ekkert eftir henni né hvað þeir gerðu á meðan.
Kemur fyrir að hópur fanga sé í vímu á sama
tíma, sem gerir starf fangavarða afar erfitt og
krefjandi.
Páll segir þau þurfa að gera betur með því
að draga úr eftirspurninni.
„Við drögum úr framboðinu með því að leita
og vera vakandi. En á meðan það er vilji, þá
komast menn í fíkniefni. Því þurfum við að
bjóða betri og meiri meðferð fyrir þá ein-
staklinga sem eru á þessari braut,“ segir hann
og segir að í dag sé vissulega einhver meðferð í
boði en betur má ef duga skal.
Vilja þeir meðferð?
„Sumir þeirra vilja það. Ef menn vinna í sín-
um málum og verða edrú komast þeir betur í
gegnum afplánunina,“ segir Páll og segir þau
þurfa stað til afeitrunar, auk fjölbreyttari með-
ferðarúrræða en til eru í dag.
„Það er ákveðin vakning í gangi núna og ég
heyri að það er vilji til að gera eitthvað í þess-
um málum. Margt af þessu fólki er ágætis fólk
þegar það er ekki í neyslu. Og sumir þeirra eru
jafnvel aðallega dæmdir til fangelsisrefsingar
fyrir að fjármagna neyslu sína. Ef neyslan er
sjúkdómur, þá veltir maður fyrir sér hvort við
séum á réttri braut með þetta, að dæma þessa
einstaklinga aftur og aftur í fangelsi fyrir að
vera veikir. Það er umhugsunarefni.“
Páll segir Litla-Hraun afar óhentugt fang-
elsi að því leyti að þar sé enginn aðskilnaður á
milli fanga. Því þyrfti að breyta því vissulega
sé erfitt fyrir edrú fanga að halda sér edrú
þegar allt flæði í efnum. Þannig gætu þeir sem
væru að vinna í sínum málum verið á öðrum
stað en þeir sem eru í bullandi neyslu.
„Þú heldur ekki AA-fund á pöbbnum.“
Fimm hundrað á biðlista
Fleiri fangar eru nú utan fangelsa í samfélags-
þjónustu en þeir sem lokaðir eru inni. Um 150-
200 manns eru í dag í fangelsum landsins, þar
af eru 45 pláss í opnum fangelsum. Um tvö
hundruð taka dóminn út í samfélagsþjónustu.
„Svo eru fimm hundruð manns á biðlista.
Þetta er uppsafnaður vandi frá efnahags-
hruninu. Ef við værum ekki með biðlista
myndum við vel anna dæmdum refsingum á
Íslandi en við erum enn að vinna í listanum.
Þegar verst lét var listinn 620 manns,“ segir
Páll.
„Við forgangsröðum inn í fangelsin og því
standa þeir oft eftir sem hafa framið minni-
háttar brot og eru þeir stærstur hluti þeirra
sem bíða,“ segir hann.
Spurður hvort fangelsið á Hólmsheiði hafi
ekki hjálpað til við að
stytta biðlistanna svarar
Páll: „Jú, það gerði það
en það sem við sjáum
ekki fyrir er hvernig
refsingar eru hjá dóm-
stólum. Refsingar milli
þessa árs og síðasta hafa
þyngst um 40%. Þegar
það eru svona miklar
sveiflur í refsingum er
mjög erfitt að gera lang-
tímaplön. Við erum líka
að sjá nýjar tölur í fjölda þeirra sem eru í
gæsluvarðhaldi en það hafa aldrei verið fleiri í
gæsluvarðhaldi frá upphafi en núna, um þrjá-
tíu manns. Þannig að fram undan eru álags-
tímar.“
Flestir fangar eru karlmenn en konur eru
aðeins 7-10%. „Það er óskiljanlegt, en karlar
virðast vera verri upp til hópa.“
Spurður um tölur fanga af erlendum upp-
runa segir Páll það vera breytilegt. „Þeir voru
á tímabili einn af hverjum fjórum en eru nú 16-
17% af föngum. Þeir eru oftast mjög þægilegir
fangar þótt til séu undantekningar.“
Ekki svart og hvítt
Páll segist hafa allt aðra sýn á afbrotamönnum
nú en í upphafi ferilsins.
„Þegar ég byrjaði sem ungur maður í lög-
reglunni hafði ég ekki upplifað margt. Ég var
fljótur að átta mig á því að það voru tvö lið; við
sem vorum að halda uppi lögum og reglu og svo
þeir sem voru að fremja afbrotin. Mér fannst
það algjörlega svart og hvítt. Með tíð og tíma og
eftir því sem ég eldist og þroskast og læri meira
um aðstæður og bakgrunn þessara einstaklinga
sem lögreglan er að fást við hef ég áttað mig á
því að þetta er ekki svart og hvítt. Margir
þeirra sem við erum að dæma í fangelsi hafa átt
hræðilega æsku; hafa búið við skelfilegar að-
stæður sem ég og þú getum ekki ímyndað okk-
ur. Þeir hafa skiljanlega farið snemma að finna
sér hugbreytandi efni til að deyfa sig og lifa af
raunveruleikann. Þessir einstaklingar hafa
margir upplifað hræðilega framkomu í æsku;
líkamlegar og andlegar refsingar. Maður byrjar
að skilja betur af hverju þeir leiddust út á
glæpabrautina. Það var aldrei neinn sem tók ut-
an um þá þegar illa gekk í lífinu,“ segir Páll.
„Ég fór að finna til meiri samkenndar með
þessum hópi og það er fullt af ágætum ein-
staklingum í fangelsi; vel gefnu og góðu fólki
þegar það er ekki langt leitt af neyslu. Afstaða
mín til þessa hóps hefur breyst töluvert
mikið,“ segir hann.
„Svo bættist eftir efnahagshrunið við ný
tegund afbrotamanna, sem áður höfðu ekki
haft neina tengingu við fangelsiskerfið eða
réttarkerfið yfir höfuð. Þessir einstaklingar
voru ekki líkir þeim einstaklingum sem við
vorum vön að þjónusta. Fangelsismál í dag
hafa meiri tengingu út í allt samfélagið því það
eru svo margir sem þekkja einhverja sem hafa
verið í fangelsi. Allar stéttir samfélagsins eiga
sína fulltrúa í fangelsunum.“
Engin spilling eða klíkuskapur
Páll hefur kynnst undirheimunum vel á þeim
aldarfjórðungi sem hann hefur fengist við lög-
gæslu. Ekki eru allir þar sáttir við forstjóra
fangelsismála.
„Ég fer mjög varlega og fjölskylda mín einn-
ig. Ég og aðrir starfsmenn hér verðum reglu-
lega fyrir hótunum og áreitni úti í bæ en mað-
ur lagar sig að því og ég tek það ekki inn á mig.
Það er kannski skondið þegar maður er farinn
að flokka hótanirnar í frumlegar og ófrum-
legar,“ segir Páll og brosir.
„Það var einn mjög frumlegur sem hringdi í
mig um daginn. Hann náði óvart í gegn og
kynnti sig og sagði svo: „Ef það er eitthvert rétt-
læti í heiminum færð þú krabbamein og deyrð“,“
segir Páll og bætir við að eitt sinn hafi maður
verið kominn inn á gafl heima hjá honum.
„Á venjulegum degi er maður ekki að hugsa
út í þetta en við förum varlega.“
Ertu hræddur við þessa menn?
„Nei. Ég er ekki hræddur við þessa menn en
ég geri mér grein fyrir því að þeir geta verið
óútreiknanlegir við vissar aðstæður og fer því
varlega. Lögreglan er mjög öflug í þessu landi
og sterk og hún sér um mig og mína þegar á
þarf að halda,“ segir hann.
’Þessir einstaklingar hafamargir upplifað hræði-lega framkomu í æsku; lík-amlegar og andlegar refs-
ingar. Maður byrjar að skilja
betur af hverju þeir leiddust
út á glæpabrautina. Það var
aldrei neinn sem tók utan um
þá þegar illa gekk í lífinu.
„Ég segi henni frá ljótu málunum og hún segir mér frá samkvæmismálunum og þannig verður hið
fullkomna samtal,“ segir Páll, sem sést hér með sambýliskonu sinni, fréttastjóranum Mörtu Maríu.