Morgunblaðið - 27.12.2019, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. DESEMBER 2019
ÖRYGGI ÖLLUM STUNDUM
ÖRYGGISHNAPPUR
SECURITAS
Hringdu í síma 580 7000 eða farðu á heimavorn.is
SAMSTARFSAÐILI
ÖRYGGISHNAPPUR SECURITAS
09:41 100%
Mikið illviðri var að
ganga yfir landið og
neyðarástand skap-
aðist á stórum land-
svæðum vegna raf-
magnsskorts þegar
raforkulínur í heilu
landshlutunum brotn-
uðu undan ísingu.
Gríðarlegt neyðar-
ástand skapaðist þegar
fólk og fyrirtæki
misstu rafmagnið, sumir í um viku-
tíma. Farsímar og önnur sam-
skiptakerfi lögreglu og neyðarþjón-
ustu hættu að virka og aðgengi að
sjúkrastofnunum lokaðist. Í reynd
var ástandið orðið lífshættulegt.
Fárviðri eru ekki óþekkt fyr-
irbæri á Íslandi og margir muna
helstu óveður sem hafa skollið á
landinu á síðustu áratugum. Í Engi-
hjallaveðrinu 1981 fuku bílar upp
húsveggi og Saurbæjarkirkja í Döl-
um fauk í heilu lagi. Vindhraðinn
náði þó ekki nema 46 m/sekúndu.
Vinhraði hefur í sumum þessum fár-
viðrum mælst um og yfir 60 m/
sekúndu og 1991 mældist meðal-
vindhraði á Stórhöfða í Vest-
mannaeyjum um 56 m/sekúndu. Það
er mesti meðalvindhraði sem Veð-
urstofan hefur mælt en í vindhviðum
er vindhraðinn miklu meiri. Mesta
3ja sekúndna vindhviða sem hefur
mælst var 74,5 m/sekúndu og mesti
10 mínútna meðalvindhraði var 62,5
m/sekúndu.
Það er því augljóst að lífsnauðsyn-
legur öryggisbúnaður eins og raf-
magnslínur og tengivirki þurfa að
standa af sér þessar vindhviður auk
þess sem nú er ljóst að engin leið er
að hafa tengivirki raforkukerfisins
undir beru lofti. Hvað ætli sé mikið
af núverandi raflínum í öðrum
landshlutum sem þola þetta álag?
Fárviðrin virðast en skaðlegri og
snarpari eins og gerðist núna. Kerf-
ið var mjög illa undirbúið fyrir þetta
áhlaup. Eftir að svona veður eru
skollin á og innviðir bregðast eins og
núna, þá er ekkert hægt að gera auk
þess sem engin leið var að ná síma-
sambandi við fólk og
hættulegt ástand skap-
aðist.
Eins og komið hefur
í ljós þá er um 80% af
raforku landsmanna
selt til stórkaupenda í
heildsölu en aðeins um
20% af raforkunni er til
heimila og almennra
fyrirtækja. Sá hluti raf-
orkukerfisins sem er til
heimila og almennra
fyrirtækja er því mjög
lítill partur af dreifi-
kerfinu. Rafmagnslínurnar sem féllu
núna í hrönnum eru margar um það
bil 50 ára gamlar og voru að mestu
byggðar fyrir tíð núverandi stóriðju.
Vandræðagangurinn eftir þetta
gríðarlega óveðursáfall er nær eins
og annað slys þar sem hver bendir á
annan. Menn benda á sveitarfélögin,
landeigendur og skipulagsyfirvöld
þó það hafi verið vitað líklega í um
20 til 30 ár að þessar línur mundu
aldrei halda í fárviðri eins og því
sem nú geisaði.
Gríðarlegt óöryggi er að vita af
því að það er ekki fyrr en slys hafa
hlotist sem mögulega er ráðist í úr-
bætur. Það er ekki bara í þessum
málaflokki heldur til dæmis í vega-
kerfinu þar sem ekkert er gert fyrr
en eftir mörg dauðaslys.
Nær 40 ár eru liðin frá Engi-
hjallaveðrinu og um 30 ár frá óveðr-
inu 1991 en í báðum þessum veðrum
sýndi sig að veðurhamurinn gat far-
ið yfir þau mörk sem svona 50 ára
gamlar raflínur úr timburstaurum
þola. Engin haldbær skýring er
heldur komin fram um hvers vegna
öll samskipti rofnuðu þar sem mjög
einfalt er að halda straumi á slíkum
búnaði með eðlilegum öryggis-
tækjum sem hljóta að fylgja svona
kerfum.
Þetta mál og reyndar fleiri mál
eru að draga fram þá staðreynd að
það öryggi sem fólk hefur almennt
talið að það byggi við er ekki fyrir
hendi. Fyrir utan þetta alvarlega
ástand á raforku- og samskipta-
dreifikerfinu þá liggur fyrir að fjöldi
annarra málaflokka ríkisins er í
gríðarlegum vandræðum. Sum
vandræðin virðast heimatilbúin.
Nú í haust hafa staðið yfir miklar
aðhaldsaðgerðir á Landspítalanum
þar sem einhverju af fólki var sagt
upp en einnig var dregið úr yfir-
vinnu sérfræðinga. Fjárskorturinn
og neyðarástandið þýðir lengri bið
eftir meðferð. Sama er að segja um
vandræðin á hjúkrunarheimilunum
að biðlistarnir eru óbærilegir.
Vegna niðurskurðarins og bágra
kjara heilbrigðisstarfsmanna er at-
gervisflótti út úr heilbrigðiskerfinu
að verða eitt aðalvandamálið.
Þrátt fyrir þetta alvarlega
neyðarástand áætlar ríkið núna að
lækka skatta meðal annars á efna-
meiri borgara um rúma fimm millj-
arða á ári næstu 4 árin þrátt fyrir
að áætlaður halli Landspítalans á
ári sé um 4,5 milljarðar.
Til að auka enn á vandræðin þá er
einnig verið að lækka bankaskatt og
rýra fleiri tekjustofna ríkisins með-
an heilbrigðis- og menntakerfið
berst í bökkum og almenn sjúkra-
húsþjónusta á heilbrigðisstofnunum
er einnig skorin niður. Þetta á einn-
ig við á þeim svæðum sem ekki hafa
öruggan aðgang að rafmagni eða
símasambandi. Fólk getur ekki búið
við svona þjónustustig þar sem
þetta eru raunverulega lífshættu-
legar aðstæður.
Vaxtabætur hafa einnig lækkað
gríðarlega og húsnæðisbætur
standa hvergi nærri undir þörfinni
og enn dregst að laga kjör öryrkja í
samræmi við kjaraleiðréttingar elli-
lífeyrisþega. Löggæsla verður skor-
in niður um 400 milljónir á næsta
fjárhagsári þrátt fyrir aukið álag á
það kerfi.
Það er hvergi í augsýn að ís-
lenska ríkið hafi neina fjárhagslega
getu til að laga raforkudreifikerfið
til að halda landinu í byggð með
öruggum hætti. Auk þess blasir við
að stjórnkerfið er of dofið, getulítið
og óöruggt fyrir samfélag á norður-
slóðum.
Öryggisleysið
í málaflokkum ríkisins
Eftir Sigurð
Sigurðsson » Íslenska ríkið hefur
ekki fjárhagslega
getu til að laga raf-
orkudreifikerfið og
er of dofið og getulítið
fyrir samfélag á
norðurslóðum.
Sigurður Sigurðsson
Höfundur er BSc MPhil
byggingaverkfræðingur.
Bið eftir liðskipta-
aðgerð skerðir lífsgæði
fólks verulega því hún
kemur niður á vinnu-
afköstum og daglegu
lífi með takmörkun á
hreyfigetu og verkjum.
Þetta er átakanlegt og í
mörgum tilvikum
óþarfi.
Hér á landi eru rúm-
lega 700 manns á bið-
lista eftir gervimjaðmarlið og rúm-
lega 300 eftir hnjálið. Langflestir
þurfa að bíða mánuðum saman og
jafnvel á annað ár þegar allt er talið.
Þeir sem þurfa að bíða eftir aðgerð
í þrjá mánuði eða meira eiga rétt á
greiðsluþátttöku Sjúkratrygginga Ís-
lands (SÍ) til að sækja viðkomandi
heilbrigðisþjónustu hjá viður-
kenndum sjúkrastofnunum erlendis.
Greiðsluþátttaka SÍ nær til alls
kostnaðar sem tengist aðgerðinni og
ferðinni fyrir sjúkling og fylgdar-
manneskju, samkvæmt evrópsku
regluverki sem Ísland er aðili að, sem
betur fer.
Þar sem ljóst er að biðin verður
meiri en þrír mánuðir er óþarfi að
bíða með að sækja um til SÍ, það má
gera strax og þörfin fyrir aðgerð er
ljós. Nafn sjúklingsins þarf ekki að
standa á neinum skriflegum biðlista í
landinu, enda er slíkur biðlisti ekki til
staðar. Það nægir að læknir sem
þekkir vandamálið meti það svo að
viðkomandi sjúklingur hafi þurft eða
muni þurfa að bíða í þrjá mánuði eða
meira frá því að vandamálið kom upp.
Þá getur hann sótt um greiðsluþátt-
töku til SÍ fyrir hönd viðkomandi
sjúklings, án tafar.
Gott er að sá bæklunarlæknir sem
þekkir stoðkerfisvandamál viðkom-
andi sæki um fyrir hann til SÍ, en
fyrsta bið margra er eftir því að kom-
ast að hjá bæklunarlækni. Því er gott
að vita að heimilislæknir getur einnig
sótt um fyrir fólk. SÍ gerir ekki kröfu
um að bæklunarlæknir sæki um en
„kann að óska eftir meiri rökstuðn-
ingi ef umsóknin kemur frá heim-
ilislækni“ en ekki bæklunarlækni.
Bið eftir heimilislækni
er yfirleitt ekki löng og
því kann að henta betur
að leita til heimilislæknis.
Það kann að vera að
sumir heimilislæknar
telji enn að þeir geti ekki
sótt um til SÍ, en það
liggur fyrir skriflega frá
SÍ að svo er enda ekkert í
regluverkinu sem tak-
markar umsóknir við
bæklunarlækna.
Það er matsatriði sjúk-
lings, eftir atvikum í
samráði við sína heilsugæslustöð, til
hvaða læknis rétt er að snúa sér til að
biðin verði sem skemmst. Umsóknir
um greiðsluþátttöku SÍ þurfa að ber-
ast SÍ á sérstöku formi sem læknar
og aðrir geta nálgast á vef SÍ. Það
tekur ekki langa stund fyrir lækni að
sækja um fyrir hvern sjúkling. Rönt-
genmynd og fleiri gögn þurfa samt að
fylgja umsókninni.
Hjá SÍ fundar sú nefnd sem metur
umsóknir yfirleitt á tveggja vikna
fresti. Stundum þarf nefndin
viðbótargögn og þá getur afgreiðsla
dregist en almennt má vænta nið-
urstöðu eftir tvær til þrjár vikur frá
því umsókn berst SÍ.
HEI – Medical Travel leiðbeinir
fólki um val á traustum, heppilegum
spítala, umsókn um greiðsluþátttöku
SÍ, bókanir á flugi, hjólastólaþjón-
ustu, hótel og fleira sem þarf ef fólk
vill sækja sér heilbrigðisþjónustu er-
lendis.
Þjónusta HEI er sjúklingum að
kostnaðarlausu.
Hei, tætum niður
biðlistana
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson
Guðjón Sigurbjartsson
» Það er óþarfi að bíða
eftir aðgerð hér
heima. Það má komast
fljótt að á góðu sjúkra-
húsi erlendis með
greiðsluþátttöku Sjúkra-
trygginga Íslands.
Höfundur er framkvæmdastjóri HEI
– Medical travel.
gudjon@hei.is
Það hefur varla far-
ið framhjá íslensku
þjóðinni, umræðan um
loftslagsmálin og
hvaða áhrif þau kunni
að hafa í framtíðinni.
Umhverfisráðherra
er bjartsýnn og hefur
sínar skoðanir á því
sem þarf að gera.
Hann vill fækka
sauðfé um minnst
helming og kúm. Moka ofan í skurði,
sem er þegar hafið á Bessastöðum.
Hann ætlar að gera allt hálendið að
friðlandi og banna þar alla lausa-
göngu búfjár um alla framtíð, leggja
göngustíga svo fólk geti gengið þar
um og skoðað það sem fyrir augu
ber.
Það er athyglisvert hvað menn
eru ósammála um hvað virkar á
loftslagsmálin. Ráðherra er þegar
búinn að eignast eina jörð og ætlar
jafnvel að taka land eignarnámi af
bændum ef svo ber undir. Ekki hef-
ur komið fram hvort ráðherra ætlar
að girða hálendið af.
Það var um miðja síðustu öld sem
vélvæðing fór að sjást í sveitum
landsins. Bændur keyptu dráttarvél
og svo aðrar vélar eftir efnum og
ástæðum. Þetta varð til
þess að farið var að
rækta land til að afla
heyja og til beitar.
Sumir höfðu aðgang að
þurru landi og breyttu
grámosa í græn tún og
aðrir urðu að ræsa fram
fúamýrar sem tókst
ótrúlega vel. Nú eru
þessir skurðir taldir
valda hlýnun loftslags
og fellibyljum um allan
heim.
Það þarf ekki mörg ár til að land
sem er alfriðað breytist í órækt og
allskonar kjarr og sinu sem er þó
nóg fyrir í landinu.
Þetta getur orðið mikill eldsmatur
og valdið miklum skaða um ókomin
ár.
Sauðfé eða sina?
Eftir Tryggva Kr.
Gestsson
» Það þarf ekki mörg
ár til að land sem er
alfriðað breytist í órækt
og allskonar kjarr og
sinu sem er þó nóg fyrir
í landinu.
Höfundur er eldri borgari og
fyrrverandi bóndi.
Tryggvi Kr. Gestsson