Fréttablaðið - 19.12.2019, Qupperneq 10

Hljóðmerki í þorskseiðum
Íslendingar hafa veitt þorsk allt frá dögum land-
náms og háð stríð um þorskinn en farhegðun
hans hefur lítið verið rannsökuð og áhrif hennar
á nýtingu og viðhald stofnsins.
Hjá Rannsóknasetri Háskóla Íslands á Vest-
fjörðum er hljóðmerkjum komið fyrir í kviðarholi
þorskseiða og hljóðdufl í Seyðisfirði notað til að
nema merki frá þeim. Þetta er hluti af stórri rann-
sókn á hegðun þorska af fargerð og staðbundinni
gerð. Þetta er gert til að skilja hvort farhegðun
þorsksins ráðist af erfðum eða breytingum á
umhverfi.
Seiðastigið er gífurlega mikilvægur tími fyrir
þorsk en á fyrsta ári drepast allt að 98 prósent
seiðanna. Það er því til mikils að vinna fyrir fisk-
veiðiþjóð að skilja hvernig seiðin dreifast og hvað
hefur áhrif á dreifingu þeirra.
Tímamót í alnæmisbaráttunni
Snemma á árinu 2019 birtust tímamótafregnir í alnæmisbaráttunni. HIV-
veiran greindist ekki lengur í breskum manni sem hafði verið með veir-
una, eftir að stofnfrumur úr einstaklingi sem hafði sýnt náttúrulegt
ónæmi fyrir veirunni voru græddar í hann.
Þetta er í annað skipti sem slík meðferð hefur læknað sjúkdóm-
inn. Tim Brown, sjúklingur í Berlín, fékk fyrir tíu árum merggjöf
frá gjafa sem var einnig með náttúrulegt ónæmi fyrir veirunni.
Hann er fyrsti einstaklingurinn til að sigrast á HIV-veirunni
og alnæmi.
Því er hægt að segja að ekki sé um frávik að ræða heldur
raunverulega meðferðarnálgun. Örfáir einstaklingar eru
með tvær stökkbreyttar gerðir af CCR5-viðtakanum sem
veldur náttúrulegu ónæmi fyrir HIV-veirunni.
Ketó og prump í krukku
Íslendingar eru for-
vitnir og leita svara
við ýmsum ráðgátum
heimsins á Vísinda-
vef Háskóla Íslands.
Fimm mest lesnu
svörin á Vísindavef
HÍ sem birtust árið
2019 voru við eftirfarandi
n Hvað er hægt að svelta líkamann
lengi um kolvetni, t.d. á ketófæði?
n Hvers vegna hafa Gyðingar verið
ofsóttir í gegnum aldirnar?
n Er hægt að varðveita prump í krukku?
n Hvers vegna afneita margir loftslags-
breytingum af mannavöldum?
n Hver er elsta ljósmynd af íslensku
landslagi sem varðveist hefur?
Gott ár í
vísindum
og tækni
Vísindamenn víða um heim hafa látið
til sín taka á árinu sem er að líða, sem
endranær. Íslenskir vísindamenn létu
heldur ekki sitt eftir liggja. Ingunn Lára
Kristjánsdóttir stiklar hér á stóru í heimi
merkra rannsókna og uppgötvana á þeim
sviðum.
Nóbelsverðlaun í læknisfræði
William G. Kaelin, vísindamaður við
Harvard-háskóla, Gregg L. Semenza,
frá Johns Hopkins-háskóla, og Bretinn
Peter J. Rat cliffe, frá Francis Crick-
stofnuninni í London, hlutu Nóbels-
verðlaunin í læknisfræði á þessu ári.
Þremenningarnir hlutu verðlaunin fyrir
að uppgötva hvernig frumur nema og laga
sig að súrefnismagni.
Er uppgötvunin sögð leggja grunn að aukn-
um skilningi á því hvernig súrefni hefur áhrif
á efnaskipti og lífeðlisfræðilega starfsemi. Hún er
einnig sögð hafa mikla þýðingu á ýmsum sviðum til dæmis í rann-
sóknum á háfjallaveiki, krabbameini, meðgöngu og því hvernig sár
gróa. Einnig eru hún sögð geta haft jákvæð áhrif á framleiðslu lyfja til
að koma í veg fyrir blóðskort vegna þrálátra nýrnasjúkdóma.
Vísindamennirnir þrír hlutu níu milljónir sænskra króna í verð-
launafé sem deilist jafnt á milli þeirra. Það samsvarar um 113 millj-
ónum íslenskra króna.
UPPFINNINGAR ÁRSINSRoybiVélmennið Roybi kennir börnum
á aldrinum þriggja til sjö ára að tala
og reikna. Roybi er með gervi-
greind og mótar kennsluhætti sína
eftir barninu. Það lærir á tilfinn-
ingar barnsins og getur sagt því
sögur og sungið lög.
Þrívíddarprentað hjarta
bjargaði lífi manns
Háskólinn í Reykjavík og Landspítalinn hafa
unnið náið saman við þróun á þrívíddarprentun
líffæra sem notuð eru við undirbúning skurðað-
gerða.
Bjarni Torfason hjartaskurðlæknir greindi frá því í
nóvember að slíkt líkan hefði bjargað lífi sjúklings. Um
var að ræða 67 ára mann af Norðurlandi sem var á leið
suður í skurðaðgerð en ófærð og vonskuveður töfðu
sjúkraflutninga um 19 klukkustundir. Á þeim tíma
gátu læknar undirbúið aðgerðina með því að æfa sig
á nákvæmri eftirlíkingu af hjarta mannsins.
„Með því að geta deginum áður undirbúið aðgerðina
þá verður hún markvissari og öruggari,“ sagði Bjarni.
TÆKNI- OG VÍSINDAANNÁLL
1 9 . D E S E M B E R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R8 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð