Læknablaðið - jan 2019, Qupperneq 15

LÆKNAblaðið 2019/105 15
R A N N S Ó K N
sýra í háum styrk. Síðarnefndu þrjú lyfin fást öll í lausasölu sem
getur verið varhugavert.
Tíðni lyfjanotkunar eftir lyfjaflokkum var svipuð og í sam-
bærilegum rannsóknum, fyrir utan kvíða- og þunglyndislyf en
12% þátttakenda notuðu slík lyf einhvern tíma á meðgöngunni
sem er hærra hlutfall en í sambærilegum rannsóknum á Norður-
löndunum og í eldri íslenskum rannsóknum.24-26 Eru þessar niður-
stöður þó í samræmi við almennt þýði á Íslandi en talið er að um
12-13% Íslendinga noti slík lyf að staðaldri.27
Fólínsýra var það vítamín sem oftast var notað en 86% þátt-
takenda tóku fólínsýru á fyrstu 12 vikum meðgöngunnar. Það
er jákvætt því fólínsýra er nauðsynleg fyrir eðlilegan þroska og
myndun miðtaugakerfis snemma í þungun. Sýnt hefur verið fram
á að lækka megi tíðni heilaleysis og klofins hryggjar hjá fóstrum ef
móðirin tekur inn fólínsýru fyrir þungun og á fyrstu vikum með-
göngu.28 Almennt er mælt með að allar konur á barneignaaldri taki
inn 400 mg af fólínsýru daglega enda er um helmingur þungana
óráðgerður auk þess sem taugapípan (neural tube) lokast snemma,
eða á 28. degi eftir getnað, sem er oftast áður en konan hefur upp-
götvað þungunina.29 Hlutfall barnshafandi kvenna sem tekur inn
fólínsýru er ívið hærra í þessari rannsókn en í öðrum rannsókn-
um.26,30,31 Upplýsingagjöf og fræðsla til barnshafandi kvenna um
mikilvægi fólínsýrunotkunar á meðgöngu er líkleg ástæða þess
að svo margar barnshafandi konur taka fólínsýru. Það væri æski-
legt að ná betur til yngsta aldurshópsins (<21 árs) og kvenna sem
búsettar eru á landsbyggðinni en þar var marktækt minni notkun
á fólínsýru samanborið við höfuðborgarsvæðið.
Hlutfall kvenna í þessari rannsókn sem notuðu náttúruvöru
einhvern tíma á fyrstu 20 vikum meðgöngu var 14%. Í íslenskri
rannsókn frá árinu 2001 sem kannaði notkun náttúruvara með-
al þungaðra kvenna notuðu 13% kvennanna náttúruvörur.20 Það
bendir því til að notkun náttúruvara hafi ekki aukist hér á landi
meðal þungaðra kvenna. Fæstum náttúruvörum sem notaðar
voru í rannsókninni fylgja upplýsingar um öryggi á meðgöngu og
nokkrar þeirra hafa staðfesta áhættu fyrir fóstur. Er notkun þeirra
því áhyggjuefni. Þó var mikill meirihluti sammála því að þungað-
ar konur ættu ekki að nota náttúruvörur án þess að ráðfæra sig við
fagaðila fyrst, sem er jákvætt.
Niðurstöðurnar gefa til kynna að viðhorf barnshafandi kvenna
til lyfjanotkunar á meðgöngu sé nokkuð rökrétt og alla jafna já-
kvætt. Niðurstöðurnar gefa þó einnig vísbendingu um að hluti
þungaðra kvenna hafi óþarfa áhyggjur af lyfjanotkun sinni en
42% þátttakenda sagðist stundum hafa áhyggjur af áhrifum lyfja-
notkunar sinnar á fóstrið þótt lyfin sem notuð voru hefðu enga
þekkta áhættu fyrir fóstur. Þungaðar konur upplifa gott aðgengi
að upplýsingum um lyf á meðgöngu, sem bendir til góðrar með-
gönguverndar. Þó er rými til að bæta upplýsingagjöf til þungaðra
kvenna þegar lyfjum er ávísað eða þau keypt í lausasölu. Fullnægj-
andi upplýsingagjöf stuðlar að rökréttara viðhorfi til lyfjanotkun-
ar, eykur meðferðarheldni og dregur úr óþarfa áhyggjum.9,32
Einn helsti styrkleiki þessarar rannsóknar er hátt svarhlutfall,
eða 93%. Einnig að spurt var um lyfjanotkun nálægt rauntíma notk-
unar. Annar styrkleiki rannsóknarinnar er sá að viðtöl voru tekin
við alla þátttakendur. Kostur viðtalsforms er sá að rannsakandi gat
hjálpað til við upprifjun lyfjategunda og notkunar og komið í veg
fyrir misskilning eða ólíka túlkun spurninga. Mögulegt er þó að
einhverjar konur hafi dregið úr upplýsingagjöf um lyfjanotkun og
ekki sagt hreinskilnislega frá. Einnig þarf að treysta á að konurnar
muni eftir lyfjanotkun sinni og nefni rétt lyf, þó rannsakandi hafi
hjálpað til við upprifjun, til dæmis með því að nefna ýmsa sjúk-
dóma og kvilla. Fjöldi lyfja sem notaður var í rannsókninni gæti
því verið vanmetinn. Þar að auki voru einungis fyrstu 20 vikur
meðgöngunnar kannaðar og mögulega hefði hlutfall barnshafandi
kvenna sem notuðu lyf á meðgöngu orðið enn hærra ef öll með-
gangan hefði verið skoðuð. Styrkleiki lyfjanna var ekki skráður en
ástæðan fyrir því var sú að rannsakendur töldu ólíklegt að konurn-
ar myndu muna nákvæman styrk allra lyfjanna. Einnig má nefna
að 17 konur neituðu þátttöku í rannsókninni. Það má velta því fyrir
sér hvort hér sé um skekkju í úrtaki að ræða ef ástæðan fyrir því
að konurnar neituðu þátttöku var mikil neysla lyfja eða fæðubót-
arefna á meðgöngunni.
Rannsakendur telja að áfram eigi að safna upplýsingum um
lyfjanotkun á meðgöngu, bæði lausasölulyfja og lyfseðilsskyldra,
ásamt upplýsingum um notkun fæðubótarefna. Það er hluti af al-
mennri meðgönguvernd að leiðbeina verðandi mæðrum og ráð-
leggja hvenær lyfjanotkun á við og hvenær ekki. Almenna reglan
er að forðast lyfjanotkun, einkum í upphafi þungunar, en veikindi
geta kallað á lyfjagjöf. Æskilegast væri að skoða lyfjanotkun í raun-
tíma og styðjast bæði við útgefna lyfseðla og viðtöl. Að lokum væri
áhugavert að fá upplýsingar um afdrif þungunar. Með tímanum
geta slíkar upplýsingar orðið að mikilvægum sannreyndum gögn-
um og leiðarvísum fyrir viðeigandi lyfjanotkun á meðgöngu.
Þakkir
Höfundar vilja þakka starfsmönnum fósturgreiningardeildar
Landspítala kærlega fyrir alla aðstoð við framkvæmd viðtala. Jó-
hönnu Jakobsdóttur tölfræðingi er einnig þakkað fyrir gagnlega
tölfræðiaðstoð. Rannsóknin var unnin sem meistaraverkefni við
lyfjafræðideild Háskóla Íslands.