Læknablaðið - sep. 2019, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2019/105 367
Þórður Harðarson
thordhar@landspitali.is
DOI: 10.17992/lbl.2019.09.243
Engin fræðastörf á vinnutíma
Á sokkabandsárum mínum á Landspítalanum á sjöunda
áratug síðustu aldar var það mjög til umræðu meðal
yngri manna að spítalinn þyrfti að gerast raunverulegur
háskólaspítali sem sinnti af alvöru öllum höfuðskyldum
slíkrar stofnunar, þjónustu, kennslu og fræðum. Þar fór
fremstur Helgi Valdimarsson. En þetta markmið var
raunar líka yfirlýst keppikefli margra kennara lækna-
deildar. Mætti nefna til þeirrar sögu Davíð Davíðsson,
Theódór Skúlason, Jón Þorsteinsson og fleiri. Hvað
skorti Landspítalann á þennan sæmdartitil?
Jú, ytri umgjörðin virtist traust með lögbundnu verk-
stjórahlutverki nokkurra prófessora í helstu greinum
læknisfræðinnar, en sú skipan studdist við 38. grein
laga um Háskóla Íslands. En það náði skammt. Háskóli
Íslands átti sem slíkur engin formleg ítök eða áhrif á
stjórn spítalans og að sjálfsögðu var aldrei til umræðu að
háskólinn ætti spítalann eins og sums staðar gefur góða
raun. Engin lagaákvæði gerðu ráð fyrir vísindastörfum á
spítalanum og það var varla gert ráð fyrir því að lækna-
deild ætti samastað á spítalanum þótt ekki væri bein-
línis amast við henni. Örfáar fræðigreinar spítalalækna
birtust á stangli í ritrýndum tímaritum. Engar sérstakar
fjárveitingar voru ætlaðar til kennslustarfa sérfræðinga
eða vísindastarfa yfirleitt. Verkleg kennsla var óskipu-
lögð. Um þjónustu við sjúklinga verður ekki fjallað í
þessu viðfangi.
Þrátt fyrir það óx fræða- og kennslustörfum fiskur
um hrygg og viðhorfin breyttust. Mannaflinn styrkt-
ist og fleiri komu til starfa með rannsóknarþjálfun og
metnað fyrir háskólahlutverki spítalans. Skömmu eftir
aldamótin 2000 var talið, að tilvitnanir í fræðigreinar
Landspítalalækna væru hlutfallslega jafnmargar eða
fleiri en flestra sambærilegra stofnana á Norðurlöndum.
Landspítalinn átti þá aðild að um 40% vísindagreina
sem íslenskir fræðimenn birtu á alþjóðavettvangi. Auð-
vitað nutu þeir samstarfs við Íslenska erfðagreiningu og
fleiri vísindastofnanir. Eldhugar eins og Guðmundur
Þorgeirsson, Kristján Erlendsson, Sigurður Guðmunds-
son, Runólfur Pálsson og fleiri umbyltu kennsluháttum
læknadeildar. Engu að síður var hinn kerfislægi vandi
enn fyrir hendi og beið úrlausnar.
Samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu frá 1990
skyldi framkvæmdastjórn stýra daglegum rekstri
sjúkrahúsa og vera forstjóra til ráðuneytis. Í fram-
kvæmdastjórn Landspítala sátu auk forstjóra lækn-
ingaforstjóri, hjúkrunarforstjóri og framkvæmdastjóri
fjármála og tæknimála. Á fundum framkvæmdastjórnar
sátu einnig formaður læknaráðs og fulltrúi læknadeild-
ar Háskóla Íslands.
Eftir sameiningu Sjúkrahúss Reykjavíkur og Land-
spítala vorið 2000 var hins vegar ekki óskað eftir nær-
veru hinna tveggja síðarnefndu. Því miður varð þetta
ekki til að styrkja stöðu háskólans á hinum nýja spítala.
Hins vegar fékk spítalinn nafnið Landspítali-háskóla-
sjúkrahús. Viðbótin – háskólasjúkrahús – hvarf þó hægt
og hljóðlega með nýjum lögum um heilbrigðisþjónustu
árið 2007. Þá var stjórnarnefnd Ríkisspítala lögð niður en
hún hafði verið í stjórnskipulagi landssjúkrahússins frá
árinu 1935. Lengst af höfðu fulltrúar vísinda og fræða
getað komið sjónarmiðum sínum á framfæri með aðild
að þeim vettvangi. Nýtt sviðakerfi var innleitt, en form-
leg aðkoma nokkurra prófessora að stjórn spítaladeilda
afnumin. Eflaust voru ákveðin rök fyrir þeirri ráðstöf-
un, þar sem forgangur í stjórnun sjúkrahúsa var víða að
færast í átt til fjármálastýringar, stundum á kostnað fag-
legra sjónarmiða. Áherslubreytingin var hins vegar ótví-
ræð og afdrifarík. Samstarfssamningur Háskóla Íslands
og Landspítala, sem gerður var árið 2006 eftir langt en
málefnalegt andóf læknadeildar, leiddi ekki til neinna
merkjanlegra úrbóta.
Án efa hefði hið nýja stjórnskipulag Landspítala
þó getað tekist vel ef hugað hefði verið vandlega að
akademískum styrkleika stjórnenda, jafnframt öðrum
nauðsynlegum verðleikum þeirra. Líkur benda til að
þetta hafi ekki tekist til fullnustu. Tvö nýleg dæmi koma
í hug. Ég var staddur á göngudeild Landspítalans og
heyrði þar á tal ungs sérfræðings við millistjórnanda.
Hinn fyrrnefndi ræddi lyfjarannsókn sem hann hugð-
ist taka þátt í með samstarfi við norræna háskólaspít-
ala. Hinn síðarnefndi sagði: „Það er ekki gert ráð fyrir
fræðastörfum á vinnutíma“. Hitt dæmið er klukkutíma-
löng kynning þar sem vaskur klínískur sviðsstjóri kynnti
framtíðarsýn sína. Þar var ekki orði yrt að kennslu eða
fræðastörfum. Þessi dæmi auk ýmissa annarra sem hafa
borið fyrir eyru benda til þess að ýmsir millistjórnendur
hafi misst sjónar á hinu þríeina hlutverki háskólaspít-
ala, þjónustu, kennslu og vísindum. Þetta hlutverk verð-
ur ekki sundurgreint því að alþjóðleg reynsla sýnir að
akademísk kennsla og fræði styrkja þjónustu við sjúk-
linga og öfugt. Fræðin geta raunar líka leitt til arðvæn-
legrar nýsköpunar eins og dæmi sanna. Enginn efast um
góðan vilja og stefnufestu forstjóra Landspítala og nán-
ustu samstarfsmanna hans, en líklega er við ramman
reip að draga. Birtum vísindagreinum Landspítalalækna
og tilvitnunum fer því miður fækkandi og spítalinn er
ekki lengur í norrænum fararbroddi á þessu sviði, held-
ur nálægt botnsætinu.
Í Bandaríkjunum er talið að rekstur háskóla-
sjúkrahúsa sé 30% dýrari en annarra spítala, en háskóla-
starfið bjargi mannslífum.1 Nýleg rannsókn2 á kostn-
aði norrænna háskólasjúkrahúsa (Ísland var ekki með)
bendir til að umframkostnaður þeirra vegna kennslu
og fræðahlutverksins sé 20-30%. Þessu kostnaðarsama
hlutverki Landspítala þarf að halda á lofti í viðræðum
við stjórnvöld og Alþingi, en jafnframt hafa í huga að
hið þríeina hlutverk verður aldrei leyst upp í aðgreinda
þætti. Á vinnutíma eiga þeir samleið og öllum verður að
sinna, stundum samtímis.
Heimildir
1. Austin Frakt. Teaching Hospitals Cost More, but Could Save Your Life.
New York Times, 5. júní 2017.
2. Medin E, Anthun KS, Häkkinen U, Kittelsen SA, Linna M, Magnussen
J. Cost efficiency of university hospitals in the Nordic countries: a
crosscountry analysis. Eur J Health Econ 2011; 12: 509-19.
No academic work during
hospital hours

Þórður Harðarson Former Chief
of Medicine, National University
Hospital, Iceland. Former
Professor of Medicine and Dean
of Medical School, University of
Iceland.

Braltus®. Nýtt samheitalyf
við langvinnri lungnateppu.
• Inniheldur tíótrópíum
• Glær hylki
• Ódýrari valkostur
Braltus® er samheitalyf við Spiriva. Lyfjaform: Innöndunarduft í hörðu hylki. Ábending: Berkjuvíkkandi viðhaldsmeðferð
til að lina einkenni hjá sjúklingum með langvinna lungnateppu (LLT). Virk innihaldsefni og styrkleiki: 10 mcg tíótrópíum
í gefnum skammti. Braltus® kemur í nýju innöndunartæki sem kallast Zonda. Frábendingar: Ofnæmi fyrir virka efninu,
atrópíni eða afleiðum þess t.d. ipratrópíum eða oxitrópíum eða einhverju hjálparefnanna.
Markaðsleyfishafi: Teva Pharm B.V. Umboðsaðili: Alvogen ehf.

Nálgast má upplýsingar um lyfið, fylgiseðil þess og samantekt á eiginleikum lyfsins á vef Lyfjastofnunar,
www.serlyfjaskra.is