Læknablaðið - sep. 2019, Blaðsíða 23

LÆKNAblaðið 2019/105 383
R A N N S Ó K N
Ekki eru vísbendingar um að algengi svefntruflana í rannsókn-
inni hafi verið ofmetið.3,4,5 Við útreikninga á heildaralgengi svefn-
truflana var til dæmis notast við 5 greiningarskilmerki fótaóeirð-
ar. Það styrkir rannsóknina að stuðst var við fjögur gild matstæki
sem hafa verið notuð til að skima fyrir svefnvanda hjá MS-greind-
um í erlendum rannsóknum.3-5
Það er hins vegar veikleiki að við mat á trufluðum svefni
vegna verkja, salernisferða, hita og kulda var stuðst við stakar
spurningar. Annar veikleiki rannsóknarinnar er að ekki var um
klínískar greiningar að ræða heldur svör við spurningalistum (self
reported data), það gildir bæði um sjálfa MS-greininguna og um all-
ar niðurstöður rannsóknarinnar. Auk þess getur verið að þeir sem
glíma við svefnvanda taki frekar þátt í rannsókn á svefni (selection
and non-response bias) sem getur skekkt niðurstöður. Það er einnig
vert að benda á að þetta var þversniðsrannsókn og því ekki hægt
að álykta um orsakatengsl.
Þegar munur á milli svefngæða hjá hópum var skoðaður kom
í ljós að svefngæði voru minni hjá þeim sem voru of þungir og
hjá þeim sem voru með hækkaðan blóðþrýsting. Það kom ekki
á óvart þar sem hár líkamsþyngdarstuðull og hækkaður blóð-
þrýstingur tengist hvort tveggja kæfisvefni26 sem getur skýrt
minni svefngæði þessara hópa. Það kom hins vegar á óvart að
yngri MS- greindir skyldu hafa minni svefngæði en þeir eldri,
þar sem svefngæði minnka yfirleitt með aldrinum.27 Þó að mun-
ur hafi greinst á svefngæðum eftir aldri, líkamsþyngdarstuðli og
blóðþrýstingi var munurinn ekki mikill og því ástæða til að túlka
þær niðurstöður með varúð. Sérstaklega þar sem ekki reyndust
vera tengsl á milli aldurs eða kæfisvefns við svefngæði í línulegu
aðhvarfsgreiningunni.
Það var athyglisvert að samkvæmt aðhvarfsgreiningunni
höfðu verkir tengsl við svefngæði en ekki kæfisvefnseinkenni
eða einkenni fótaóeirðar. Í framtíðarrannsóknum á svefni hjá
MS-greindum (og jafnvel öðrum hópum) er mikilvægt að skoða
ekki einungis hefðbundna svefnsjúkdóma eins og kæfisvefn og
fótaóeirð, heldur einnig algengar svefntruflanir eins og verki og
salernisferðir. Einnig var eftirtektarvert hversu mikill munur
reyndist á svefngæðum þeirra sem tóku svefnlyf þrisvar í viku
eða oftar miðað við þá sem ekki þurftu að nota svefnlyf. Ætla má
að þeir sem notasvefnlyf glími við svefnleysi enda sýndi línuleg
aðhvarfsgreining að einkenni svefnleysis höfðu áberandi sterku-
st tengsl við lítil svefngæði. Þegar meðferðaraðilar skoða leiðir til
að aukasvefngæði MS-greindra sem hóps, ættu þeir að horfa til
greiningar og meðferðar á svefnleysi og verkjum.
Í rannsókn Côté og félaga skilaði meðferð svefntruflana hjá
MS-greindum minni þreytu og aunum svefngæðum.10 Í þeirri
rannsókn gagnaðist PSQI við mat á svefni og árangri meðferðar.10
Almennt gilda sömu aðferðir við greiningu og meðferð svefntrufl-
ana hjá MS-greindum eins og öðrum.2,9,10 Fyrir áhugasama er vísað
í grein Braley og Boudreau frá 2016 varðandi sérstakar áherslur
í meðferð svefntruflana hjá MS-greindum.9 Mælt er með að vísa
MS-greindum sem eru í aukinni hættu á kæfisvefni (STOP-Bang
≥3) í svefnmælingu til að fá áreiðanlega greiningu og viðeigandi
meðferð.9 Vegna sterkra tengsla svefnleysis við skert svefngæði í
þessari rannsókn er bent á að meðferð við svefnleysi er hugræn
atferlismeðferð-svefn (HAM-S) og/eða lyfjameðferð,28 óháð öðr-
um einkennum (eins og verkjum eða þunglyndi) sem geta einnig
þarfnast meðhöndlunar samhliða réttri meðferð við svefnleysi.28
Ályktanir
Bregðast þarf við hárri tíðni skertra svefngæða og svefntruflana
hjá MS-greindum. PSQI getur gagnast við mat á svefngæðum auk
þess að gefa vísbendingar um hvað þarfnast nánari skoðunar.
Þegar meðferðaraðilar skoða bestu leiðirnar til að auka svefngæði
MS-greindra almennt, ætti sérstaklega að horfa til greiningar og
meðferðar á svefnleysi.
Þakkarorð
MS-greindum á Íslandi eru færðar kærar þakkir fyrir góða þátt-
töku, MS-félaginu er þakkað fyrir aðstoð við að nálgast þátttak-
endur og fyrir að taka þátt í kostnaði við könnunina. Sérstakar
þakkir fær Bergþóra Bergsdóttir fræðslufulltrúi MS-félagsins fyr-
ir frábæra samvinnu, yfirlestur og aðstoð á öllum stigum rann-
sóknarinnar.
Evu Halapi og Rúnari Birgissyni eru færðar þakkir fyrir töl-
fræðivinnu.