Hugur og hönd - 01.06.2008, Blaðsíða 36

Karl Aspelund
arid
andverkshefðin: Fyrirmynd
kennslu í visthæfri hönnun
Á síðustu öld hafa kröfur fjöldafram-
leiðslu mótast af kennslu- og starfs-
háttum hönnunar á kostnað þekkingar
á handverki. Kennslan var skilin frá
aðferðum og hefðum handverksins
þannig að núorðið er greinargóð þekking
á handverki í flestum tilvikum ekki
talin til nauðsynlegrar undirstöðu í
hönnunargreinum, heldur einangrað
námsefni sem er rannsakað sérstaklega.
Handverkinu er bætt við hönnunarnámið
til skemmtunar eða til að gera námið
meira aðlaðandi. Ný athugun á tengslum
hönnunar og handverks, að hætti
Williams Morris, Deutscher Werkbund
og Bauhaus, er tímabær. Alvarleg endur-
skoðun af þessu tagi hefur ekki átt sér
stað í meira en hálfa öld bæði vegna
yfirgnæfandi áhrifa módernismans, gífur-
legrar iðnvæðingar og pólitískrar stefnu
20. aldarinnar bæði í austri og vestri
og enn fremur vegna neyslumenningar
sem er orðin hornsteinn efnahagskerfis
heimsins. Grænar eða visthæfar aðferðir
ættu að vera hvati að nýrri samtvinnun
handverks og hönnunar.
Hröð tækniþróun í lok síðustu aldar
og hinar óumflýjanlegu þjóðfélags-,
efnahags- og pólitísku breytingar sem
komandi áratugir munu hafa í för með
sér munu krefjast nýrra aðferða í hönn-
un, framleiðslu og markaðssetningu.
Margmilljónaþjóðir í Kína, Indlandi og
víðar eru að koma sér upp lífsstíl með
sams konar neyslumenningu og Vestur-
landabúar hafa talið sjálfsagða í áratugi.
Neysla af þessu tagi leiðir til reiknings-
dæmis sem hefur frekar skelfilega útkomu.
Ef litið er á skýrslur sem Sameinuðu
þjóðirnar og The World Wildlife Fund
hafa tekið saman á síðustu árum, er ljóst
að Vesturlönd nýta vistkerfi jarðar tvisvar
til sex sinnum örar en plánetan getur
þolað (hér er átt við grunn-hráefnisöfl-
un, sem er vatn, ræktarland, skóglendi
og fiskimið ásamt skóglendi því sem
nauðsynlegt er til að jafna kolefnisfram-
leiðslu). Þar sem önnur lönd keppast nú
við að koma sér upp neysluþjóðfélagi
af því tagi sem Vesturlandabúar hafa
státað sig af, má reikna með, ef ekkert
er að gert, að vistkerfið verði undir álagi
sem það mun ekki jafna sig af fyrir lok
þessarar aldar. The World Wildlife Fund
einfaldar málið á áhrifaríkan hátt með
því að benda á að auðveldast sé að líta
á þetta svona: komi heimurinn sér upp
neysluþjóðfélagi með sams konar óhófi
og Vesturlönd hafa byggt efnahagstefnu
sína á, þá þarf sex plánetur til að standa
undir því. En það þarf ekki að sexfalda,
við erum nú þegar að ofnýta plánetuna,
þar sem heimurinn allur er nú þegar að
nýta vistkerfi jarðarinnar u.þ.b. tuttugu
prósent umfram endurnýjunargetu.1
Það er mikil kaldhæðni fólgin í því að
1 Skýrslu The World Wildlife Fund, “The
Living Planet Report“ má finna á Netinu:
www.panda.org/livingplanet
nú þegar „þriðji heimurinn” svokallaði
er að taka upp markaðsþjóðfélag með
tilheyrandi neyslustefnu, þá eru þjóð-
irnar sem fúndu upp efnahagsstefnu þar
sem aukning framleiðslu og neyslu er
lögð til grundvallar „velmegun“ að átta
sig á því að dæmið gengur ekki upp. En
kaldhæðni getur fólgið í sér sannleika
og sama er hvernig dæmið er reiknað,
við erum að éta sáðkornið og étum það
hraðar með degi hverjum. Það skiptir
ekki máli hvar í veröldinni við erum, öll
berum við skyndilega augljósa ábyrgð á
framtíð okkar allra.
Hönnuðir munu verða að laga sig
að nýjum og strangari takmörkunum
auðlinda. Það er einnig að verða ljóst, að
hönnuðir eiga engan annan kost en að
taka upp sjálfbærar aðferðir sem stuðla
að lágmarks umhverfisálagi af völdum
vöru þegar litið er til vistferils vörunn-
ar, þ.e. allt frá hráefnisöflun til end-
urvinnslu, endurnýtingar, eða forgunar.
Þessum kröfum má svara með því að
36 HUGUR OG HÖND 2008