Hugur og hönd - 01.06.2008, Síða 37

taka mið af hefðum og aðferðum hand-
verks í hönnunarkennslu.
Þar sem umhverfisvænar aðferðir skilja
sig gjarnan á áhrifamikinn hátt frá stöðl-
uðum framleiðsluaðferðum í iðnaði, er oft
erfitt að finna fyrirmyndir þegar kenna á
hönnunarnemum hagkvæmar, nothæfar
og sannreynanlegar leiðir til að uppfylla
meginmarkmið sjálfbærrar hönnunar,
þ.e.a.s. að umhverfisáhrif samfélags séu
í lágmarki. Handverkshefðin og aðferðir
hennar fela í sér margar nothæfar fyr-
irmyndir til kennslu á umhverfisvænni
hönnun. Hönnunarkennsla mætti því
taka mið af þeim. Sem dæmi má nefna:
• Hagkvæm orkunýting: Framleiðslu-
aðferðir handverks miðast við
mennsk afköst og mennskt umfang,
með lágmarks orkunotkun.
• Gæði og ending: Gæði og end-
ing handverks veldur því að neyt-
andinn endurnýjar vöruna sjaldn-
ar og minni framleiðsla veldur því
minna umhverfisálagi. Tekjumissir
framleiðenda bætist upp með hærra
vöruverði, sem neytandinn lærir að
samþykkja þar sem varan er ending-
arbetri.
• Endurnotkun, endurnýjun og end-
urnýting: Vistferill handverksfram-
leiðslu leiðir til hámarks hráefnis-
og auðlindanýtingar og lágmarks
úrgangsframleiðslu.
• Lítil umhverfisárif af völdum hráefn-
isnotkunar: Framleiðsla á handverki
nýtir hráefni sem eru skaðlaus, vist-
bær og endurunnin eða endurnýtt.
Vinnslan krefst gjarnan orkunotk-
unar í lágmarki.
Ef hönnunarkennsla á að taka mið af
handverkshefð, getur handverksfólk lagt
sitt á vogarskálarnar með því að aðlaga sig
að starfsháttum sem samskiptatækni 21.
aldar býður upp á. Enn fremur, í sam-
hengi við það að „starfa innan samfélags-
ins“ ætti handverksfólk að skoða hvaða
merkingu „samfélag“ hefur, þegar sam-
skipta- og fjölmiðlar hafa brotið niður
landfræðilegar og félagslegar hindranir
fyrri alda. Þróa má stærri samvinnuein-
ingar og nýjar aðferðir í aðföngum og
flutningum. Þá má nefna nauðsyn þess
að fræða bæði framleiðendur og neyt-
endur, svo og mikilvægi þess að end-
urskilgreina neysluferlið með hvatningu
til endurnotkunar, endurvinnslu og með
skilagjöldum á vörum og hráefnum.
Hönnunarskólar og handverksfólk geta
starfað saman til að kynna starfshætti
handverks á fyrstu stigum hönnunar-
náms og koma hugsjónum visthæfni inn
í námið í bland við listiðnaðarhugsjónir
Williams Morris, Bauhaus og Deutscher
Werkbund, þar sem tengsl nemenda við
framleiðslu, markað og neytendur eru í
fyrirrúmi.
Áhrifarík skref í þá áttina gætu verið:
• Sköpun verkefna þar sem nemend-
ur vinna að verkefnum úti í eigin
samfélagi í samvinnu við handverks-
fólk.
• Að kenna nemendum, markvisst
og kerfisbundið, vistferlisgreiningu
frá sjónarhóli handverkshefða og
ýta þannig undir þróun sjálfbærra
aðferða í hönnun.
• Að bæði opinberar stofnanir og
einkafyrirtæki stofni til samkeppna,
verðlauna og fjölmiðlaherferða til að
fræða neytendur og framleiðendur
og breyta afstöðu þeirra til fram-
leiðslu handverks.
• Að hönnunarnemendur kunni vel
til þjóðlegra aðferða og fræða sem
hætta er á að glatist og verði þannig
verndarar og forsvarsmenn þeirra.
• Að skrásetja og birta sjálfbær-
ar aðferðir sem eru stundaðar og
rannsaka visthæfar aðferðir sem geta
komið í stað eða betrumbætt hefð-
bundnar aðferðir sem erfitt er að
framkvæma eða þarfnast hráefna eða
vinnsluaðferða sem eru að hverfa,
verða úrelt, óhagkvæm eða ófram-
kvæmanleg.
Mikilvægt er að hugarfarsbreyting eigi
sér stað. Nemendur og kennarar verða
að skilja að sjálfbærni krefst breytinga á
kerfum sem hafa verið við lýði í áratugi
og að langtímahugsun verður að vera
hluti af undirbúningi á sérhverju verk-
efni. Við verðum alltaf að spyrja: „Hvaða
áhrif hefur lífsferill þessarar framleiðslu
á umhverfið?“ A sama tíma má ekki
ofhlaða ábyrgðartilfinninguna, eða krefj-
ast þess að allt gerist í senn. Hafa skal
í huga að margar litlar breytingar strax
í dag geta verið betri en stór breyting
seinna. Eins er gott að hafa í huga að
þó ekki megi alltaf reikna með hjálp
stjórnvalda, þá verða alltafkynslóðaskipti
fyrr eða síðar. Til þess eru kosningar
í lýðræðisþjóðfélagi, að hugðarefnum
kjósenda sé sinnt. Mikilvægast er þó, að
okkur standi ekki á sama og að hver leggi
sitt af mörkum eins og unnt er.
Þeim sem vilja hafa samband við höf-
undinn, er bent á eftirfarandi:
Karl Aspelund
aspelund@etal. uri. edu
HUGUR OG HÖND 2008 37