Bændablaðið - 23.08.2018, Side 6

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. ágúst 20186
Nú eru viðræður ríkis og bænda um
endurskoðun sauðfjársamningsins nýlega
hafnar. Þar er öllum ljós forsaga málsins.
Hrun í afurðaverði hefur sett bændur í þá
stöðu að kalla eftir breytingum á ákveðnum
þáttum samnings fyrr en gert hafði verið
ráð fyrir. Málið hefur átt sér langa forsögu
og mörgum í fersku minni þær aðgerðir
sem voru til umræðu síðastliðið haust. Þá
féll ríkisstjórnin og engum aðgerðum var
komið í verk.
Niðurstaðan varð sú að 30–40% hrun
í afurðaverði var veruleiki okkar bænda.
Heildartap greinarinnar haustið 2017 var um
2.000 milljónir ef borið er saman við það
afurðaverð sem var árið 2015. Ríkisstjórn
Katrínar Jakobsdóttir með Kristján Þór
Júlíusson landbúnaðarráðherra tók til starfa
29. nóvember. Eitt af forgangsmálum
ríkisstjórnarinnar var að bregðast við stöðu
bænda með því að koma með fjármagn á
aukafjárlögum. Það kom sér vel fyrir marga
bændur og ber að þakka velvilja ráðamanna.
Hins vegar var nokkuð umdeilt hvernig
útfærslu var beitt við að útdeila fjármunum
– þar var bændum skipt í hópa sem auðvitað
veldur óánægju og sundrungu.
Afurðaverðið er forgangsmál
Forgangsmál Landssamtaka sauðfjárbænda
frá því að þessi staða varð ljós, eða allt frá því
síðla vetrar 2017, hafa snúist um þá tekjustoð
sem sauðfjárræktin byggir á, þ.e. afurðaverðið.
Allar aðgerðir sem við höfum lagt til og talað
fyrir þennan tíma hafa snúist um að byggja
undir þessa stoð.
Við höfum sagt mikilvægt að skoða
umhverfi og þann ramma sem afurðastöðvarnar
búa við sem leitt geti til hagræði og aukinnar
skilvirkni í ferlinu. Þá höfum við lagt áherslu
á aðgerðir sem aflétta framleiðsluspennu og
þrýstingi á markað. Í því samhengi er þó
mikilvægt að taka fram að samtökin hafa
metið æskilega fækkun vera í kringum 8%.
Við byggjum það mat á þeim gögnum sem fyrir
liggja um ásetning, birgðastöðu og sölutölur.
Við u.þ.b. 12% samdrátt í framleiðslu metum
við vera jafnvægispunkt á milli framleiðslu og
sölu á betri markaði. Í umræðunni vill brenna
við að fækkunarþörf í greininni sé stórlega
ofmetin.
Væntingar Landssamtaka sauðfjárbænda
voru þær að ríkisstjórnin kæmi á ákveðnum
kerfisbreytingum, í samvinnu við bændur, sem
myndu stuðla að bættum hag greinarinnar.
Þá yrði fundin lausn á því ójafnvægi sem
ríkti á milli innlendrar sölu og þess hluta
framleiðslunnar sem er fluttur út.
Mikill meirihluti fyrir samþykktum
tillögum um aðgerðir
Það má segja að við leggjum af stað um miðjan
janúar með okkar tillögur. Þær mótast fram eftir
vetri bæði með samtali við ráðherra og ekki
síður með samtali milli bænda. Á aðalfundi
LS í byrjun apríl eru samþykktar þær aðgerðir
sem bændur vilja að farið verði í fyrir haustið.
Auðvitað hafa aðilar ólíka skoðun á þessum
tillögum sem fram komu – en bændur komu
frá fundinum með mikinn meirihlutastuðning
fulltrúa við þessar tillögur.
Áhersla á að ákvörðun um útfærðar
aðgerðir lægju fyrir í vor
Áhersla samtakanna var að ákvörðun
um útfærðar aðgerðir ættu að liggja fyrir
strax í vor. Ráðherra fól Samráðshóp um
endurskoðun búvörusamninga að fjalla um
þessar bráðaaðgerðir. Sú nefnd tók til starfa í
lok apríl og skilaði af sér sínum niðurstöðum
3. júlí. Í framhaldi af því var farið að skipa í
samninganefnd ríkis og bænda. Þeirri vinnu
lauk ekki fyrr en 10. ágúst og þá loksins var
hægt að boða formlegan fund þar sem til
umræðu eiga að vera bráðaaðgerðir vegna
stöðu sauðfjárbænda.
Forsendubrestur ástæða beiðni
um að taka upp samning
Allar forsendur í þessu máli voru ljósar þegar
LS sendi ráðherra minnisblað um aðgerðir og
fyrstu tillögur til þessarar ríkisstjórnar þann 20.
janúar sl. Ráðherra hefur bent á að það taki
tíma að vinna hlutunum farveg í stjórnsýslunni.
Sérstaklega þegar um er að ræða beiðni um að
taka upp samning sem nýlega var farið að vinna
eftir. Auðvitað er það engin óskastaða – en því
skal haldið til haga að það varð forsendubrestur
sem gerði það að verkum að ekki var hjá því
komist að grípa inn í samninginn.
Í þessu samhengi er einnig rétt að líta til þess
sem nágrannalöndin hafa gert til að bregðast
við áföllum þar í landi. Stjórnvöld bæði í
Svíþjóð og Noregi hafa þegar tekið ákvörðun
um að koma til móts við landbúnaðinn til að
bregðast við forsendubrestum.
Tillögur bænda fá hljómgrunn
Það er kannski ekki til mikils að rýna í
baksýnisspegilinn í þessum efnum. Fram
undan er að eiga samtal við stjórnvöld um
leiðir til að höndla stöðuna fyrir haustið.
Góðu fréttirnar eru að þær aðgerðir sem við
bændur höfum lagt til fá hljómgrunn í tillögum
Samráðhópsins. Það er því hægt að vinna hratt
og vel út frá þeim forsendum – en ljóst er að þær
aðgerðir sem þarf að fara í kalla á breytingar á
lögum og reglugerðum, það hefur legið fyrir
allan tímann. Með því hugarfari förum við í
samningarviðræður, lausnamiðuð og einbeitt
í að ná fram umbótum sem létta stöðuna. Við
skynjum vilja hjá nýskipaðri samninganefnd
til að ná árangri. Á því byggjum við en verðum
að vinna hratt, það er ekki í boði að draga
niðurstöðu varðandi bráðaaðgerðir fram eftir
hausti. Það er ljóst að staðan er þröng og tíminn
er að renna út. Því er mikilvægt að bændur hafi
hugfast að greinin hefur í öllu falli samning
sem gildir til 2026.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 10.500 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara kostar 5.250 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Framan af síðustu öld var umfang
landbúnaðar afgerandi í lífi landsmanna.
Með auknum gjaldeyristekjum af
sölu á saltfiski og öðrum afurðum
sjávarútvegs fór þéttbýlið að draga til
sín vinnuafl úr sveitunum og samhliða
hófst tæknibylting í sveitum með tilkomu
vélknúinna dráttarvéla. Á þeim tíma og
að segja má allt fram undir 1970 var
mataræði Íslendinga ekki sérlega flókið.
Það var að mestu byggt á kindakjöti,
fiski, kartöflum og lítils háttar af öðru
grænmeti. Hænsnakjöt var óvíða á
borðum, hvað þá eitthvað sem kalla
mátti kjúklingakjöt. Svipaða sögu var
að segja af svínakjöti.
Í dag hefur orðið umpólun í matarvenjum
Íslendinga. Nú er alifuglakjöt orðið ráðandi
í kjötneyslunni og svínakjötið er að verða
jafnfætis kinda- eða lambakjötsneyslunni.
Margir aðrir kostir hafa svo komið
inn á matborðið eins og pitsa, súsí,
hamborgarar, alls konar austurlenskir réttir,
grænmetisfæði og hvað það nú allt heitir.
Íbúatala landsmanna hefur tekið miklum
breytingum frá 1703 þegar Íslendingar
voru taldir vera 50.358. Ýmsir erfiðleikar
ollu því að fram til ársins 1800 fækkaði
landsmönnum í 46.176 og heita má að
þjóðin hafi nánast verið í útrýmingarhættu.
Eftir það fór landsmönnum hægt og bítandi
að fjölga og voru þeir orðnir 77.967 árið
1900. Árið 1950 var talan komin í 141.042
og í 279.049 árið 2000. Í dag eru íbúar
landsins samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu
Íslands ríflega 353 þúsund.
Fjöldi landsmanna skiptir miklu máli
þegar rætt er um þessa höfuðatvinnuvegi
landsmanna í matvælaframleiðslu. Neysla
hefur aukist verulega auk þess sem
gríðarlegur fjöldi ferðamanna hefur bæst
inn í flóruna á allra síðustu árum. Ef menn
ætla að flytja inn alla þá neysluaukningu
verður líka að huga að fæðuöryggi og
auknum gjaldeyrisútlátum. Þá skiptir einnig
máli að samsetning þjóðarinnar hefur mikið
breyst og er töluverður hluti þjóðarinnar
nú af erlendum uppruna með annan
reynsluheim og neysluvenjur. Þetta þarf
allt að hafa í huga þegar menn skipuleggja
matvælaframleiðsluna og þróa nýjar afurðir.
Lambalæri á sunnudögum, þverskorin
ýsa með mörfloti á mánudögum, kjötbollur á
þriðjudögum, fiskibollur á miðvikudögum,
kjötfarsbögglar með hvítkáli á
fimmtudögum, saltkjöt á föstudögum og
gúllas á laugardögum, er ekki endilega sá
matseðill sem gæti gengið í dag. Meira
að segja skurður á kjöti skiptir verulegu
máli. Tilkoma verslunarkeðjunnar Costco
inn á íslenskan markað undirstrikaði það
svo rækilega. Að þessum breytta veruleika
verða bændur og afurðastöðvar að laga sig,
hvort sem mönnum líkar það betur eða verr,
rétt eins og sjómenn og fiskvinnslur.
Það er neytandinn sem hefur alltaf
fyrsta og síðasta orðið þegar kemur að
vali á matvælum. Inn á hann er ekki hægt
að þröngva neinni fæðu, allavega ekki
meðan enginn skortur er á henni í landinu.
Íslenskir bændur hafa sýnt það í gegnum
tíðina að þeir kunna vel að bregðast við
breyttum aðstæðum. Þá er nauðsynlegt
að öll virðiskeðjan geri það líka. Þróun í
neyslu á kjöti ætti að geta gefið bændum
vísbendingu um hvert stefnir og hvar sé
vænlegt að bregða niður fæti.
Ef menn vilja breyta hlutfalli einstakra
kjöttegunda á markaðnum, þá verður
það varla gert nema með vel ígrundaðri
þróunarvinnu og framsetningu á afurðum.
Þetta snýst allt á endanum um samkeppni
um áhuga neytandans. Hann hefur alltaf rétt
fyrir sér, hvað sem mönnum kann annars að
finnast um hans smekk. Ef mönnum tekst
að samhæfa framleiðslu við þarfir neytenda
þarf engu að kvíða um framtíð íslensks
landbúnaðar. /HKr.
Gengið til samninga við ríkið
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Bjarni Rúnarsson br@bondi.is – Guðrún Hulda Pálsdóttir ghp@bondi.is – Sími: 563 0303 – augl@bondi.is
Vefur blaðsins: www.bbl.is bbl@bondi.is
Prófarkalestur. Guðrún Kristjánsdóttir –
ÍSLAND ER LAND ÞITT
skammt innan við Djúpavog og síðan inn í fjalllendið sunnan við Búlandstind. Því næst er Fossárdalur upp af Fossárvík og Berufjarðardalur inn
úr botni fjarðarins. Mynd / Hörður Kristjánsson
Oddný Steina Valsdóttir
formaður Landssamtaka sauðfjárbænda
oddny@bondi.is
Mikil tækifæri