Bændablaðið - 20.02.2020, Síða 8

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. febrúar 20208
FRÉTTIR
Ný skýrsla um bændur og náttúruvernd:
Bændur vilja leggja alúð við umhverfi sitt
– og eru áhugasamir um þátttöku í verkefnum tengdum náttúruvernd
Í nýrri skýrslu, sem Ráðgjafar­
miðstöð landbúnaðarins (RML)
hefur unnið fyrir umhverfis­ og
auðlindaráðuneytið, kemur fram
að íslenskir bændur séu almennt
jákvæðir í garð náttúruverndar
og sjá fyrir sér að hægt sé að
vinna að náttúruvernd samhliða
landbúnaði.
Vinna RML við verkefnið á rætur
í viljayfirlýsingu um samstarf sem
Sindri Sigurgeirsson, þáverandi
formaður Bændasamtaka Íslands,
og Guðmundur Ingi Guðbrandsson
umhverfis- og auðlindaráðherra
undirrituðu á Hvanneyri 6. desember
2018. Samstarfinu var ætlað að ná
til verkefna í náttúruvernd á jörðum
bænda og var RML falið að standa
að greiningarvinnu fyrir verkefnið.
Bændur vilja viðhalda
náttúrugæðum
Í meðförum RML fékk verkefnið
heitið LOGN, sem stendur fyrir
Landbúnaður og náttúruvernd. Í
skýrslunni kemur fram að bændur
vilji leggja alúð við umhverfið
til að viðhalda náttúrugæðum á
bújörðum sínum og eru áhugasamir
um þátttöku í slíkum verkefnum.
Auk viðhorfskönnunar er í
skýrslunni greining á samlegðar-
áhrifum landbúnaðar og náttúru-
verndar og fjallað um hvernig unnið
er að samþættingu þessara þátta í
öðrum löndum. Þar kemur fram að
helstu verkefni og störf varðandi
umhverfis- og náttúruvernd sem
bændur fá greitt fyrir samkvæmt
samningum í öðrum löndum séu:
• Verndun á sérstökum
náttúrufyrirbærum -
náttúruvé og náttúruvættir
• Verndun og vöktun á ósnertu
eða lítið spilltu landi
• Verndun og viðhald á
landslags einkennum mót-
uðum af sambýli manns og
náttúru
• Endurheimt landgæða og
sjálfbær landnýting
• Verndun og viðhald á
líffræðilegum fjölbreytileika
• Endurheimt og verndun
vistkerfa
• Verndun búsvæða
• Endurheimt, viðhald og
verndun votlendis og
vatnssvæða
Í öðrum löndum sem skoðuð
voru, er einnig gjarnan greitt fyrir
umhverfisvæna búskaparhætti
sem bæði stuðla að heilbrigðari
meðhöndlun jarðvegs og húsdýra
og til að vernda og viðhalda
lífbreytileika og búsvæðum. Í
skýrslunni eru eftirfarandi dæmi
nefnd um slíkar greiðslur:
• Ræktun og verndun
staðbundinna tegunda,
húsdýra og jurta
• Lífræn ræktun
• Ábyrg notkun áburðar- og
eiturefna
• Villtar gróðurrendur á milli
eða í miðju túna eða akra, til
skjóls fyrir dýralíf og síun
áburðarefna
• Umhverfisvæn meðhöndlun
gróðurmoldar, s.s. sáðskipti,
tegunda fjölbreytileiki,
vetrarsáning (green / winter
cover)
Verkefnatengd náttúruvernd
Í skýrslunni kemur fram að bændur
skiptust í tvo hópa varðandi viðhorf
til friðlýsinga á landi, annaðhvort
mjög andstæðir friðlýsingum – og
töldu það veikja verðgildi jarðanna
– eða þá mjög jákvæðir gagnvart
þeim. Margir töldu sig þó skorta
grunnþekkingu á friðlýsingarferlum
til að vilja tjá sig um málefnið.
Flestir bænda sem tóku þátt í
skoðanakönnun og viðtölum sáu
frekar tækifæri í að vinna verkefni
í náttúruvernd á eigin forsendum
frekar en að óska eftir að land verði
sett í friðlýsingu. „Ef gera á átak í
náttúruvernd á landbúnaðarsvæðum
má álykta að bændur myndu
almennt vera jákvæðari gagnvart
verk efnatengdri náttúruvernd en
hefðbundnum friðlýsingum. Þannig
má einnig álykta að meiri árangur
náist í verkefnum þar sem þau yrðu
unnin á forsendum bænda og/eða
landeigenda og byggð að talsverðu
leyti á þekkingu þeirra. Þarna yrði
þ.a.l. sameinuð þekking bænda og
sérfræðinga á sviði náttúruverndar.
Jafnframt má álykta að með svona
verkefnum verði til aukin þekking
á náttúruvernd á meðal bænda og
jákvæðar viðhorfsbreytingar til
friðlýsinga.“
Þar kemur einnig fram að
verkefnatengd náttúruvernd sé
algengt form á verndun svæða
erlendis og víða verkefni sem eru
á landbúnaðarlandi og bændur
þátttakendur í þeim. „Verkefnatengd
náttúruvernd hefði skilgreindan
tímaramma, þar sem væru t.d.
verkefni til fimm ára. Bændur
fengju einhverja umbun fyrir
þátttöku. Það fæli meðal annars
í sér aðstoð við áætlanagerð og
nýtingu á samlegðaráhrifum og
seinna gæti e.t.v. komið umbun
í formi peningagreiðslna fyrir að
taka þátt og fyrir að vinna að settum
markmiðum,“ segir enn fremur í
skýrslunni.
Nýsköpun og náttúruvernd
Í skýrslunni segir að nýsköpun
geti gegnt lykilhlutverki við
samþættingu landbúnaðar og
náttúruverndar. „Víða erlendis
má finna dæmi um vel heppnuð
verkefni þar sem nýsköpun hefur
gegnt lykilhlutverki. Í slíkum
verkefnum hefur verið bent á að
æskilegt sé að allar aðgerðir skili
sjálfbæru umhverfi. Markmiðið er
að finna leiðir til að viðhalda og
endurheimta náttúrgæði án þess að
skerða afkomu bóndans.“
Einnig segir að reynsla hafi sýnt
að nýsköpun ýti undir efnahags-
og samfélagslega sjálfbærni en
mikilvægt sé að samfélagið sé opið
fyrir innleiðingu á nýrri tækni og
að aukning í framleiðslu rýri ekki
landslagseinkenni og náttúrugæði.
Verðmæta- og gæðaaukandi
kerfi í stað framleiðsluhvetjandi
Áfram verður unnið að þróun verk-
efnisins á þessu ári og er í skýrslunni
lögð áhersla á að þróa fræðslu og
ráðgjöf til bænda og skoða betur
hvers konar verkefni koma til greina
til að stuðla að betri samþættingu
náttúruverndar og landbúnaðar
við mismunandi aðstæður. Í seinni
hluta skýrslunnar eru reifaðar
hugmyndir um stefnu og framhald
verkefnisins. „Landbúnaður er í eðli
sínu frumframleiðsluatvinnugrein og
löng hefð er fyrir að bændur selji
áþreifanlegt hráefni sem notað er til
frekari vinnslu matvæla og annarra
neysluvara. Eins og fram hefur
komið framar í þessari skýrslu þá
er íslenskur landbúnaður að mestu
leyti byggður á framleiðslumiðuðu
stuðningskerfi og þ.a.l. hefur
myndast löng hefð fyrir að þeir sem
stunda landbúnað þurfi að framleiða
eins og land þeirra býður upp á og
jafnvel meir. Mikil hefð er fyrir að
nýta land, rækta og skila af sér góðum
afurðum. Þannig má færa rök fyrir
að sú hugsun að stunda náttúruvernd
og framleiða óefnislegar afurðir eins
og t.d. bætt loftgæði eða viðhald á
fjölbreytileika tegunda sé andstætt
þeim kúltúr sem einkennir landbúnað
hér á landi. Einnig eru bændur mjög
háðir stuðningsgreiðslum sem
myndar hvata til hámarksframleiðslu.
Bændur hafa þó í gegnum tíðina
verið duglegir að aðlagast breyttum
aðstæðum. Má í því samhengi nefna
þá þróun sem hefur orðið á síðustu
árum í heimavinnslu á afurðum og
fjöldi bænda selur nú frá sér fullunnar
vörur í stað hráefnis.
Mögulega er hægt að tengja
náttúruvernd þessari þróun
með að tengja afurðir frá búi
við verndaraðgerðir og önnur
náttúruverkefni. Koma má þannig
upp verðmæta- og gæðaaukandi kerfi
sem er ekki eins framleiðsluhvetjandi
og það sem nú er. Byggja má á
upplýsingum úr grasrótinni og
byrja á verkefnum sem bændur
hafa á góða þekkingu og kunna t.d.
uppgræðslu og endurheimt vistkerfa
og tengja þeirri framleiðslu sem
er á viðkomandi búum,“ segir í
skýrslunni.
Fræðsla um tækifærin
„Þegar búið verður að marka stefnu
um framhald verkefnisins þarf að
kynna niðurstöður og framhald vel
fyrir bændum. Kynna þarf stefnur
og kerfi sem vinna á eftir auk þess
að varpa ljósi á þau tækifæri sem
geta falist í hugmyndum,“ segir í
skýrslunni.
Skýrsluna og upplýsingar um
verkefnið má nálgast í gegnum vef
RML, rml.is. /smh
Samgöngu­ og sveitar­
stjórnar ráðherra hefur
staðfest sam ein ingu
Borg ar fjarðar hrepps,
Djúpa vogshrepps, Fljóts­
dals héraðs og Seyðis­
fjarðar kaupstaðar í eitt
sveitarfélag.
Með sameiningunni
verður til eitt stærsta
sveitarfélag landsins að
flatarmáli, með tæplega
fimm þúsund íbúa. Íbúar
sveitarfélaganna sam-
þykktu sameininguna með
afgerandi hætti þann 26.
október 2018.
Sveitarstjórnarkosningar
18. apríl næstkomandi
Boðað verður til
sveitarstjórnar kosninga
laugar daginn 18. apríl
næst komandi þar sem kosið verður
í sveitarstjórn hins sam einaða
sveitarfélags. Nýkjörin sveitar-
stjórn tekur við stjórn sveitarfé-
lagsins 15 dögum síðar, eða 3. maí,
og á sama tíma tekur sameiningin
gildi.
Fram undan er atkvæðagreiðsla
um nýtt nafn hins sameinaða
sveitar félags en nafnanefnd aug-
lýsti eftir hugmyndum og bárust
112 tillögur með 67 hug myndum
að nýjum nöfnum. Nokkr ar tillög-
ur verða lagðar fyrir kjósendur í
atkvæðagreiðslu sem fer fram sam-
hliða sveitar stjórnarkosningum.
Sveitarfélögum fækkað um tíu
Árið 1950 voru sveitarfélögin 229
og hefur þeim fækkað í nokkrum
skrefum. Árin 1994 til 2006 var
mikið um sameiningar og fækkaði
sveitarfélögum þá úr 196 í 79 og
verða 69 frá og með 3. maí næst-
komandi. /VH
Umhverfisstefna fyrir íslenskan
landbúnað er í mótun
– markmið um kolefnishlutleysi og sjálfbæra nýtingu
I kjölfar Búnaðarþings Bænda­
samtaka Íslands árið 2018 var
skipuð nefnd til að vinna að
umhverfisstefnu fyrir íslenskan
landbúnað. Ingvar Björnsson,
bóndi á Hólabaki í Húnaþingi,
hefur leitt þá vinnu sem hefur að
mestu farið fram síðastliðið ár.
Drög að þessari stefnu liggja
fyrir og snúast þau um loftslagsmál,
sjálfbærni og vistheimt – en drögin
verða lögð fyrir Búnaðarþing sem
verður haldið 2.–3. mars næst-
komandi.
Kolefnishlutleysi,
sjálfbærni og vistheimt
Ingvar segir að þremur markmiðum
sé stillt fram í drögunum; kolefnis-
hlutleysi árið 2030, sjálfbær nýting
landbúnaðarlands árið 2030 og
vist heimt í verki á árunum 2020
til 2030.
„Landbúnaður byggir á nýtingu
auðlinda náttúrunnar. Náttúruleg
skilyrði ráða til lengri tíma mestu
um afkomu þeirra sem landbúnað
stunda. Því er það skylda gagnvart
komandi kynslóðum að landbúnaður
hverju sinni sé sjálfbær og gangi
ekki á náttúruleg gæði. Bændur eiga
ekki að sitja hjá heldur taka forystu
í umræðu um loftslagsmál og önnur
umhverfismál. Landbúnaðurinn á
enn fremur að setja sér metnaðarfull
markmið í umhverfismálum. Þannig
getur markviss umhverfisstefna
orðið hvatning til bænda að búa á
umhverfis vænni hátt og taka þátt
í vistbætandi verkefnum,“ segir
Ingvar.
Grænt bókhald
Í því skyni að ná með skilvirkum hætti
markmiðum stefnunnar er samhliða
sett fram aðgerðaráætlun. Þar er lögð
áhersla á að „grænu bókhaldi“ verði
komið á meðal einstakra bænda og
fyrir landbúnaðinn í heild. Enn fremur
verður áhersla á aðgerðir til að draga
úr losun gróðurhúsalofttegunda frá
land búnaði og á framkvæmdir vegna
kolefnisbindingar.
Með Ingvari sátu í nefndinni
þau Hlynur Gauti Sigurðsson,
framkvæmdastjóri Landssamtaka
skógareigenda, Katrín María
Andrésdóttir, framkvæmdastjóri
Sambands garðyrkjubænda,
Margrét Gísladóttir, framkvæmda-
stjóri Landssambands kúabænda
og Unnsteinn Snorri Snorrason,
framkvæmdastjóri Lands samtaka
sauðfjár bænda. /smh
Ingvar Björnsson, bóndi á Hólabaki. Mynd / Aðalheiður Ingvarsdóttir
Sigurður Torfi Sigurðsson, verkefnis­
stjóri verkefnisins hjá RML.
Mynd / úr einkasafni
Austurland:
Sameining fjögurra
sveitarfélaga staðfest