Bændablaðið - 20.02.2020, Síða 34

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. febrúar 202034
Þó svo að flestir kúabændur líti
á burð sem upphaf mjaltaskeiðs,
má færa góð rök fyrir því að í
raun hefjist nýtt mjaltaskeið með
geldstöðunni. Á þessu tímabili er
júgurvefurinn undirbúinn undir
komandi framleiðslutímabil og
hér þarf ótal margt að ganga upp,
svo vel eigi að vera.
Það mætti bera saman upphaf
mjólkurframleiðsluferilsins við
prentun Bændablaðsins, en þegar
komið er að prentuninni sjálfri ligg-
ur að baki mikil vinna við greina-
skrif, uppsetningu og annað sem
þarf svo blaðið standi undir nafni.
Sama á við um mjólkurframleiðsl-
una en þegar hún hefst hefur júg-
urvefurinn og kýrin sjálf staðið að
undirbúningi í margar vikur. Svo
allt gangi vel upp, þarf að undirbúa
málið vel og koma framleiðsluferl-
inu í réttan farveg.
Þetta gildir ekki einungis um
kýr heldur svo sannarlega kvígur
líka og því betur sem bændur hlúa
að kvígunum og kúnum síðustu
vikurnar fyrir burð, því meiri eru
líkurnar á því að gripirnir verði
hraustir og skili auk þess góðum
afurðum.
Kvígum þarf að sinna
Of víða eru kvígurnar látnar
vera út af fyrir sig allt fram að
burði og margir sem líta ekki á
tímabilið með kvígurnar síðustu
6 vikurnar fyrir burð með sama
hætti og geldar kýr, en þær hafa í
raun sömu þarfir og því á að með-
höndla þær eins og geldar kýr. Það
er þó vandmeðfarið að sinna þeim
vel því reynslan sýnir að best er að
hafa þær ekki með kúnum vegna
vandamála með virðingarröðina og
t.d. á stærri búum, þar sem hægt er
að hafa kvígurnar í sér hópi á fyrsta
mjaltaskeiði, þá skila þær mun meiri
afurðum en séu þær hafðar saman
við hóp eldri kúa.
Þetta skýrist af eineltistilburð-
um sem sjást hjá eldri kúm, sem
oft hefur þau áhrif að kvígur éta
hreinlega minna og hvílast minna
en hinar sem eldri eru. Til þess að
geta útbúið almennilegt skipulag
fyrir kvígurnar síðustu vikurn-
ar fyrir burð þá segir sig sjálft að
nauðsynlegt er að hafa vitneskju
um daginn sem þær festa fang sem
er lítið mál séu þær sæddar en getur
verið vandasamara, en vissulega
hægt líka, sé þarfanaut notað.
Að gelda upp
Hér áður fyrr voru kýr oftast geldar
upp þegar lítið var í þeim en í dag
er mun algengara að gelda þarf kýr
upp sem eru enn í töluverðri fram-
leiðslu og jafnvel í tug lítra fram-
leiðslu á dag. Fyrst ætti alltaf að
senda sýni í PCR greiningu áður
en kýrin fer í geldstöðu, svo hægt
sé að meðhöndla mögulega sýkingu
í geldstöðunni með réttum lyfjum.
Oft eru kýrnar þá settar á létt
fóður, svo framleiðslan minnki og
séu kýrnar hraustar þola þær vel að
hætt sé að mjólka þær bratt, jafnvel
þó þær séu í mikilli nyt. Skýringin
felst í því að mjólkurframleiðslan er
hormónatengd og þegar hætt er að
mjólka kúna, bregst líkaminn hratt
við. Það getur þó verið kostur að
létta á mjólkurþrýstingnum eftir 1–2
daga ef sérstök ástæða þykir til þess.
Í þessum hluta geldstöðunnar eru
kýrnar viðkvæmar fyrir júgurbólgu
og við mælum oftast með því að þær
séu spenadýfðar í a.m.k. eina viku
eftir upphaf geldstöðunnar, til að
gefa þeim meðbyr að takast á við
umhverfisbakteríur. Það gerir líka
það að verkum að það verður fylgst
sérlega vel með kúnum þessa fyrstu
viku, sem einmitt er mikilvægt ef
upp koma vandamál. Í upphafi geld-
stöðunnar myndast keratín-tappinn
í spenagöngunum en hann gegnir
því hlutverki að loka spenanum
á meðan geldstaðan stendur yfir.
Það er misjafnt hvað þessir tappar
myndast hratt og því er spenadýfan
góður kostur á meðan þetta gerist.
Gefa þeim pláss
Eitt af því sem við sjáum of víða
í heiminum er að það rými sem
kvígum, sem komnar eru undir
burð, og geldum kúm er ætlað er alls
ekki nógu gott. Í raun ætti að nýta
bestu aðstöðuna einmitt fyrir geldar
kýr og kvígur en þeirra þarfir eru
nokkuð einfaldar: þær vilja hreint
rými, mjúkt og þurrt, hafa aðgengi
að góðu vatni og fóðri auk þess að
hafa næði og rými til að hvílast.
Tilfellið er hins vegar að oft eru
nýtt einhvers konar afgangsrými
fyrir þessa gripi og mjög oft er rýmið
takmarkað, en eins og hér að framan
segir er það einkar óheppilegt vegna
virðingarraðarinnar.
Þar sem fæstir eru með það stóra
hjörð að hægt sé að hafa kvígur og
geldar kýr hvorar í sínum hópnum
svo vel eigi að vera, þarf meira rými
en ella svo óþarfa árekstrar milli
kvíga og eldri gripa séu lágmarkaðir.
Þá þarf einnig að vera gott pláss við
fóðurganginn þar sem átgetan fellur
síðustu þrjár vikurnar í geldstöðunni.
Því er afar mikilvægt einmitt á þessu
tímabili að tryggja kvígum og kúm
gott rými og næði svo þær geti étið
það sem við ætlumst til að þær geri.
Þær eru líka á þessu tímabili orðnar
miklar um sig og þurfa því rúmgóða
legubása.
Oft of feitar
Annað vandamál sem sést víða er
ólag á fóðrun kvíganna þegar líður á
seinni hluta meðgöngunnar og kúnna
á síðari hluta mjaltaskeiðs. Á þessu
tímabili eykst oft fitusöfnunin og
séu t.d. kýrnar þegar orðnar feitar í
upphafi geldstöðunnar, er orðið of
seint að bregðast við. Þá er svo sem
hægt að halda í horfinu en í raun of
seint að draga úr holdastigi þeirra.
Þegar komið er að þessum
tímapunkti ætti holdastigið að vera
um 3,00–3,25 og ekki hærra en 3,50
en ef kvígur eða kýr holdastigast allt
of hátt getur það leitt til allskonar
vandamála þegar komið er að burði
og eftir burðinn. Þetta er vandamál
sem við sjáum á kúabúum um
allan heim og skýrist auðvitað
af gríðarlega breyttri fóðurþörf
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Nú þegar líða fer að vori eru
margir byrjaðir að hlakka
til betri tíma eftir rysjóttan
vetur og þá sérstaklega við
garðyrkjunemar sem sjáum
sumarið í hillingum. En þó
eru líka blendnar tilfinningar
í gangi, við erum nefnilega
mörg sem klárum námið
okkar í vor og útskrifumst.
Við staðarnemar við Garð-
yrkjuskólann sem byrjuðum
í námi haustið 2018 og erum
að útskrifast í vor kveðjum
skólann með trega. Þessi tími
á Reykjum er búinn að vera
æðislegur. Námið er ótrúlega
gefandi og skemmtilegt og vilja
kennarar og starfsfólk skólans
allt fyrir mann gera. Auk þess
er andrúmsloftið í skólanum svo
nærandi, enda erum við umvafin
plöntum alla daga.
Fjölbreytt nám
Námsbrautirnar eru margvís-
legar og fjölbreyttar en
flestir læra sama grunninn. Á
ylræktarbraut er kennt allt um
gróðurhús og ræktun í þeim,
hvort sem það er grænmeti,
pottaplöntur eða afskorin blóm.
Lífræna brautin veitir mikla
innsýn í lífræna framleiðslu,
hvernig skuli staðið að henni og
hvaða reglum ber að fylgja en
þar eru mikil sóknarfæri. Garð-
og skógarplöntubraut kennir
allt um framleiðslu plantna
og almenna garðyrkjufræði.
Á blómaskreytingabraut er
kennt hvernig eigi að hugsa
um afskorin blóm og greinar
og búa til skreytingar fyrir
öll tilefni, eins og jarðarfarir,
fermingar og brúðkaup. Á
skógræktarbrautinni er kennt
allt um skógrækt, vistfræði,
umhverfisfræði og þess háttar.
Skrúðgarðyrkjubrautin kennir
hellulögn, viðhald lóða,
útplöntun og fleira og er það
lögfest iðngrein sem lýkur með
sveinsprófi.
Fjölbreytt félagslíf
Félagslífið er fjölbreytt og
kynnast bæði staðarnemar
og fjarnemar. Eitt stærsta
félagsstarfið er þegar nemendur
fá þann heiður að sjá um
skipulagningu sumardagsins
fyrsta en þá er mikil hátíð á
Reykjum þar sem almenningi
er boðið að kynnast starfinu
þar. Allur ágóði dagsins fer
í utanlandsferð nemenda að
hausti og er það meiri háttar
ferðalag sem við getum
heilshugar mælt með. Allt sem
við höfum lært í skólanum er
afar gagnlegt og hefði okkur
ekki órað fyrir því hvað við
myndum læra mikið á stuttum
tíma.
Fjölbreytt tækifæri
Atvinnutækifærin eru mörg að
námi loknu og hlökkum við til
framtíðarinnar á vinnumarkaði.
Það að vinna við garðyrkju
heldur manni ávallt ferskum
því umhverfið er svo skapandi
og fjölbreytt frá degi til dags.
Við viljum nýta tækifærið
og þakka samnemendum og
kennurum fyrir dásamlegan
tíma og bjóða nýja nemendur
velkomna í skólann í vor. Þið
eigið svo sannarlega góða tíma
í vændum.
Nemendur Garðyrkjuskólans
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Skemmtilegt starfsnám
við Garðyrkjuskólann
Ingólfur Guðnason fagbrautarstjóri ásamt nemendum.
Myndir / Nemendur garðyrkjuskólans.
Jón Kristófer og nemendur í tilraunahúsinu.
Guðríður Helgadóttir við kennslu.
Því betur sem bændur hlúa að kvígunum og kúnum síðustu vikurnar fyrir burð, því meiri eru líkurnar á því að
gripirnir verði hraustir og skili auk þess góðum afurðum. Mynd / HKr.
Geldstaðan er upphaf mjaltaskeiðsins
Því er afar mikilvægt einmitt á þessu tímabili að tryggja kvígum og kúm
gott rými og næði svo þær geti étið það sem við ætlumst til að þær geri.