Bændablaðið - 20.02.2020, Síða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. febrúar 202042
LESENDABÁS
Efldar almannavarnir
– aukið öryggi
Sum okkar muna, á árum kalda
stríðsins, Almannavarnir ríkisins
sem nefnd er gekkst fyrir viðvör-
unarflautuprófunum tvisvar til
þrisvar á ári og safnaði teppum
og varnargrímum, svo eitthvað sé
nefnt. Meginframfarir í skipulagi
almannavarna, sem tóku brátt að
snúast fyrst og fremst um náttúru-
vá, fólust í Samhæfingarstöðinni
(2003) í Reykjavík og sérlögum
um almannavarnir 2008.
Umræður um skipurit/stjórnun
leiddu til þess að stjórnunarábyrgð
lögreglu við aðgerðir í héraði krist-
allaðist í embætti ríkislögreglustjóra
(í umboði dómsmálaráðherra), með
ríkislögreglustjóra sem meginstjórn-
anda. Þar hefur verið skipt um mann
til einhvers tíma sem ræðst af niður-
stöðum úr yfirferð á skipulagi lög-
gæslumála.
Nú er unnt að meta reynsluna
af framkvæmd og gæðum laganna
um almannavarnir, að rúmum
áratug liðnum. Ég hef fylgst, sem
jarðvísindamaður og fjallamaður,
afskiptasamur af umhverfismálum,
með þróun Almannavarna í yfir 40
ár.
Samhæfing, m.a. í björgunar- og
aðstoðarstörfum (og gott hlutverk
lögreglu í héraði) hefur þróast
alllangt í rétta átt, líkt og samstarfið
við sérfræðinga á mörgum sviðum.
Fleira má nefna. Engu að síður
blasir við að mörgum verkefnum,
t.d. viðbragðsáætlunum, áhættumati,
eflingu viðbragðsaðila og þjálfun og
menntun, hefur ekki verið nægilega
sinnt. Einnig blasir við að skipta
þarf litlum hluta björgunarliðsins úr
sjálfboðamennsku yfir í launuð störf
til þess að sinna sumum útköllum og
létta á sjálfboðaliðum. Þeir verða
þó ávallt megin hryggjarstykkið í
fjölda útkalla. Verkefnum fjölgar
vegna þess að náttúruvá eykst
með loftslagsbreytingum og fjölda
ferðamanna. Samtímis er hafin
endurskoðun allra kerfa síma- og
talstöðvasambands, raforkunnar og
tölvusamskipta. Nýleg fárviðri og
órói við Grindavík ýta undir það.
Þjóðaröryggi snýst um matvæla-,
fjarskipta- , net- og orkuöryggi, svo
sumt sé nefnt, ekki síður en stríð
og frið.
Breytinga er þörf
Stórviðri, snjóflóð, skriðuföll og
sjávarflóð á land verða væntan-
lega bæði öflugari og algengari en
undanfarna marga áratugi. Einnig
veður að taka tillit til þess hlutlæga
mats á hættu af öflugum eldgosum,
eldgosum nærri byggð og stórum
jarðskjálftum, í öllum tilvikum
miðað við endurkomutíma, sem
vísindin leggja okkur til. Aðeins
dæmin Öræfajökull, Katla,
Bárðarbunga, Reykjanesskagi
og Tjörnesbrotabeltið á
Norðausturlandi eru til marks
um það.
Aðlögun að loftslags breyt-
ingum krefst líka traustrar
starf semi Almannavarna og
viðbragðsaðila. Inn í rammann
tengjast svo beinar rannsóknir á
náttúruvá, vöktun hennar, rekstur
og myndun samhæfðra sjóða, svo
sem Hamfarasjóðs og Þjóðarsjóðs
úr sjóðum sem eru fyrir, ásamt
með hagnaði af t.d. orkusölu.
Þarna, alls staðar, eru brýn verk
að vinna.
Ég hef hvatt til þess að unnið
verði af meira afli við endurskoðun
á almannavörnum landsins
en hingað til. Markmiðið á að
vera að auka öryggi okkar allra
með því að tryggja enn betri
samhæfingu, meira fé til þátta
sem efla skilvirkni, þekkingu,
forvarnir og áætlanir. Mikilvægt er
að Almannavarnir verði sjálfstæð
stofnun og viðbragðsaðilar, allt
frá lögreglu og Landhelgisgæslu
til heilbrigðiskerfisins og björg-
unar sveita, virki sem sam-
hæfð eining. Einnig er brýnt að
haldið verði áfram að þróa og
styrkja starfshætti og skipulag
Samhæfingarmiðstöðvarinnar
og miðstöðva á landsbyggðinni.
Loks verður að kanna vel og
meta gagnsemi þess að færa
almannavarnir landsins undir
forsætisráðuneytið. Verkefni
almannavarna eru flókin. Þau
heyra undir flest ráðuneyti og
þörf er á miðlægri og heildrænni
stýringu.
Ari Trausti Guðmundsson
Höfundur er þingmaður VG
í Suðurkjördæmi
Á FAGLEGUM NÓTUM
Einn einstaklingur– eitt atkvæði
Í nýrri þingsályktunartillögu
samgöngu- og sveitarstjórnar-
ráðherra er lagt til að sveitarfélög
með færri en þúsund íbúa verði
þvinguð til sameiningar við
önnur sveitarfélög árið 2026 og
að sameiningin verði lögbundin.
En það felur í sér að íbúar fái ekki
að kjósa um sameininguna. Þings-
ályktunartillagan er stefnu mótandi
áætlun í málefnum sveitarfélaga
fyrir árin 2019–2033 og kemur þar
fram að áhersla er lögð á gott og
víðtækt samráð um land allt.
Sveitarfélög eru sjálfstæð stjórn-
völd sem er stjórnað af lýðræðis-
lega kjörnum sveitar stjórnum í
umboði íbúa sveitarfélagsins. Sjálf-
stjórnarréttur sveitarfélaga er tryggður
í 78. gr. stjórnarskrárinnar þar sem
segir að sveitarfélög skuli sjálf ráða
málefnum sínum eftir því sem lög
ákveða. Þessi réttur sveitarfélaga
hefur verið verndaður í stjórnarskrá
allt frá 1874 þegar Íslendingar
fengu sína fyrstu stjórnarskrá. Það
má ekki gleymast í allri umræðunni
að sveitarfélög eru einn af helstu
hornsteinum lýðræðislegs stjórnarfars
þar sem sveitarfélögin eru handhafar
framkvæmdarvaldsins. Sveitarfélögin
fara með staðbundna stjórnsýslu
og gegna mikilvægu lýðræðislegu
hlutverki. Sveitarfélög eru það
stjórnvald sem stendur íbúum þess
næst. Sjálfstjórn sveitarfélaga felur
í sér rétt íbúa til að kjósa þá sem
fara með stjórn sveitarfélagsins
í almennum og lýðræðislegum
kosningum. Sjálfstjórn sveitar-
félaga byggist fyrst og fremst á
þeirri lýðræðislegu hugsun að það
sé réttur fólksins í landinu að geta
haft bein áhrif á nærumhverfi sitt.
Mótun nútímalýðræðisins á sér
langa sögu og snerust helstu átökin í
þessari mótun um kröfu almennings
um réttinn til þátttöku sem endaði á
þann veg að grundvallarreglan einn
einstaklingur – eitt atkvæði festist
í sessi. Á þessari grundvallarreglu
byggist undirstaða alls lýðræðis sem
helgast af jafnréttisfyrirkomulagi sem
viðurkennir rétt allra manna til áhrifa
og að menn fái sem mestu ráðið í sínu
nánasta umhverfi fram yfir þá íbúa
sem búa víðs fjarri þeim í öðrum
landshluta.
Hvers konar samráð felst í þeirri
ákvörðun að sveitarfélög með færri
en þúsund íbúa verði lögþvinguð
til sameiningar árið 2026 og það
með þeim hætti að lýðræðislegur
atkvæðisréttur íbúa sé virtur að
vettugi? Er það virkilega stefna
ríkisstjórnarinnar í stefnumótandi
áætlun í málefnum sveitarfélaga að
brjóta niður lýðræðið í landinu?
Árið er 2020 og baráttan fyrir
lýðræði heldur áfram.
Heiðbrá Ólafsdóttir
Höfundur er lögfræðingur,
kúabóndi og situr í stjórn
Miðflokksins í Rangárþingi.
Heiðbrá Ólafsdóttir.
Holuhraun í septemberbyrjun 2014. Mynd / ATG
Ari Trausti Guðmundsson.
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.vbl.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
KÚPLINGAR í flestar
gerðir dráttarvéla
Er þitt bú
öruggur
og góður
vinnustaður?
Er brunahætta
á þínum bæ?
á hverju ári verða því
miður alvarlegir brunar
á sveitabæjum.
Bæði fólk og búfénaður er
í mikilli hættu þegar eldur
blossar upp.
Með réttum viðbrögðum og
undirbúningi má koma í veg
fyrir tjón og slys af völdum
bruna.
PO
RT
h
ön
nu
n
Kynntu þér leiðbeiningaefni um öryggi
og vinnuvernd í landbúnaði á bondi.is
Bænda
5. mars