Bændablaðið - 23.04.2020, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. apríl 202040
Fyrir fáeinum árum hugðist
kúabóndi á Norðurlandi endur-
nýja fjósið á bæ sínum. Nýjar
reglur um aðbúnað nautgripa
voru í augsýn og ný tækni gerði
kleift að búa með fleiri kýr við
betri skilyrði en jafnframt kom-
ast af með færri vinnandi hend-
ur og minna vinnuálag. Ekki
datt bóndanum þó í hug að það
yrði skógurinn hans sem skipti
sköpum um hversu stórt fjós
hann gæti reist.
Bóndinn fór á stúfana að
kanna möguleika sína og talaði
við bankann. Bankinn vildi fá
upplýsingar um hitt og þetta
sem snerti búreksturinn og eign-
ir sem tilheyrðu jörðinni. Bóndi
tíundaði stærð jarðarinnar, stærð
ræktaðs lands, húsakost, véla-
kost og fleira. Bankans megin
fór að mótast hugmynd um lána-
möguleika bóndans og grunnur
að lánshæfismati. Þegar bóndinn
hélt að hann hefði tíundað allar
sínar eignir mundi hann eftir
skóginum sínum. „Já, svo er það
skógurinn. Kannski allt í lagi að
nefna hann líka. Hann er svona
þrjátíu ára gamall og þó nokkrir
tugir hektara.“
Bóndanum til mikillar furðu
lyftist brúnin á bankamönnum við
þessar fréttir. Þeir reiknuðu upp á
nýtt og og voru nú tilbúnir að lána
talsvert meira en áður. Bóndinn
fékk lán fyrir stærra fjósi en áður
hafði litið út fyrir.
Vegna skógarins er rekstur-
inn á þessu norðlenska býli nú
hagkvæmari og fjárfesting í
mjaltaþjónum og fasteignum
verður fljótari að skila sér til
baka. Jafnvel þótt enn séu all-
mörg ár þar til bóndinn uppsker
smíðavið úr skógi sínum er skóg-
urinn nú þegar farinn að skapa
honum betra lífsviðurværi og
betri rekstur. Þetta dæmi er fært í
stílinn en á sér raunverulega stoð.
Skógur er nefnilega lang-
tímafjárfesting. Fáar langtíma-
fjárfestingar standa betur af sér
efnahagssveiflur en skógur. Og
langtímafjárfestingar geta óbeint
skilað sér löngu áður en þær fara
að gefa af sér beinar tekjur eða
söluhagnað. Þær treysta eigna-
grunn eigenda sinna.
Bændur í Skandinavíu hafa
lengi notað skóginn sinn til að
jafna sveiflur í búrekstrinum.
Þegar timburverð er lágt er dregið
úr skógarnytjum og skógurinn lát-
inn vaxa áfram þar til timburverð
hækkar. Þá er skógur höggvinn og
ný tré vaxa upp í staðinn, ýmist
með sjálfsáningu eða endur-
gróðursetningu. Þannig viðhelst
vistkerfi skógarins. Skógurinn
minnkar ekki heldur endurnýjast.
Skógarhögg í sjálfbærri skóg-
rækt er ekki ósvipað náttúruleg-
um áföllum í skóginum vegna
elda, storma, meindýraplágu eða
annarra orsaka. Náttúran sjálf fell-
ir skóg og nýr vex upp í staðinn.
Maðurinn fellir skóg og nýr vex
upp í staðinn. Munurinn er ekki
svo mikill þegar vel er staðið að
skógræktinni eins og gert er til
dæmis í Skandinavíu. Þannig er
líka skógrækt á Íslandi skipulögð.
Skógrækt er eitt af því sem
Íslendingar geta notað til að jafna
efnahagssveiflur sínar til fram-
tíðar. Bændur sem rækta skóg fá
skjól, aukna frjósemi og margt
fleira sem gagnast kvikfjárrækt
og ræktun nytjaplantna á ýmsan
hátt. Til skógræktar er gjarnan
tekið það land á bújörðum sem
minnst gefur af sér og þannig
gengur skógræktin á engan
hátt gegn öðrum möguleikum í
búskapnum heldur þvert á móti.
Ef bóndinn vill hugsa til skemmri
tíma með skógræktinni kemur til
greina að taka frjósamara land til
asparræktar. Slíkan skóg má fella
eftir 20–25 ár og selja viðinn. Að
því búnu má breyta landinu í tún
eða akur ef það þykir henta. Ef
það hentar ekki vaxa upp af rótum
aspanna nýjar aspir fyrirhafnar-
laust og ókeypis. Þær þurfa ekki
einu sinni áburð. Það eina sem
þarf að gera er að sjá til þess að
einungis einn teinungur vaxi upp
af hverri rót svo að aftur verði
hægt að uppskera eftir 20–25 ár.
Ungur bóndi gæti séð tvær slíkar
uppskerur á starfsævinni.
Hjá sumum sveitarfélögum í
landinu gætir nú þess misskiln-
ings að verja þurfi landbúnað-
arland fyrir skógrækt. Með því
að setja skorður við skógrækt er
dregið úr möguleikum bænda til
að treysta eignagrunn sinn og
byggja upp fjölbreyttan rekstur
sem nýtur lánstrausts í bönkum
og þolir betur efnahagssveiflur
og aðra óáran. Samþykkt skipulag
sem hindrar skógrækt sem eðli-
legan þátt í búskap vinnur bein-
línis gegn bændum og stuðlar því
að hnignun búskapar.
Skógrækt er nú þegar bundin í
margvísleg lög og reglugerðir og
framkvæmdaleyfi fyrir skógrækt
fæst ekki nema tekið sé tillit til
landslags, landgerða, fornminja,
náttúruverndar og fleiri þátta.
Skógrækt vinnur ekki gegn kjöt-
framleiðslu, ræktun nytjaplantna
eða öðrum búgreinum. Hún
styður við allar aðrar búgreinar.
Skógrækt er búgrein sem gerir
bóndann ríkari.
Pétur Halldórsson
Skógræktinni
Skógur gerir
bóndann ríkari
Samþykkt skipulag sem hindrar skógrækt sem eðlilegan þátt í búskap
vinnur beinlínis gegn bændum og stuðlar því að hnignun búskapar.
LESENDABÁS
Er Ísland til sölu?
Í Bændablaðinu 19. mars sl. gaf
að líta grein eftir Gísla Ásgeirsson
undir heitinu „Um viðskipti með
bújarðir“. Af lestri greinarinnar
má glöggt ráða að höfundi hugn-
ast lítt tilburðir þar til bærra
stjórnvalda til að reisa einhverjar
skorður við uppkaupum og upp-
söfnun auðmanna, jafnt innlendra
sem erlendra, á íslensku landi.
Slíkt þarf í raun ekki að koma
á óvart þar sem Gísli hefur verið
helsti forgöngumaður breska auð-
mannsins Jim Ratcliffe við kaup
á tugum hlunnindajarða hér á
Norðausturlandi. Hitt fannst mér
öllu dapurlegra að hann skuli telja
stjórn Bændasamtaka Íslands einn
sinn helsta skoðanabróður í þessum
efnum, og heldur eymdarleg rós í
hnappagat þeirrar stjórnar, sem í
heilu lagi mátti taka pokann sinn á
síðasta Búnaðarþingi.
Sem sagt, engar hömlur megi
setja sem afmarkað geti kaup-
endahópinn. Það geti í einhverjum
tilfellum minkað verðmæti jarða
og veðhæfni.
En hver er þá staða hinna sem
ekki hafa viljað selja sínar hlunn-
indajarðir og eru komnir í gíslingu
og algjörlega undir hælinn á þessu
erlenda auðvaldi? Er ekki búið að
verðfella þeirra jarðir? Er þess langt
að bíða að einhverjir þeirra gefist
upp og hrökklist frá? Hefur stjórn BÍ
tekið upp hanskann fyrir þá?
Það hefur hins vegar núverandi
landbúnaðarráðherra gert með
tillögu að breytingum á Lax- og
silungsveiðilögum og tek ég ofan
fyrir Kristjáni Þór fyrir það. Einnig
tek ég ofan fyrir forsætisráðherra,
sem gengið hefur fram fyrir skjöldu
í því að koma einhverjum böndum
á þessi mál.
Að selja frumburðarréttinn
fyrir baunadisk
En grundvallarspurningin hér
snýst ekki um einstakar jarðir. Hún
snýst um það hvort Ísland sé yfir
höfuð til sölu til útlendinga. Hvort
mönnum finnist bara allt í lagi að
erlendir auðmenn geti sölsað undir
sig heilu landsvæðin, einhver
ósnortnustu og víðfeðmustu öræfi
landsins, fallréttinn í ánum ásamt
óþrjótandi ferskvatnsauðlindum að
ógleymdri laxveiðiauðlindinni sem
hefur verið ein traustasta tekjustoð
og lífæð byggðarinnar hér á norð-
austurhorninu.
Við þá sem telja þetta bara allt í
besta lagi vil ég segja. Eigum við þá
ekki bara að gera þetta með stæl?
Gera þetta eins og alvöru menn og
selja alla orkuauðlindina eða alla
fiskveiðiauðlindina á einu bretti?
Ætli Evrópusambandið, eða jafn-
vel Rússar, vildu ekki borga dágóða
summu? Þjóðin þyrfti ekkert að
vinna, jafnvel í einhverja áratugi.
Allir gætu bara legið á meltunni og
haft það gott.
Við skulum ekkert vera að velta
okkur upp úr því hvað svo tæki
við. Þegar veislunni lýkur verðum
við flest komin undir græna torfu,
kannski í erlendri eigu, þ.e.a.s. torf-
an yfir okkur, en hvað með það.
Markmiðið með öllum þess-
um jarðakaupum er að sögn Gísla
að vernda Atlantshafslaxinn og
stöðva hnignun hans. En vernda
hann fyrir hverju? Vernda hann
fyrir bændunum? Vernda hann fyrir
eignarhaldi allra annarra en þeirra
sjálfra á hlunnindajörðunum? Hér
í Veiðifélagi Hafralónsár, þar sem
hvað harðast hefur verið gengið
fram í að ná undir sig eignarhaldi
á jörðum að undanförnu og þ.m.
atkvæðisrétti í Veiðifélaginu, hafa
þessi verndunaráform ekkert verið
kynnt þeim sem ennþá lafa þó á
sinum eignum. Ekkert verið leit-
að álits þeirra eða skoðana. Það
eina sem við vitum eru fréttir af
einhverjum halelújakynningum á
blaðamannafundum sem hinir sjálf-
skipuðu verndarar laxins boða til
sjálfir.
Síðan er stefnan að byggja upp
lúxusaðstöðu fyrir hundruð milljóna
við hverja á. Er það í þágu friðunar?
Ég ætla ekki að halda því fram
að Gísli og félagar hafi ekki vilja og
getu til að gera góða hluti varðandi
verndun Atlantshafslaxins, en hvers
vegna er ekki byrjað á því að leita
eftir samstarfi og sátt við nærum-
hverfi ánna? Ekki hefur staðið á
bændum hér hingað til að grípa til
þeirra ræktunar- og verndunarað-
gerða sem mælt hefur verið með
af kunnáttumönnum, enda þarf
almennt ekki utanaðkomandi auð-
menn til að fræða þá sem búskap
stunda um mikilvægi bústofnsins.
Ég tel augljóst mál að þessar
flugeldasýningar um verndun lax-
ins séu ekki síður til að afvegaleiða
umræðuna um samþjöppun
eignarhalds á hlunnindajörðum
og landi, og kaupa sér jákvæðari
ímynd. En fyrst og síðast tel ég
tilganginn vera að ná undir sig
eignarhaldi og umráðum yfir auð-
lind sem til framtíðar séð getur
verið verðmætari en nokkurn órar
fyrir í dag.
Landbúnaðarhagfræði Gísla
Grátbroslegar finnast mér vanga-
veltur Gísla um hagsmuni bænda
og hvað það sé nú góður kostur að
selja jörðina sína og gerast leigu-
liði, hafandi selt frá sér öruggasta
árvissa tekjuliðinn og allan veðrétt
til uppbyggingar. Og þó Gísli segi
þá jákvæða fyrir áframhaldandi
landbúnaði á þeirra jörðum getur
hann enga tryggingu gefið fyrir því
til framtíðar. Enginn getur sagt með
vissu hvernig eignarhaldi verður
háttað, jafnvel eftir tíu ár, það sýna
best nýleg dæmi. Enginn er eilífur.
Enginn getur tryggt hvaða viðhorf
nýir eigendur munu hafa til land-
búnaðar og búsetu á tugum jarða
hér á svæðinu.
Í full sextíu ár man ég eftir mér
starfandi við landbúnað hér. Lengi
í forsvari fyrir sveitarfélagið mitt
og í margs konar félagsmálavafstri
fyrir bændur samhliða búskapnum.
Ýmsar plágur hefur þurft að fást
við, s.s. hafísvetur, stórfellt kal í
túnum og erfið haustáfelli. Á öllu
slíku hafa menn sigrast og risið
upp aftur sterkari en áður. Þessa
síðustu plágu, ásælni erlends auð-
jöfurs í tugi hlunnindajarða undir
handleiðslu Gísla, tel ég vera þá
hættulegustu fyrir landbúnaðinn til
lengri tíma litið. Hún mun ekki víkja
fyrir hækkandi sól og hagstæðari tíð.
Hún sundrar samstöðu manna og er
komin til að vera.
Jóhannes Sigfússon
Gunnarsstöðum
Jóhannes Sigfússon.
Gunnnarsstaðir í Þistilfirði. –„En grundvallarspurningin hér snýst ekki um einstakar jarðir. Hún snýst um það
hvort Ísland sé yfir höfuð til sölu til útlendinga. Hvort mönnum finnist bara allt í lagi að erlendir auðmenn geti
sölsað undir sig heilu landsvæðin, einhver ósnortnustu og víðfeðmustu öræfi landsins, fallréttinn í ánum ásamt
óþrjótandi ferskvatnsauðlindum að ógleymdri laxveiðiauðlindinni sem hefur verið ein traustasta tekjustoð og lífæð
byggðarinnar hér á norðausturhorninu.” Mynd / HKr.