Fréttablaðið - 20.06.2020, Page 24

Íslendingar verða á faraldsfæti í sumar og er það vel. Gerum ráð fyrir því að það verði svo á
f lestum heimilum eitthvað og að
við nýtum okkur þá möguleika sem
landið býður upp á.
Eitt af því sem getur verið hvim-
leitt er að á sama tíma og á að njóta
þess að ferðast finni einstaklingar
fyrir ferðaveiki. Hún lýsir sér sem
svimi, ógleði, uppköst og jafnvel
hausverkur og að það slái út köldum
svita á þeim sem finnur fyrir henni.
Ástæðan er annaðhvort raun-
veruleg eða upplifuð hreyfing sem
er algeng í bíl, á skipi eða jafnvel
í f lugvél. Við erum öll með jafn-
vægisskyn sem samanstendur af
nokkrum þáttum, augunum sem
sjá hvar við erum í umhverfi við
annað, það er innra eyrað og eyrna-
gangar sem stilla þetta af auk þess
sem stillistöðvar í hálsliðum eru
mikilvægar. Ef það verður misræmi
milli þessara kerfa getur það skapað
mikil einkenni samanber að ofan.
Iðulega eru einkennin skamm-
vinn, fólk þekkir þau og kann að
bregðast við, það er þó alls ekki
algilt og sérstaklega með yngri börn
og þá sem eru að upplifa slíkt fyrsta
sinni. Þeir sem ferðast í bíl og lesa
eða eru að snúa höfði í aðra átt en
akstursstefnu geta fundið vel fyrir
því sem kallað er bílveiki.
Fólk sem er á sjó þekkir það vel
að það getur verið erfitt að átta sig á
hreyfingum ef það er ekki hægt að
stilla sig af, til dæmis þegar maður
sér ekki út eða á sjóndeildarhring-
inn og við köllum þessi einkenni þá
sjóveiki. Hið sama getur gilt í f lugvél
og svo framvegis.
Mikilvægt er að slaka á, anda
djúpt og rólega, finna sér stað til
að horfa á til dæmis á sjóndeildar-
hringnum eða annars staðar sem
er óháður þeirri hreyfingu sem er
til staðar.
Þeir sem eru viðkvæmir ættu
ekki að lesa eða horfa á skjái og svo
er afar mikilvægt að ef maður notar
áfengi eða hefur sofið illa er meiri
hætta en ella.
Til eru ólyfseðilsskyld lyf við
ferðaveiki sem eru notuð af þeim
sem eru slæmir. En alla jafna ætti
ekki að þurfa nein lyf heldur tækla
þetta sjálfur. Núna í sumar þegar
við verðum á faraldsfæti er mikil-
væg forvörn að ýta ekki undir lestur
eða skjánotkun í bílnum heldur
frekar horfa út um gluggann og
njóta náttúru og þess sem fyrir augu
ber, það mun bæði auðvelda ferða-
lagið og gefa betri sýn á landið þitt.
Ferðaveiki
Flest erum við nokkuð spræk á unga aldri og hugsum ek k i mik ið um annað en núið. Það breytist svo með tíman-um og fólk fer að hugsa
meira um það; líkaminn hrörnar
iðulega hraðar en andi og sál. Hver
kannast ekki við það að hafa heyrt
af því þegar fólki líður eins og tví-
tugu, en er orðið mun eldra, jafn-
vel komi á fimmtugs- eða sextugs-
aldur?
Það er ekki hægt að sigra elli
kerlingu, hún mun alltaf hafa
betur. Það er í raun spurning hvort
það sé rétt að vera í mikilli baráttu,
heldur njóta og eldast með reisn.
Ætli fólk eldist ekki hraðar sem
hefur sífelldar áhyggjur af því og
það er örugglega ekki gott fyrir
sálartetrið að eiga í glímu sem ekki
er hægt að vinna. Þetta getur verið
mikill streituvaldur hjá mörgum og
við vitum að streita hefur ýmis áhrif
á efnaskipti, líf og líðan.
Staðalímyndir eru vissulega til
staðar og ytra áreiti umtalsvert.
Útlitsdýrkun er í eðli sínu ákveðinn
vandi þegar hún fer að hafa verulega
neikvæð áhrif á fólk. Við þekkjum
ýmiss konar átraskanir, kvíðavanda
og depurðareinkenni sem geta
komið til vegna þessa samanburðar
sem bæði kynin viðhafa reglulega.
Reynt hefur verið að sporna við
þeirri þróun, en með nýrri fjar-
skiptatækni, snjallsímunum og
auknu framboði á efni á veraldar-
vefnum eða í öðrum miðlum er ljóst
að áhrifin eru víðtæk.
Samanburðurinn mikill
Svokallaðir áhrifavaldar, stjörnur í
bæði kvikmynda- og tónlistargeira
og f leiri hafa mikil áhrif á saman-
burðinn. Vægið er líklega mun
meira hjá yngri kynslóðum en það
er einnig töluvert hjá þeim eldri. Það
er jákvætt þegar við sjáum þessa
aðila ræða opinskátt um til dæmis
sjúkdóma, eigin breyskleika og
vandamál, þannig opnast umræðan
út fyrir hégómann og þessir aðilar
hafa mikil áhif á heimsvísu.
Nægir að nefna Angelinu Jolie,
sem ræddi mjög opinskátt um
brottnám brjósta sinna vegna
undirliggjandi genabreytileika sem
eykur verulega líkurnar á krabba-
meini í brjóstum. Hún náði líklega
einum mesta árangri í vitundar-
vakningu um slíkt á heimsvísu
með einni grein í The New York
Times. Segja má að hún hafi notað
frægðina til góðs og forvarna fyrir
aðrar konur.
Margar bækur hafa verið gefnar
út sem leiðbeiningar til að viðhalda
æskublómanum. Fólk vill geta stýrt
öldrun sinni, sumir gera það með
kremum, bætiefnum eða með því
að fara í lýtaaðgerðir og eru karlar
þar ekki undanskildir, þvert á móti
hefur orðið gífurleg aukning á þeim
markaði.
Ójafnvægi og óhamingja
skemmandi
Ekki eru til neinar töfralausnir enn
þá en andlegt ójafnvægi og óham-
ingja mun skemma verulega fyrir og
hraða öldrunarferlinu.
Forvarnir líkt og að sleppa áfengi
og reykingum gera töluvert til að
draga úr líkum á að þurfa að vinna
með lausnir eins og bótox eða
aðgerðir á annað borð.
Þá er ekki horft til innri líffæra
eins og lungna, hjarta og æðakerfis
sem öll eldast hraðar og skemm-
ast fyrr hjá þeim sem reykja. Ris-
truf lanir og getuleysi bæði karla
og kvenna fylgir oft í kjölfarið. Ég
þarf varla að minnast á offituna,
hreyfingarleysið og óhollt mataræði
í þessu samhengi því það er svo aug-
ljóst. Hið merkilega er að fólk tengir
öldrun ótrúlega mikið við útlit,
minni og kyngetu en það er bara svo
miklu, miklu meira sem kemur til.
Temdu þér því holla lífshætti,
settu sjálfan þig í forgang, láttu þér
líða vel og í öllum bænum hættu að
reykja, skyldir þú gera það! Þessar
einföldu reglur munu spara þér
mikla peninga í framtíðinni sem
þú gætir notað í eitthvað annað og
skemmtilegra og þær munu senni-
lega lengja lífið og bæta það umtals-
vert.
Láttu hégómann ekki ná tökum
á þér, njóttu þess að eldast því það
mun fara þér betur og eyddu orku
þinni í það að vera hamingjusamur,
þú getur nefnilega ráðið því!
Hégóminn og aldurinn
Við vitum að við munum eldast og sömuleiðis að það muni hafa ýmis áhrif á okkur. En
það borgar sig ekki að láta hégómann ná tökum á sér, frekar að njóta þess að fá að eldast.
Sólin er farin að gægjast út og sumarið er komið. Það er freistandi að fara út að leika
sér, hjóla , synda, ganga, veiða, eða
bara liggja í sólbaði og taka til sín
bráðnauðsynlegt D-vítamínið. Úti-
veran skapar okkur verulega mikil
og jákvæð áhrif á andlega og líkam-
lega líðan, burtséð frá því hvernig
veðrið er.
En sólin, eins yndisleg og hún er,
er varasöm. Lofthiti er ekki ýkja
mikill á Íslandi og vindkæling
þrátt fyrir heiðskíran himin yfir-
leitt reglan frekar en undantekning,
en pallar og skjól koma að góðum
notum.
Við getum því hæglega verið í
þeirri stöðu að vera of berskjölduð
gagnvart sólinni, gleymt því að hún
er f ljót að brenna hörund okkar ef
ekki er varlega farið.
Sólbruni er ekki sniðugur og því
oftar sem við brennum, því meiri
líkur eru á öldrun húðar og þar með
hrukkumyndun.
En það sem við höfum mestar
áhyggjur af eru myndun húðæxla
vegna geisla sólar. Sólin gefur frá
sér mismunandi útfjólublátt ljós
sem nær til jarðar og í daglegu tali
er kallað UVA og UVB.
Báðar þessar tegundir geta skað-
að húðina, en það fer eftir húðlit,
tímalengd útsetningar og ýmsum
fleiri þáttum hversu hratt viðkom-
andi brennur.
Flestir vita þetta og fara varlega,
bera á sig sólarvörn, sem er mjög
skynsamlegt. Þegar hugað er að
sólarvörn eru nokkrir þættir sem
skipta máli: Aðalatriðið er að hún
virki bæði á UVA- og UVB-geisla.
Að hún hafi nægjanlega hátt varn-
argildi í SPF (sun protection factor).
Því hærri SPF – því meiri vörn, og
þá ætti að bera sólarvörnina reglu-
lega á sig, bæði þar sem maður
getur gleymt svæðum og þar sem
vörnin minnkar með tímanum.
Sér í lagi ef verið er að busla í sundi
eða viðlíka.
Farið því varlega, notið hið
minnsta 30 í SPF vörn eða jafnvel
hærra og passið að brenna ekki.
Markmiðið er að njóta sólar!
Njóttu sólar! Varlega!
Teitur
Guðmundsson
læknir
Samanburðurinn og utanaðkomandi útlitspressa hefur mikil áhrif á unga fólkið en eldra fólkið er þar alls ekkert undanskilið. MYND/GETTY
Ferðaveiki getur verið hvimleið.
HIÐ MERKILEGA ER AÐ
FÓLK TENGIR ÖLDRUN
ÓTRÚLEGA MIKIÐ VIÐ
ÚTLIT, MINNI OG KYN-
GETU, EN ÞAÐ ER BARA
SVO MIKLU, MIKLU MEIRA
SEM KEMUR TIL.
Sólin er bæði yndisleg og varasöm.
2 0 . J Ú N Í 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R24 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð