Morgunblaðið - 16.01.2020, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. JANÚAR 2020
Skeifunni 8 | Sími 588 0640 | casa.is
Gæða sófar á góðu verði
Model 9805
L162 cm leður verð frá 369.000,-
L185 cm leður verð frá 389.000,-
(mál númer 10/2018) og hafnaði þeim
málflutningi að sakborningur hefði
ekki notið réttlátrar málsmeðferðar
og mannréttinda. Það er þessi niður-
staða Hæstaréttar sem er til umfjöll-
unar hjá MDE. Málsaðilar höfðu
frest til 11. nóvember til að skila
greinargerð til efri deildar Mannrétt-
indadómstóls Evrópu. Það var hins
vegar ekki fyrr en 30. desember sem
Sigríður fékk afrit af greinargerð
Vilhjálms í málinu.
Í greinargerð Sigríðar er ýmsum
atriðum andmælt. Til upprifjunar
komst Hæstiréttur að þeirri niður-
stöðu í málum tveggja umsækjenda
um stöðu dómara við Landsrétt (591
og 592/2017) að Sigríður hefði sem
ráðherra ekki sinnt rannsóknar-
skyldu er hún kaus að víkja frá
hæfnisröð dómaranefndar og velja
fjóra dómara á kostnað jafnmargra
sem dómaranefndin hafði tilnefnt.
Sigríður hafnar því í greinargerð-
inni að hafa gerst brotleg við lögin að
þessu leyti, nánar tiltekið að hafa ekki
farið að 10. grein stjórnsýslulaga,
rannsóknarreglunni, sem kveður á
um að stjórnvald skuli sjá til þess að
mál sé nægjanlega upplýst áður en
ákvörðun er tekin í því.
Matskennd regla
Sigríður bendir á að 10. greinin sé
matskennd regla. Skýringar skorti á
því hvenær mál teljist nægilega upp-
lýst. Hún hafi engu að síður rann-
sakað málið af kostgæfni og meðal
annars lesið yfir gögn hæfnisnefndar-
innar. Nefndin hafi komist að þeirri
niðurstöðu að 33 umsækjendur væru
vel hæfir til að gegna stöðu dómara.
Hins vegar væru 15 þeirra hæfari en
aðrir. Hún hafi ekki fallist á þá nið-
urstöðu heldur talið að níu umsækj-
endur til viðbótar væru meðal þeirra
hæfustu.
Þá hafi hún fundið að vægi ein-
stakra matsþátta og meðal annars
talið að dómarareynsla ætti að vega
þyngra í matinu. Sá sem varð efstur í
hæfnisröðinni hefði til dæmis fengið
10 í einkunn fyrir menntun en sá sem
varð annar aðeins 1. Slíkt mat hljóti
að vera gagnrýnivert. Jafnframt hafi
þurft að huga að kynjasjónarmiðum.
Sá galli sé á dómum Hæstaréttar (591
og 592/2017) að ekki sé getið um hvað
ráðherra hafi átt að rannsaka betur.
Þá rifjar Sigríður upp að Hæsti-
réttur fjalli efnislega í sömu dómum í
raun um brot á rökstuðningsreglu en
ekki rannsóknarreglu. Hún hafi sem
ráðherra rökstutt val sitt í samræmi
við reglur um rökstuðning í íslensk-
um stjórnsýslurétti, þ.e.a.s. rökstutt
af hverju hún valdi fjóra nýja dómara
en ekki einhverja aðra. Það sé jafnan
ekki rökstutt í íslenskum stjórnsýslu-
rétti af hverju einhver fái ekki starf.
Sigríður telur undirrétt MDE að-
eins hafa horft til dóma Hæstaréttar
frá 2017 (591 og 592) í málum Ástráðs
Haraldssonar og Jóhannesar Rúnars
Jóhannssonar gegn ríkinu en ekki
haft hliðsjón af dómi Hæstaréttar
(10/2018) þar sem hinn áfrýjaði dóm-
ur í máli skjólstæðings Vilhjálms var
staðfestur. En niðurstaða Hæsta-
réttar var að ekki væri næg ástæða
„til að draga á réttmætan hátt í efa að
ákærði hafi, þrátt fyrir annmarka á
málsmeðferð dómsmálaráðherra,
fengið notið í Landsrétti réttlátrar
meðferðar máls síns fyrir óháðum og
óhlutdrægum dómendum“.
Þá bendir Sigríður á að minnihluti
dómaranna við undirrétt MDE –
tveir dómarar af sjö – hafi skilað sér-
áliti. Þar komi fram að þeir telji
meirihlutann hafa látið pólitíska um-
ræðu á Íslandi trufla lögfræðina sem
lá fyrir dómstólnum. Jafnframt telji
minnihlutinn að skjólstæðingur Vil-
hjálms hafi fengið réttláta málsmeð-
ferð. Minnihlutinn hafi í því efni vísað
til þeirrar niðurstöðu Hæstaréttar að
það standist ekki að skjólstæðingur
Vilhjálms hafi ekki fengið réttláta
málsmeðferð. Arnfríður hafi verið lög-
lega skipaður dómari og óvilhöll. Enn-
fremur rifjar Sigríður upp að það sé
meginréttarfarsatriði í fræðum um
Mannréttindadómstól Evrópu að ná-
lægðarreglan sé virt – að dómstóllinn
verði að eftirláta það innlendum dóm-
stólum að túlka innlend lög. Að öðrum
kosti hefðu ríkin trúlega ekki tekið
þátt í þessu samstarfi.
Hafnar ásökunum um spillingu
Sigríður vísar í greinargerð sinni á
bug ýmsum atriðum í greinargerð Vil-
hjálms H. Vilhjálmssonar, sem láti sér
ekki nægja að vísa til dómsorða heldur
beri á hana saknæma háttsemi, meðal
annars spillingu og pólitísk hrossa-
kaup.
Meðal annars vísar Sigríður því á
bug að meintur vinskapur hennar við
málsaðila hafi haft áhrif á aðkomu
hennar að dómaravalinu. Hún hafi
aldrei bundist neinum 33 umsækjend-
anna um stöðu landsréttardómara
vinaböndum, né heldur mökum þeirra.
Hún hafi sérstaklega gætt að reglum
um hæfi ráðherra þegar listi umsækj-
enda varð ljós og ekki hafi reynst
ástæða til að segja sig frá málinu og
engar ábendingar þess efnis borist frá
umsækjendum eða öðrum.
Þá sé sú kenning Vilhjálms fráleit
að Arnfríður Einarsdóttir hafi orðið
dómari fyrir tilstilli eiginmanns síns,
Brynjars Níelssonar, þingmanns
Sjálfstæðisflokksins. Slíkar athuga-
semdir Vilhjálms kunni að vera leifar
af viðhorfum feðraveldisins.
Ásakanir um að Brynjar hafi stigið
úr einhvers konar oddvitasæti í kosn-
ingunum 2017, svo hún [þ.e.a.s. Sig-
ríður Á. Andersen] gæti áfram verið
dómsmálaráðherra, standist hvorki í
tíma né rúmi. Oddvitasæti séu engin
ávísun á ráðherrasæti, eins og hafi
komið glögglega í ljós þegar hún var
skipuð ráðherra eftir kosningarnar
2016, þá neðar á lista en Brynjar.
Sigríður færir jafnframt rök fyrir
því að skipan dómara sé ekki vélrænt
ferli. Við hæfnismatið hafi dómnefndin
metið starfsreynslu minna en efni
stóðu til en gefið yngri umsækjendum
hærri einkunn vegna fjölbreyttari
starfsreynslu. Umboðsmaður Alþingis
hafi gagnrýnt slík vinnubrögð.
Jafnframt bendir Sigríður á að
nefnd um hæfni dómara hafi síðan
horfið frá því vélræna hæfnismati sem
viðhaft var vegna skipunar í Lands-
rétt. Nefndin segi nú ómögulegt að
greina á milli sömu dómaraefna og áð-
ur var greint svo nákvæmlega á milli
hjá sömu nefnd vegna Landsréttar
fyrir tveimur árum.
„Þessi breytta nálgun leiddi til skip-
unar dómara við Hæstarétt í desem-
ber sl. sem reiknast hafði töluvert
lægri en annar umsækjandanna um
stöðuna þegar hæfni þeirra var síðast
metin vegna Landsréttar,“ segir hún.
Rangfærslur um vantraust
Sigríður andmælir því sem látið er
að liggja í dómi meirihluta MDE um
að stjórnarandstaðan á Alþingi hafi
verið einhuga um að styðja van-
trauststillögu á hendur ráðherranum á
Alþingi vegna þessa máls. Ekki hafi
allir stjórnarandstæðingar stutt van-
traustið í atkvæðagreiðslu. Einnig hafi
það komið fram í skýringum Sig-
mundar Davíðs Gunnlaugssonar, er
hann greiddi atkvæði um tillöguna, að
hann styddi tillöguna með þeim einu
rökum að hann vantreysti ríkisstjórn-
inni. Þá hafi flokksbróðir hans, Berg-
þór Ólason, vitnað til þess í þingræðu
að Ögmundur Jónasson, fv. innan-
ríkisráðherra, hafi opinberlega gagn-
rýnt dóm MDE. Að mati Bergþórs
væri sú niðurstaða MDE fráleit að
mannréttindi hefðu verið brotin í
landsréttarmálinu. Hvort tveggja vitni
um að Vilhjálmur dragi upp ranga
mynd af afstöðu stjórnarandstöðunn-
ar.
Loks lýsir hún sig reiðubúna að
koma fyrir yfirréttinn og gera nánari
grein fyrir sjónarmiðum sínum.
Andmælir forsendum dómsins
 Sigríður Á. Andersen, fv. dómsmálaráðherra, sendi MDE greinargerð vegna landsréttarmálsins
 Uppi sé margháttaður misskilningur hjá Mannréttindadómstól Evrópu sem horfi til rangra dóma
Morgunblaðið/Hanna
Landsréttur Dómstóllinn, sem er í Kópavogi, tók til starfa 1. janúar 2018.
Landsréttarmálið
2017
19. maí
Hæfnis-
nefnd skilar
umsögn til
ráðherra
um 15 dóm-
araefni við
Landsrétt
2019
12. mars
MDE fellir dóm
gegn ríkinu í
máli sem varðar
skipan Arnfríðar
Einarsdóttur
Sigríður Á.
Andersen segir
af sér í kjölfarið
19. desember
Ástráður
Haraldsson og
Jóhannes Rúnar
Jóhannsson
fá dæmdar
miskabætur
í Hæstarétti
fyrir að vera ekki
skipaðir
Landsréttardóm-
ararnir Arnfríður
Einarsdóttir, Ás-
mundur Helga-
son, Ragnheiður
Bragadóttir og
Jón Finnbjörns-
son taka sér
tímabundið leyfi
25. október
Jón Höskuldsson fær í héraði dæmdar 4
milljónir í skaðabætur auk 1,1 milljón í miska-
bætur fyrir að vera ekki skipaður dómari við
Landsrétt, þrátt fyrir að vera meðal þeirra 15
sem hæfnisnefndin taldi hæfasta
Eiríkur Jónsson fékk viðurkennda skaðabóta-
skyldu í málinu en engin fjárhæð var ákvörðuð
16. ágúst
Eiríkur
Jónsson
skipaður
dómari við
Landsrétt
September
Yfirdeild
MDE ákveð-
ur að taka
málið fyrir
1. júní
Alþingi sam-
þykkir tillögu
ráðherra
– fjórar
breytingar
voru gerðar
á lista
nefndarinnar
2018
24. maí
Hæstiréttur kemst
að þeirri niðurstöðu
að dómarar við
Landsrétt séu löglega
skipaðir, málið varð-
aði skipan Arnfríðar
Einarsdóttur sem
dómara við Landsrétt
Apríl
Íslenska
ríkið óskar
eftir því að
yfirdeild
MDE taki
málið fyrir
Nóvember
Íslenska ríkið
ræður Timothy
Otty, lögmann
frá Bretlandi,
til að flytja
málið fyrir
MDE. Málið þó
enn á forræði
ríkislögmanns
2020
5. febrúar
Málið tekið
fyrir hjá
yfirdeild MDE
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Sigríður Á. Andersen, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins og fyrrverandi
dómsmálaráðherra, sendi Mannrétt-
indadómstól Evrópu (MDE) greinar-
gerð í síðustu viku vegna fyrirhugaðs
málflutnings fyrir efri deild réttarins
í febrúar. Verður
þá tekin fyrir
áfrýjun íslenska
ríkisins í máli
undirréttar MDE
frá 12. mars 2019
(26374/18) sem
höfðað var á hend-
ur ríkinu vegna
dóms Hæstarétt-
ar Íslands í maí
2018. Sigríður á
ekki aðild að málinu fyrir MDE en
vegna ásakana í greinargerð stefn-
anda á hendur henni persónulega
taldi hún sig knúna til þess að svara
þeim. Taldi undirréttur MDE að ann-
markar á skipan dómara við Lands-
rétt færu í bága við réttinn til rétt-
látrar málsmeðferðar. Fimm dóm-
arar af sjö voru þessar skoðunar.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hæsta-
réttarlögmaður höfðaði málið gegn
ríkinu á þeim grundvelli að Arnfríður
Einarsdóttir landsréttardómari hefði
ekki verið löglega skipuð er hún
dæmdi í sakamáli skjólstæðings hans.
Af því leiddi að skjólstæðingur hans
hefði ekki notið réttlátrar meðferðar í
málinu fyrir óháðum og óhlutdrægum
dómstóli í samræmi við 1. mgr. 70. gr.
stjórnarskrárinnar, sbr. 6. gr. mann-
réttindasáttmála Evrópu. Sigríður
bendir á að Hæstiréttur Íslands hafn-
aði þessum málflutningi í maí 2018.
Játning lá fyrir í málinu
Dómsmálið fyrir Landsrétti (871/
2018) varðaði meintan ítrekaðan akst-
ur sakbornings undir áhrifum ávana-
og fíkniefna. Sakfellt var í málinu en í
dómi landsréttar segir að hinn ákærði
hafi „skýlaust játað brot sín“. Hæsti-
réttur staðfesti dóminn í maí 2018
Sigríður Á.
Andersen
Landsréttarmálið