Morgunblaðið - 18.01.2020, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2020
Laufdalur 17, 260 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Glæsilegt nýtt 3ja herbergja endaraðhús með bílskúr,
ásamt einangruðum skúr á lóð.
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Verð kr. 51.500.000.-Stærð 123,5 m2
Fleiri myndir og lýsing á eignasala.is
Árangur íslenskra
listamanna á alþjóð-
lega sviðinu er fyrir-
ferðarmikill í frétt-
um. Nærtækast er að
nefna Hildi Guðna-
dóttur tónskáld en
margir aðrir eru
kallaðir. Útnefningar
og verðlaunaveit-
ingar vekja jafnan
athygli og almennt
velgengni Íslendinga erlendis.
Árlega, við úthlutun listamanna-
launa, hefst þó hvimleiður barlóm-
ur um spenaþamb listamanna og
álögur á skattborgara. Sú umræða
er á miklum villigötum enda eru
skapandi greinar langtum meira
verðmætaskapandi en margir átta
sig á. Sá þekkingarskortur er þó
skiljanlegur þegar haft er í huga að
sjaldan hefur verið reynt að rann-
saka og skoða sérstaklega hver
verðmætaöflun skapandi greina er
í samfélaginu. Þess vegna er
kannski ekki skrýtið að fólk átti sig
ekki á því að framlag ríkisins til
skapandi greina hefur verið mjög
sambærilegt framlagi ríkisins til
annarra atvinnugreina. Eða að
skapandi greinar hafa afleidd áhrif
á aðra geira og gefa þeim inntak,
eins og ferðaþjónustu og tækni-
greinar.
Skapandi greinar byggja grunn-
starfsemi sína á skapandi hugsun
og telja til hefðbundinna listgreina,
minjaverndar, fjölmiðlunar, útgáfu,
hönnunar og handverks, arkitekt-
úrs og auglýsinga- og tölvuleikja-
gerðar. Við höfum í fortíð gert um-
fangsmikla skoðun á efnahagslegu
umfangi skapandi greina. Helstu
niðurstöður skýrslunnar Kortlagn-
ing á hagrænum áhrifum skapandi
greina árið 2011 voru að grein-
arnar veltu 1.891 milljarði árið
2009, hlutur hins opinbera var um
12,5% af heildarveltunni það árið
og útflutningstekjur voru um 24
milljarðar. Þar kemur fram að virð-
iskeðja greinanna er flókin, þær
tengjast mjög innbyrðis og auka
virði hver annarrar.
Síðan eru liðin mörg ár.
Við vitum lítið um þess-
ar stærðir á liðnum ár-
um og höfum ekki hald-
bærar staðreyndir um
hvernig mál hafa
þróast.
Skapandi hugsun
hvati breytinga
Bretar hófu að greina
og rannsaka áhrif skap-
andi greina í lok níunda
áratugarins í tilraun til
að meta vægi mismunandi menn-
ingarþátta í efnahagsþróun sam-
félagsins. Þeim varð ljóst að þær
greinar sem í kjarna sínum hafa
einstaklingsbundna sköpun eiga
vaxandi hlut í heildarefnahagnum.
Þær keyra nýsköpun og breytingar
innan annarra atvinnugeira og eru
í reynd hvati þeirra breytinga sem
eru að eiga sér stað í hagkerfinu.
Samkvæmt greiningu Nesta árið
2018 í Bretlandi eru það skapandi
greinar sem keyra hagvaxtarauk-
ann og starfaaukning innan þeirra
er að meðaltali 11%, eða tvisvar
sinnum meiri en í öðrum greinum.
Sambærilegar niðurstöður er að
finna hjá Evrópusambandinu sem
hefur á undangengnum árum lagt
aukna rækt við skapandi greinar
með víðtæku stuðningskerfi og töl-
fræðilegum greiningum og rann-
sóknum. Hagvöxtur skapandi
greina er umfram meðaltal og er sú
atvinnugrein sem byggist á mestri
starfaaukningu síðastliðinn áratug.
Á heimsvísu ber úttektum og rann-
sóknum saman um mikilvægi skap-
andi greina í heimsbúskapnum.
Frá Þróunarstofnun Sameinuðu
þjóðanna berast þær fréttir að
skapandi greinar eru ekki einungis
mesti vaxtarbroddur efnahags-
kerfis heimsins heldur hefur út-
flutningsverðmæti greinanna auk-
ist að jafnaði um 12% síðastliðin
fimmtán ár. Þróunarstofnun Sam-
einuðu þjóðanna leggur jafnframt
áherslu á tækifærin sem felast í
stefnumótun sem grundvallast á
skapandi hagkerfinu og þýðingu
þess fyrir samfélagslega velsæld
hvað varðar tækni, menntun,
vinnumarkaðinn, kynjajafnrétti,
innflytjendur og almennar breyt-
ingar á lifnaðarháttum í nútíma og
framtíð.
Hæstu framlög til menningar
Hér er ekki ætlunin að láta eins
og stuðningur við skapandi greinar
á Íslandi sé lítill því framlag ís-
lenska ríkisins til menningarmála
er með hæsta lagi á heimsvísu. Á
Íslandi hefur lengi verið hefð fyrir
því að hlúa að og vernda íslenska
menningu. Til menningar er oft
vísað með hátíðlegum hætti sem
grunnsins í sjálfsmynd þjóð-
arinnar. Það kann að skýra tregð-
una til að setja hana í samhengi við
krónur og aura. Mögulega einnig
vegna þess að virðiskeðja þeirra
greina sem teljast innan menning-
argeirans er flóknari og áhrif
greinanna hverrar á aðra sem og
aðrar atvinnugreinar eru einnig
mikil. Það er þó ástæða til að ætla
að vegna skorts á umræðu og hag-
rænum mælingum sé ákvarð-
anataka hins opinbera ekki endi-
lega staðreyndadrifin og mögulega
fremur byggð á tilfinningu eða
órökstuddum ályktunum um það
hvernig málum skuli best háttað.
Upplýst umræða
og ákvarðanataka
Stjórnvöld hafa ekki verið að-
gerðalaus. Menningarstefna var
samþykkt á Alþingi árið 2013 þar
sem fullyrt er að stjórnvöld álíti
fjölbreytta menningarstarfsemi
mikilvægan þátt í atvinnulífinu og
enn mikilvægari í framtíð. Þar er
kveðið á um að rannsóknir á mikil-
vægi menningar fyrir atvinnulífið
verði studdar sem og að komið
verði á reglubundinni skráningu á
þjóðhagslegu vægi lista og menn-
ingar sem verði hluti af skráningu
hagtalna. Aukna áherslu á eflingu
skapandi greina er einnig að finna í
ríkisstjórnarsáttmálanum þar sem
segir að ráðist verði í gerð hagvísa
fyrir menningu, listir og skapandi
greinar. Á starfsáætlun Hagstof-
unnar árið 2019 kemur fram að
fyrirhugað sé að birta fyrstu hag-
rænu mælikvarða menningar og
lista og miðlunar með áherslu á
gagnaskil til alþjóðastofnana og
vegna fjölþjóðlegs samstarfs. Á vef
hagstofunnar er nú að finna upp-
lýsingar um þá sem starfa við
menningu eða menningartengda
starfsemi sem nemur 6,5% heild-
arfjölda starfandi. Konur eru þar í
meirihluta, flest störf eru unnin á
höfuðborgarsvæðinu og sjálfstætt
starfandi við menningu hefur fjölg-
að. Í fréttinni kemur einnig fram
að unnið sé að því að auka framboð
á hagtölum er varða menningu. Á
sumarmánuðum skipaði mennta-
og menningarmálaráðherra sér-
legan ráðgjafa sem ætlað er að
vinna þvert á ráðuneyti mennta- og
menningarmála, atvinnumála og
nýsköpunar og utanríkismála.
Mennta- og menningarmálaráðu-
neytið og utanríkisráðuneytið hafa
einnig gert með sér samstarfs-
samning sem snýr einna helst að
kynningarmiðstöðvum skapandi
greina, Íslandsstofu og þeim út-
flutningsverðmætum sem skapast
af starfi skapandi greina. En kálið
er ekki sopið þótt í ausuna sé kom-
ið.
Kynslóðaskipti
Hafa verður í huga að frá hruni
hefur stjórnmálaástandið á Íslandi
verið óstöðugt. Tíð stjórnarskipti
og mannabreytingar í ráðuneytum
hafa mögulega tafið fyrir heild-
rænni stefnumótun, umbótum og
langdrægum aðgerðaáætlunum
eins og þær voru lagðar til í úttekt
starfshóps skapandi greina árið
2012. Það er einnig mikilvægt fyrir
þennan málaflokk að yngra fólk er
að taka við stjórnartaumum víða í
opinbera kerfinu. Fólk sem hefur
alist upp við miklar samfélagslegar
breytingar og hefur aukinn skiln-
ing á nýsköpun og hröðum tækni-
framförum. Að lýðræðisvæða upp-
lýsingar, greiningar, tölfræði og
rannsóknir er sérstaklega mikil-
vægt fyrir skapandi greinar sem
með margvíslegum hætti þróast af-
ar ólíkt rótgrónum atvinnugrein-
um. Yngri kynslóðir standa enn-
fremur frammi fyrir stórtækum
breytingum á hagkerfi heimsins til
framtíðar og þurfa aukið aðgengi
að kerfisbundinni gagnagreiningu
til að móta framtíðarhagsmuni sína
og þær breytingar sem þegar eru
hafnar.
Látum ekki gott kál
úr ausunni ósopið
Það verður ekki undirstrikað
nægilega að þótt hér sé fjallað um
hagræn áhrif skapandi greina hef-
ur menningargeirinn mun meira
gildi en efnislegt. Menningin er
táknrænn, félagslegur og siðferði-
legur völlur þar sem undirliggjandi
gildi eru sýnd, skoruð á hólm, um-
samin og kynnt. Menningin telst í
margvíslegum skilningi til al-
mannagæða og hún hefur fjölbreytt
áhrif á einstaklinga og samfélag til
velsældar og framgangs. Meðal
þeirra áhrifa eru þau hagrænu og
við höfum ekki efni á því lengur að
vera feimin við að greina þau. Það
er orðið afar brýnt að bæta að-
gengi og umfjöllun um töl-
fræðilegar upplýsingar og rann-
sóknir á efnahagslegum áhrifum og
þróun þessa vaxtarbrodds, menn-
ingarinnar. Ekki síst fyrir opinbera
stefnumótun en jafnframt til að
auka tækifæri einstaklinga og fyr-
irtækja og fjárfestingar í skapandi
greinum. Hver er starfaaukningin,
hagvöxturinn og útflutningstekj-
urnar? Hvar liggja tækifærin í nú-
tíð og framtíð? Við þurfum og eig-
um að svara spurningunni: Hvernig
getum við stutt betur við skapandi
greinar svo þær megi styðja betur
við okkur?
Efnahagsleg áhrif sjálfs-
myndarinnar – Hvað vitum við?
Eftir Ernu
Kaaber »Hagvöxtur skapandi
greina er umfram
meðaltal og er sú at-
vinnugrein sem byggist
á mestri starfaaukningu
síðastliðinn áratug.
Erna Kaaber
Höfundur er meistaranemi
í menningarstjórn við Bifröst.
ernak19@bifrost.is
Gjöfum jarðar er
misskipt á milli
manna og er það eigi
að vilja gjöfuls veit-
anda lífsins, heldur
vegna mannvonsku,
illsku og græðgi
manna, sem lagt hafa
eignarhald sitt á það,
sem allir eiga, og sitja
að því einir með kjafti
og klóm.
Mennirnir hafa búið við þetta
fyrirkomulag græðgisvæðingar-
innar í mannfélaginu í aldir og eng-
in skyndileg breyting í sjónmáli.
Viðskiptafræðin er í hávegum höfð
og hún er ígildi æðri menntunnar í
samfélagi kaupsýslumanna, þar
sem auðvald hinna fáu útvöldu er
eflt og fjöldinn undanskilinn að
njóta.
Aðrir leggja þó aðra heimssýn á
vogarskálar tilverunnar. Þeir sjá
uppsprettu æðri menntunar í hjört-
um kærleiksríkra manna og
kvenna, sem stunda lífsins skóla og
virða þann sem veitir honum for-
stöðu.
Ekki er þar með sagt að pen-
ingamennirnir séu til einskis nýtir
samfélagi almúgans, því undirmáls-
mennirnir gegna ekki
síður mikilvægu hlut-
verki í heimi hinna of-
ríku. Fátæklingar,
sjúklingar, eldri borg-
arar og aumingjar eru
ekki síður mikilvægir í
veröldinni, því þeir
gefa þeim, sem það
vilja, tækifæri til að
gera góðverk, elska og
hugsa af kærleika um
þá sem minna mega
sín. Þannig er allt til
fyrir alla og allt getur samverkað
öllum til góðs, þótt allt sé annars
eins og það er.
„Guð er þess megnugur að láta
alla náð hlotnast yður ríkulega, til
þess að þér í öllu og ávallt hafið
allt, sem þér þarfnist, og hafið
gnægð til sérhvers góðs verks.“ (2.
Korintubréf 9:8)
Þessi veraldarsýn er boðorð til
betra lífs, öllum, alls staðar, æv-
inlega.
Samfélag
mannanna
Eftir Einar Ingva
Magnússon
Einar Ingvi Magnússon
»Allt getur samverkað
öllum til góðs.
Höfundur er áhugamaður
um kristni og samfélag.
einar_ingvi@hotmail.com