Morgunblaðið - 20.02.2020, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2020
Elínrós Líndal
elinros@mbl.is
Rithöfundurinn Eiríkur Örn Norð-
dahl hefur nýverið gefið út bókina
Brúin yfir Tangagötuna; ísfirska ást-
arsögu úr samtímanum. Bækur hans
hafa verið gefnar út víða. Bókin Illska
fékk til dæmis Íslensku bókmennta-
verðlaunin, Transfuge-verðlaunin í
Frakklandi og var tilnefnd til Medici-
verðlaunanna og Bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs.
Eiríkur Örn segir að hann hafi fyrst
fengið alvöru áhuga á að skrifa í
menntaskóla.
„Það var um svipað leyti og ég byrj-
aði að lesa af alvöru – bækur sem
sprengdu í mér heilann. Þá skrifaði ég
líka í fyrsta skipti eitthvað sem ég
upplifði þannig að það væri stærra og
merkilegra en ég sjálfur og síðan þá
hefur það alltaf verið markmiðið; að
skrifa eitthvað sem umfaðmar veröld-
ina á máta sem ég get ekki gert
annars.“
Hefur komið víða
við á starfsferlinum
Ég heyrði eitt sinn að það væri
nauðsynlegt að vera í tveimur vinnum,
á meðan maður nær því að lifa af rit-
listinni, sér í lagi svo maður geti skrif-
að um það sem mann langar til en ekki
um það sem selst. Ertu sammála því?
„Ég vann árum saman sem nætur-
vörður á Hótel Ísafirði meðfram skrif-
um og síðar sem blaðamaður. Þar á
undan var ég í rækjunni, í skipa-
smíðastöð, á sambýli og elliheimili,
sem handlangari, kokkur á leikskóla
og bílstjóri og „altmuligmaður“ í
heimavistarskóla. Ég var búinn að
vera að skrifa í um áratug, af fullri al-
vöru, þegar mér auðnaðist loksins að
hætta í dagvinnunni – fyrst fór ég í
þýðingahark og svo fór ég að fá lista-
mannalaun. Ég hef aldrei skrifað
neinar sölubókmenntir og ef ég ætlaði
að vinna þannig hefði ég bara haldið
mig í rækjunni – en meira að segja
„söluhöfundarnir“, guð blessi þá, kom-
ast ekki af á íslenskum bókamarkaði
nema með styrkjum. Við erum ein-
faldlega of fá.“
Hvað getur þú sagt mér um bókina
Brúna yfir Tangagötu?
„Ég vil eiginlega sem minnst segja
„almennt“ um mínar eigin bækur.
Fólk ætti heldur aldrei að taka höf-
undinn of alvarlega þegar kemur að
merkingu bóka – ég set kannski sög-
unni ramma og ýtti henni af stokk-
unum en sögur gerast í höfðinu á les-
endum sínum.“
Siðir ástarinnar eru
kannski ólíkir milli staða
Hvernig var að skrifa ísfirska ástar-
sögu úr samtímanum?
„Það var furðu skemmtilegt. Ég hef
skrifað um Ísafjörð framtíðarinnar í
Heimsku og Ísafjörð fortíðarinnar í
Illsku – en fyrir mér er Ísafjörður
fyrst og fremst staður núsins. Staður-
inn þar sem lífið á sér stað.“
Elskar fólk öðruvísi í þessum lands-
hluta eða eins um allt landið að þínu
mati?
„Ætli það elski ekki keimlíkt bara?
Ég gæti best trúað því. Halldór birtist
áður í Eitur fyrir byrjendur og var
þar ekki lögð nein áhersla á að hann
væri að vestan – og Gyða er aðflutt.
Siðir ástarinnar eru kannski ólíkir
milli staða – varla milli sveitarfélaga á
Íslandi, en t.d. frá Havana til Peking –
en ég hallast að því að sjálf ástin, þessi
þrá til þess að rjúfa einmanakenndina
sem fylgir eðli mannlífsins, sem vegur
síðan salt við löngunina til að fæða í
sjálfum sér egóið – að finnast maður
elskaður – sé svipuð. Ekkert fallegra
og ekkert sárara og ekkert hættu-
legra.“
Aðalsögupersónan er dæmigerður
forðari í fyrstu, þar sem hugmyndir
hans um ástina búa meira í höfðinu á
honum en í hegðun. En svo virðist
sem hlutirnir fari að virka honum í vil.
Er ástin, þráhyggja og sú brú sem
maður þarf að fara yfir til að prófa sig
áfram í þessum málum áhugamál hjá
þér?
„Halldór er bara svo fullur af sjálfs-
efa – hann efast um eigin forsendur í
hverju skrefi og treystir því aldrei að
hann sé að breyta rétt, hvorki gagn-
vart sjálfum sér né öðrum. Það mætti
alveg segja að þessi hegðun, að
treysta ekki sjálfum sér – vera „par-
anoid“ á eigin hegðun og efins um að
maður geti nokkurn tíma notið kær-
leika annarra eða átt hann skilið – sé
áhugamál hjá mér. Þetta er að
minnsta kosti alls ekki í fyrsta sinn
sem ég skrifa um þetta – ég held
hreinlega að allar skáldsögurnar mín-
ar eigi þetta sameiginlegt.“
Alls kyns menningarskeið
ástarinnar
Ertu í sambandi sjálfur?
„Ég er giftur og á tvö börn. Við eig-
um 13 ára brúðkaupsafmæli í ár.“
Hver er skoðun þín á samtímaást?
Telur þú ástina mikið ólíka því sem
var áður og hvers vegna?
„Eins og ég segi – ég held að ástin
sem slík sé alltaf eins, og við sækjumst
eftir henni af líkum ástæðum. En svo
á hún sér ólíkar birtingarmyndir og
við förum í gegnum alls kyns menn-
ingarskeið ástarinnar. Fyrsta skáld-
sagan mín, Hugsjónadruslan frá 2004,
fjallaði til dæmis um pólíamoríu, sem
síðan er orðin miklu meira áberandi.
Það fylgir ástinni að vera aldrei nema
tímabundið fullnægjandi – hún kemur
og fer, blikkar jafnvel, stundum eins
og stróbljós og stundum eins og
norðurljós og stundum eins og bílljós í
hríðarbyl uppi á heiði – en okkur
finnst að hún ætti að vera fullkomin, af
því að það er eitthvað við hana líka
sem er fullkomið, og þess vegna leit-
um við sífellt nýrra leiða til þess að
stunda ástina betur. Í því erum við
dæmd til að ráfa niður þúsund refil-
stigu fyrir hverja einustu sigurför.“
Staða Halldórs, sögupersónu þinn-
ar, í lífinu virðist aðeins flækjast fyrir
honum – en ástin virðist blind og ekki
stoppa atburðarás bókarinnar. Hvern-
ig kom þessi hluti sögunnar til þín?
„Sagan kom bara alveg gersamlega
af sjálfu sér. Ég hafði ekki einsett mér
neitt annað en að skrifa bók sem stæði
mér nærri hjarta – sem væri hrein-
lega væmin, að einhverju leyti – og
drífa mig ekki í því. En svo hef ég
aldrei skrifað neitt jafn vandræðalaust
og hratt.
Staða Halldórs er auðvitað afbrigði
af landsbyggðarklisjunni. Hann er
karlmaður á miðjum aldri í fiskiþorpi í
vinnslustoppi og tilvistarkrísu. Um
þetta hafa verið gerðar milljón bíó-
myndir og skrifaðar þúsund sögur –
og yfirgnæfandi meirihluti þeirra
saminn af fólki sem á ekki nema í
besta falli í einhvers konar sumar-
bústaðasambandi við staðinn sem það
skrifar um. Ég ákvað að hafa þetta
bara eins nálægt mér og ég gæti –
megnið af sögunni gerist í húsinu
mínu.“
Að festa ráð sitt er að
einhverju leyti val
Varstu að skrifa þig í gegnum eigin
ástarsögu?
„Nei. Ég kem lítillega fyrir í einni
senu í bókinni en annars er lítið af
minni persónulegu ástarsögu þarna.
Það vill til að Halldór birtist líka í Eitri
fyrir byrjendur – sem kom út 2006 –
og kannski vildi ég bara fylgja honum
í höfn. Hann var á sínum tíma skilinn
eftir í lausu lofti.“
Sumir segja að það sé galið hversu
litla æfingu við fáum í að elska og
hversu fáar tilraunir við í raun fáum
frá samfélaginu, án þess að lenda í for-
dómum og fleira því tengdu ef okkur
mistekst. Hvað finnst þér um það?
„Ég veit það ekki. Fólk lendir í mis-
mörgum ástarsamböndum áður en
það festir ráð sitt en það er líka að ein-
hverju leyti val – a.m.k. að festa ráð
sitt. En svo er líka hitt, sem er
kannski mikilvægast, að vilji maður
æfa sig í að elska er bara „la gó“ og
láta vaða. Ástin er ekki fyrst og fremst
tilfinning, held ég, þótt hún sé það
auðvitað líka, heldur gjörð. Maður
elskar annað fólk með því að gera eitt-
hvað fyrir það, með því að láta sig það
varða, setja sig í spor þess, forgangs-
raða hamingju annarra umfram sína
eigin. Auðvitað getur það líka orðið
sjúkt og maður algerlega meðvirkur
og troðið sjálfan sig í svaðið af ein-
hverri misskilinni umhyggju fyrir öðr-
um – þetta er spurning um jafnvægi.
En maður lærir ekki að elska öðruvísi
en bara að gera það og maður þarf
ekki bólfélaga til að æfa sig í að elska.
Þótt ástarsamband manns við aðra –
vini, börn, foreldra – sé öðruvísi en við
maka þá eru „prinsippin“ í því hvernig
maður elskar alveg þau sömu, mínus
kynfæraleikir og slefskipti. Og ástin
þarf ekki að vera grand – hún þarf
ekki einu sinni að vera spot-on – hún
þarf bara að vera. Maður getur farið í
bíó með vinum sínum, lesið fyrir börn-
in sín, kíkt í kaffi til mömmu og pabba,
hringt í gamlan kunningja og svo
framvegis. Eða gefið fólki að éta – það
er sennilega hvergi meiri ást en í ein-
mitt því.“
Bókin lauk sér sjálf
Hvernig skrifaðir þú þessa bók?
Eina stund á dag eða kom hún til þín
öll í einu?
„Ég byrjaði bara og svo lauk hún
sér sjálf. Bókin hefst á því að Halldór
er að borða morgunmat. Ég sat í sama
stól og hann, var nýbúinn að borða
minn eigin morgunmat – og svo skildi
leiðir. Það var sumar hjá honum, vet-
ur hjá mér, hann bjó einn í húsinu en
ég með fjölskyldunni og þar fram eftir
götunum.“
Hvernig er dagur í þínu lífi?
„Ég kem börnunum á fætur og úr
húsi í skóla, ásamt konunni. Svo fer ég
ýmist á skrifstofuna eða sit heima og
vinn, eftir aðstæðum. Ef ég er að
drepast úr andleysi gutla ég svolítið á
gítarana mína eða kíki í ræktina. Upp
úr fjögur fer ég og versla í matinn,
elda fyrir fólkið mitt, og svo skiptumst
við frúin á að lesa fyrir börnin eftir
kvöldum. Við lesum frekar lengi nú-
orðið – það hefur lengst og lengst með
árunum. Stundum liggjum við í
klukkutíma. Þá gengur hinn frá í eld-
húsinu. Af og til – það á að vera einu
sinni í viku en er það nú ekki alveg –
þá borðum við sjálf ekki fyrr en börnin
eru farin að sofa. Annars reynum við
að horfa á eitthvað gott og vera komin
í rúmið nógu snemma til að nenna að
lesa líka svolítið í fullorðinsbókunum
okkar.“
Með mömmu sem er þakklát
fyrir bókmenntirnar
Hefur þú alltaf fengið aðdáun eða
virðingu í gegnum skrifin þín? Getur
þú sagt mér frá fyrstu minningu þinni
um þetta?
„Ég hef aldrei verið allra og aldrei
reynt það heldur – þótt mig hafi
kannski oft langað það, eins og alla
langar bara að vera skilyrðislaust
elskaðir, en ég hef aldrei gert neitt til
að eiga það skilið. Enskukennarinn
minn heitinn, Monica Mackintosh, var
fyrsta manneskjan til þess að hrósa
mér fyrir skrif – þá hef ég verið 10-11
ára. Það setti alveg eitthvert mark á
mig þótt ég hafi ekki velt því mikið
fyrir mér fyrr en seint og um síðir. Ég
dauðskammaðist mín fyrir að vera að
skrifa skáldskap þegar ég var í
menntaskóla og fór með það eins og
mannsmorð – birti aldrei neitt í skóla-
blaðinu og samdi aldrei texta fyrir
hljómsveitirnar sem ég var í. Það var í
sjálfu sér bara spéhræðsla. Svo á loka-
árinu mínu kynntist ég besta vini mín-
um, Hauki Má Helgasyni – MH-ingi
sem var líka að skrifa – og einhvern
veginn fannst mér ég geta trúað hon-
um fyrir þessu. Hann gagnrýndi það
bara heiðarlega – sagði mér hvað sér
þætti drasl, kurteislega en heiðarlega,
og upp úr því fór ég að geta tekið sjálf-
an mig alvarlega með þetta. Þá gat ég
varið draslið eða breytt því; fengið
leiða á snilldinni og hent henni eða
slípað hana til.
Þegar ég gaf út fyrstu skáldsöguna
mína spurði mig ein kona í bænum –
seint um nótt og ekki alveg edrú –
hvernig ég gæti fengið af mér að
skrifa svona „með móður á lífi“. Það
hefur líka svolítið setið í mér. En ég
held að mamma sé nú alveg þakklát
fyrir að ég hafi ekki beðið þar til hún
hrykki upp af – og hún les bækurnar
mínar og heldur alltaf með mér, líka
þegar þær eru svolítið svakalegar.“
„Maður þarf
ekki bólfélaga
til að æfa sig
í að elska“
Rithöfundurinn Eiríkur Örn Norðdahl segir ástina
ekki þurfa að vera „grand“, né heldur „spot-on“.
Hann segir hana frekar bara þurfa að vera.
Ljósmynd/Ágúst Atlason
Vinsæll Bækur Eiríks hafa fangað
athygli fólks víða um heiminn.
Dalvegi 10-14, 201 Kópavogi - Sími: 555-1212 - handverkshusid.is
Opið frá kl. 8 - 18 virka daga og 12 - 16 laugardaga
VILTU LÆRA SILFURSMÍÐI,
TÁLGUN EÐA TRÉRENNSLI?
Fjölmör
stuttnáms
í handve
g
keið
rki.
Skráning og upplýsingar á
www.handverkshusid.is