Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.02.2020, Qupperneq 4

HEIMURINN
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.2. 2020
Fyrir hrein eyru
Einföld og áhrifarík leið til að mýkja og fjarlægja
eyrnamerg á náttúrulegan háttmeð ólífuolíu
fæst í öllum helstu apótekum
SÍGILDIR SUNNUDAGAR
KLASSÍSK TÓNLEIKARÖÐ
Barokkbandið Brák
Frumkvöðlar
úr fortíð og nútíð
2. febrúar kl.16
Nánar á harpa.is/sigildir
„Feitari með hverri kynslóðinni“
Íslendingar eru þyngstir allraNorðurlandaþjóða og virðiststaðan versna með hverju
árinu. Hvað veldur offitu hefur
löngum verið spurning sem
vísindamenn hafa velt fyrir sér og
sitt sýnist hverjum. Erfðir,
umhverfi og fíkn eru þeir þættir
sem nefndir hafa verið sem ástæð-
ur. Gullna spurningin sem brenn-
ur á fólki er auðvitað hvort hægt
sé að „lækna“ offitu. Sú mann-
eskja sem finnur upp megr-
unarpillu mun að öllum líkindum
bæði vinna Nóbelsverðlaun og
verða ofurrík.
Blaðamaður leitaði svara við of-
fituvandanum hjá Kára Stef-
ánssyni lækni og Þorgeiri Þor-
geirssyni erfðafræðingi, sem verða
meðal fyrirlesara á fræðslufund-
inum.
Umbunarkerfið vanstillt
Fíkn er einn þeirra þátta sem
rætt verður um á fundinum og
veit Þorgeir mikið um þau mál.
„Það er gott að borða og fólk get-
ur ánetjast mat eins og öðru. Það
er deilt um hvort matarfíkn sé til,
en það er að minnsta kosti munur
á henni og fíkn í vímuefni. Allir
þurfa að borða en vímuefni eru
ekki lífsnauðsynleg,“ segir Þorgeir
og útskýrir málið nánar.
„Það eru ákveðin kerfi í heil-
anum sem skila umbun. Umbunin
er mikilvæg. Sumt er sameiginlegt
í því kerfi hjá fólki sem sækist eft-
ir mat og fólki sem sækir í vímu-
efni. Vímuefnin vaða beint með of-
forsi inn í þetta kerfi en maturinn
fer kannski meiri krókaleið,“ segir
Þorgeir og Kári bætir við að það
að leita í mat sé aðferð til að ná
sér í umbun.
„Ein túlkun er sú að þetta
umbunarkerfi sé eitthvað vanstillt;
stillt á of mikla sækni. Og það sé
orðið til vandræða á okkar tímum
þegar aðgengi að mat er auðvelt
og búið að lauma sykri í allt,“ seg-
ir Þorgeir.
„Þetta er ofboðslega flókið.
Hvað er fíkn og hvað er löngun í
mat?“ spyr Kári, en hann mun
tala um áhrif heilans á BMI-
stuðulinn á fundinum, ásamt að
tala um fjölgenarannsóknir.
Þorgeir og Kári nefna að þeir
sem þjáist af offitu gætu ef til vill
haft gagn af að sækja í hópstuðn-
ing og fylgja reglum í ætt við tólf
spora kerfið, eins og fíklar gjarn-
an gera.
„Það eru til ýmsar aðferðir til
að grennast og einhver lyf sem
ætluð eru til þess að minnka mat-
arlyst, en það má samt segja að
einhverju leyti hafi heilbrigðis-
kerfið svikið feita fólkið og það
vanti fleiri úrræði,“ segir Þorgeir.
Samspil erfða og
umhverfis
Hafið þið fundið sérstakt matar-
fíknargen?
„Nei, en þegar samspil þyngdar
og hæðar er skoðað hefur fundist
fullt af breytileikum í erfðameng-
inu sem hafa áhrif á það,“ segir
Kári og nefnir að vísindamenn
geti út frá arfgerð einstaklings
reiknað út heildaráhættu vegna
þessara breytileika, en slíkt mat
kallast fjölgenaskor.
„Því hærra sem þú skorar, þeim
mun líklegra er að þú verðir feit-
ur. Ef við tökum þá sem eru með
hátt skor sést að þeir hafa lægri
greind en fólk sem skorar lágt.
Það þýðir alls ekki að offita vegi
að greind, heldur að sú hliðrun á
starfsemi heilans sem gerir það að
verkum að þú borðir mikið geti
líka gert það að verkum að þú eig-
ir erfiðara með aðra starfsemi
heilans,“ segir hann og bætir við:
„Einnig er það svo að þeir sem
skora hátt eru yngri þegar þeir
eignast fyrsta barn sitt, og eiga
fleiri börn, þannig að það virðist
vera náttúruval fyrir þessum
eiginleika,“ segir Kári.
„Sem dýrategund sem hefur
óheftan aðgang að mat verðum við
feitari og feitari með hverri kyn-
slóðinni,“ segir hann.
„Ég held að ástæða offitu sé að
langmestu leyti það sem við köll-
um „neuro-behavioural disorder“;
eða hegðunarvandamál. Þó að það
sé einhver munur á brennslu hjá
fólki er hann mjög lítill miðað við
muninn í hegðun, og hegðunin er
drifin áfram af starfsemi heilans,“
segir Kári og nefnir að offita sé
arfgeng.
„Þegar maður veltir fyrir sér
flestum algengum sjúkdómum
eiga þeir það sammerkt að hafa
erfðafræðilegan þátt og
umhverfisþátt í áhættunni, og
maður verður að horfa til þess að
umhverfisþátturinn ræðst mjög
mikið af starfsemi heilans. Þú erf-
ir tilhneiginguna til að leita í um-
hverfið eða forðast umhverfið sem
býr til sjúkdóminn. Möguleikinn
að draga línu á milli erfða og um-
hverfis er miklu minni en við höld-
um,“ segir hann.
Grannt en ávallt flökurt
Á fundinum tala einnig Alma
Möller landlæknir, Ragnar
Bjarnason, prófessor og yfirlæknir
á LSH, og Tryggvi Helgason
barnalæknir, sem mun fara yfir
hvernig þyngd barna er að þróast
hér á landi og hvað við getum gert
meira til að snúa þessari þróun
við.
„Ég ætla að vona að þau geti
sagt okkur hvernig við eigum að
bregðast við þessari þróun,“ segir
Kári.
Hvað finnst ykkur að við ættum
að gera?
„Við erum alltaf að láta okkur
dreyma um að finna lyf sem virk-
ar vel. Ég er ekki viss um að það
sé hægt að þróa slíkt lyf, þó að
mörg fyrirtæki séu að reyna það.
Eitt þessara lyfja veldur til dæmis
miklum flökurleika. Þá er spurn-
ing hvort það sé vit í að láta fólk
ganga um grannt og elegant ef því
er alltaf flökurt! Það er vanda-
samt að fikta í eðlilegri starfsemi
líkamans. Best er ef hægt er að fá
fólk til að hreyfa sig meira og
borða minna; það er sjálfsagt
besta lausnin,“ segir Kári og Þor-
geir tekur undir.
Erfðafræðingurinn Þorgeir
Þorgeirsson og læknirinn Kári
Stefánsson verða báðir með
erindi á fræðslufundi um offitu.
Morgunblaðið/Ásdís
Í dag, laugardag 1. febr-
úar klukkan 13, verður
opinn fræðslufundur
um offitu í húsakynn-
um Íslenskrar erfða-
greiningar. Þar munu
valinkunnir læknar og
erfðafræðingar ræða of-
fitu, erfðaþætti og fíkn.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is