Morgunblaðið - 18.03.2020, Blaðsíða 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. MARS 2020
Íslenskt leikhús hefur á umliðn-um árum notið þeirrar gæfuað brúðumeistarinn BerndOgrodnik frá Þýskalandi valdi
að búa hér og starfa. Með sýningum á
borð við Aladdín, sem frumsýnd var
2013, og Íslenska fílinn, sem frum-
sýnd var 2016, hefur hann boðið
íslenskum áhorfendum á öllum aldri
upp á leikhústöfra á heimsmæli-
kvarða og verið lifandi sönnun þess
hversu jákvæð og auðgandi áhrif að-
fluttir íbúar geta haft á íslenskt sam-
félag – gefist þeim til þess tækifæri.
Í viðtölum við Bernd í aðdraganda
frumsýningar nýjustu sýningar lista-
mannsins fór hann ekki dult með að
Brúðumeistarinn, í góðri leikstjórn
Bergs Þórs Ingólfssonar og ljómandi
þýðingu Maríu Helgu Guðmunds-
dóttur, væri persónulegasta sýning
hans til þessa, en hún hefur verið í
undirbúningi í um 15 ár. Ólíkt mörg-
um fyrri sýningum Bernds er Brúðu-
meistarinn ekki ætluð allri fjölskyld-
unni heldur aðeins fullorðnum, enda
er umfjöllunarefnið ekkert léttmeti.
Í verkinu bregður Bernd sér í hlut-
verk þýska brúðumeistarans Günt-
her sem fluttist til Íslands fyrir
nokkrum áratugum til að flýja fortíð-
ina, fjölskylduna, samfélagið og ætt-
jörðina. Þegar sýningin hefst hefur
Günther komið sér fyrir í sjálfsskip-
aðri einangrun frá umheiminum, sem
kallast óvænt á við samkomubann og
sóttkví samtímans. Ástæða þess að
Günther hefur valið að loka sig inni
bak við marglæstar dyr er að til
stendur að bera hann út þar sem hús-
næði hans á að víkja fyrir enn einu
lúxushótelinu. Fljótlega kemur þó í
ljós að Günther er ekki síður að reyna
að loka fortíðina, með öllum sínum
draugum, úti – en eins og vatn finnur
hún sér alltaf leið. Áhrifamikil lýsing
Ólafs Ágústs Stefánssonar og flott
hljóðmynd Elvars Geirs Sævarssonar
gefa snemma í uppfærslunni tilfinn-
ingu fyrir því að Günther sé staddur í
stríðshrjáðu landi með tilheyrandi
sprengingum. Það kallast áþreifan-
lega á við það óveðursský sem ríkir í
höfði brúðugerðarmannsins í
tengslum við óuppgerða fortíð og
skýrir að stórum hluta ótta og tauga-
spennu persónunnar. Snjallt er að
láta ólík tímaskeið renna saman með
þessum hætti, enda undirbýr það
áhorfendur fyrir framhaldið.
Eva Signý Berger hannar bæði
leikmynd og búninga. Rýmið er listi-
lega vel nýtt og leikmunir luma iðu-
lega á leyndum flötum sem kallast á
við leyndarmálin sem Günther þarf
sjálfur að afhjúpa til að vinda ofan af
vanlíðan sinni. Í fyrsta hluta sýn-
ingarinnar fá áhorfendur að kynnast
Günther á vinnustofu sinni í samtím-
anum. Þar vinnur hann ötullega að
því að útfæra vængi fyrir eina brúð-
una svo hún geti flogið frjáls, en út-
færslan vefst fyrir honum. Í ljós á eft-
ir að koma að brúðan, sem er ein af
mörgum hliðarsjálfum Günthers í
sýningunni, reynist ófær um að fljúga
þar til uppgjörinu við fortíðina er lok-
ið.
Á vinnustofu brúðumeistarans
leynist fjöldinn allur af brúðum sem
kvikna bókstaflega til lífsins í hönd-
um skapara síns. Við sjáum Günther
rifja upp spakmæli afa síns sem
brýndi fyrir afkomendum sínum að
þolinmæði væri dyggð, en sjálfur beið
hann vikum saman til að komast að
því hvort dætur hans hefðu lifað af
sprengjuárás. Áhrifamikill dauða-
dans afans við eina dóttur sína
snemma í sýningunni setur tóninn
fyrir það sem koma skal þar sem
dauði, útrýmingarbúðir, sorg og
leyndarmál eru í forgrunni. Í leik-
skránni er þeim spurningum réttilega
velt upp hvort hægt sé að gera upp
örvæntingu og sár heillar þjóðar í
gegnum sögu eins manns; hvort hægt
sé að vinna sig í gegnum kynferðis-
lega misnotkun með því að búa til
brúðu af ofbeldismanninum; hvort
tímabært sé að varpa ljósi á samkyn-
hneigð foreldris eftir að það fellur frá
og hvort hægt sé að heila ævilanga
leynd og þöggun. Þetta eru áhuga-
verðar spurningar og þarfar. Öll
burðumst við að einhverju leyti með
fortíðina á bakinu og þurfum mörg
hver að gera upp sára fortíð og
reynslu til að geta fundið frið í sálinni,
þó að uppgjörið sé sem betur fer ekki
jafn dramatískt og hjá Günther.
Bernd og Bergur nálgast vand-
meðfarinn efniviðinn af nauðsynlegri
virðingu og væntumþykju. Óhugnað-
urinn er allsráðandi þegar minningar
úr seinni heimsstyrjöldinni eru rifj-
aðar upp. Skuggamyndir úr smiðju
Katarínu Caková eru nýttar með
áhrifaríkum hætti til að miðla dapur-
legum örlögum ömmu Günthers, þær
sýna okkur líka sprengjuflugvélar,
hermenn og járnbrautarlestirnar
sem fluttu milljónir í útrýmingar-
búðir nasista. Þrátt fyrir erfitt um-
fjöllunarefni er húmorinn sem betur
fer aldrei langt undan. Þannig var
gaman að fylgjast með því hvernig
Günther sendi þá sem honum var illa
við í útlegð á eyðieyju og beinlínis
grátbroslegt að upplifa samtal
Günthers við þýskan nasistaforingja
þar sem sá síðarnefndi reynir að bera
í bætifláka fyrir foringja sinn með
takmörkuðum árangri.
Sem mótvægi við allan óhugnaðinn
er áhorfendum boðið upp á undur-
fallegar senur, eins og þegar Günther
afhjúpar yngri útgáfur foreldra sinna
sem eiga fallegan endurfund um
stund eða þegar afi hans hjálpar
þýsku andspyrnukonunni Sophie
Scholl. Fallegust er síðan lokasenan
þar sem eldri brúðuútgáfan af Günt-
her tekur yngri útgáfu af sjálfum sér
í faðm sinn og kemst loks á langþráð
flug – laus undan byrðum sínum að
loknu sársaukafullu en hreinsandi
uppgjöri. Falleg tónlist Péturs Ben
leikur stórt hlutverk í sýningunni og
bætir miklu við heildarupplifunina.
Nokkur ár líða yfirleitt milli frum-
sýninga hjá Bernd, sem skýrist ekki
síst af því að það tekur tíma að vinna
allar brúðurnar frá grunni. Biðin er
þó ávallt þess virði, því Bernd býður
upp á sannkallaða leikhústöfra sem
láta engan ósnortinn. Brúðumeistar-
inn er mikilvæg sýning sem minnir
okkur á nauðsyn þess að horfast í
augu við fortíðina og gera hana upp.
Á sama tíma er hún brýn áminning
um þá viðsjárverðu tíma sem við lif-
um með vaxandi þjóðernishyggju og
útlendingahatri. Eftir því sem fækk-
ar í hópi þeirra sem lifðu af hörmung-
ar seinni heimsstyrjaldar fækkar því
miður jafnframt í hópi þeirra sem
minna okkur á að við megum aldrei
sofna á verðinum gagnvart öfgaöfl-
um.
Allt sem má ekki segja
Ljósmynd/Eddi
Frelsi undan oki fortíðar „Brúðumeistarinn er mikilvæg sýning sem minnir okkur á nauðsyn þess að horfast í augu
við fortíðina og gera hana upp,“ segir í leikdómi um nýjustu leiksýninguna úr smiðju Bernds Ogrodnik.
Þjóðleikhúsið
Brúðumeistarinn bbbbn
Eftir Bernd Ogrodnik. Þýðing á handriti:
María Helga Guðmundsdóttir. Leik-
stjórn: Bergur Þór Ingólfsson. Hönnun
og gerð leikbrúða: Bernd Ogrodnik.
Hönnun leikmyndar og búninga: Eva
Signý Berger. Tónlist og upptökustjórn:
Pétur Ben. Hljóðmynd: Elvar Geir Sæv-
arsson. Lýsing: Ólafur Ágúst Stefáns-
son. Yfirumsjón: Hildur M. Jónsdóttir.
Grímugerð: Katarína Caková. Skugga-
sena: Anne Rombach. Hljóðfæraleikur
og söngur: Pétur Ben, María Huld Mark-
an Sigfúsdóttir, Júlía Mogensen, Óttar
Sæmundsen og Jelena Ciric. Leikari og
brúðustjóri: Bernd Ogrodnik. Leik-
hópurinn Brúðuheimar frumsýndi á
Brúðulofti Þjóðleikhússins laugardag-
inn 7. mars 2020, en rýnt í 2. sýningu á
sama stað mánudaginn 9. mars 2020.
SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR
LEIKLIST
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU OG ENSKU TALI
Julia Louis-Dreyfus Will Ferrell
ADifferent Kind of Disaster Movie.
m.a.
ÓSKARSVERÐLAUN3 BESTA KVIKMYNDATAKAN
ÓSKARSTILNEFNINGAR2 BESTA ERLENDA MYNDINBESTA LE IKARI : ANTONIO BANDERAS
SÝND MEÐ ÍSLENSKU, ENSKU OG PÓLSKU TALI
★★★★
San Francisco Chronicle
★★★★
Indiewire
★★★★
Hollywood reporter