Morgunblaðið - 26.03.2020, Blaðsíða 44

44 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. MARS 2020
✝ Leó Krist-jánsson fædd-
ist á Ísafirði 26. júlí
1943. Hann lést á
Landspítala – Há-
skólasjúkrahúsi 13.
mars 2020. For-
eldrar Leós voru
Kristján Ísfjörð
Leós, f. 7.9. 1911,
d. 14.5. 1988, og
Halla Einarsdóttir,
f. 4.7. 1914, d.
24.11. 1968. Leó kvæntist 24.5.
1969 eftirlifandi eiginkonu
sinni, Elínu Ólafsdóttur, f.
26.12. 1939. Börn þeirra eru: 1)
Kristján Leósson, f. 24.12. 1970,
maki Hildigunnur Sverrisdóttir,
börn þeirra: Nanna, Tómas Leó
og Kristján Nói og 2) Margrét
Leósdóttir, f. 27.2. 1975, maki
Kristján Bragason, börn þeirra:
Elín og María Ósk. Tvíbura-
bróðir Leós er Kristján Pétur
Kristjánsson, maki Laila Irene
Nilsen.
Leó ólst upp á Ísafirði en
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum á Akureyri árið 1962.
Hann útskrifaðist með BS-
gráðu í eðlisfræði frá Edinborg-
ulsviði jarðar undanfarin 15
milljón ár. Fyrir framlag sitt
var hann gerður að heiðurs-
félaga í American Geophysical
Union árið 2002 og er hann eini
Íslendingurinn sem hlotið hefur
þann heiður. Leó vann jafn-
framt að sögu rannsókna á ís-
lenskum steindum og bergteg-
undum, einkum silfurbergi og
notkun þess í mælitækjum fyrr
á öldum. Leó var höfundur
fjölda greina í alþjóðlegum
vísindaritum, auk þess sem
hann skrifaði um sögu vísinda-
rannsókna, útgáfu og kennslu í
jarðvísindum og fleiri raun-
greinum á Íslandi. Eftir hann
liggja einnig fjölmargar alþýð-
legar greinar, skýrslur, ritdóm-
ar, ritskrár, og greinar um
kennslumál.
Á starfsferli sínum gegndi
Leó fjölmörgum trúnaðar-
störfum innan Háskóla Íslands,
Raunvísindastofnunar Háskól-
ans, Rannsóknaráðs ríkisins,
Vísinda- og tækniráðs, Jarð-
fræðafélags Íslands, Vísinda-
félags Íslendinga, Vísinda-
nefndar NATO, Vísinda- og
tækniþróunarnefndar ESB o.fl.,
auk ýmissa ritstjórnarstarfa.
Útför Leós hefur farið fram í
kyrrþey í ljósi sérstakra að-
stæðna í samfélaginu.
arháskóla 1966 og
MS-gráðu í jarðeðl-
isfræði frá Háskól-
anum í Newcastle
upon Tyne 1967.
Hann lauk dokt-
orsprófi í jarðeðl-
isfræði við Memori-
al-háskóla í St.
John’s í Kanada ár-
ið 1973.
Leó starfaði
lengst af við
grunnrannsóknir í jarðeðl-
isfræði hjá Raunvísindastofnun
Háskólans og Jarðvísinda-
stofnun Háskólans, auk þess að
sinna kennslu í almennri eðl-
isfræði, jarðeðlisfræði, varma-
fræði, aflfræði, rafsegulfræði
og fleiri greinum við Háskóla
Íslands yfir nær hálfrar aldar
tímabil. Leó var frumkvöðull á
sviði bergsegulmælinga á ís-
lenskum hraunlögum og seg-
ulsviðsmælinga á Íslandi og
landgrunninu. Hann lagði
grundvöll að aldursflokkun ís-
lenska bergstaflans og var með-
al virtustu vísindamanna á sviði
bergsegulmælinga og rann-
sókna á breytingum á jarðseg-
Eftir fæðingu Leós Geirs Krist-
jánssonar á Ísafirði 26. júlí 1943
sagði grunlaus ljósmóðirin: „Það
kemur víst einn til.“ Það var sá,
sem harmi sleginn ritar þessar lín-
ur. Barndómsár okkar liðu
áhyggjulaus vestra, við veiðar á
bryggjum, fimmaurastikk, frí-
merkjasöfnun og lestur bóka.
Haustið 1950 mættum við í
barnaskóla. Kennslustofur 1.
bekkjar voru fullar. Við ráfuðum
þá inn í 2. bekk. Roskin kennslu-
kona í upphlut hvessti á okkur
augun: „Strákar, eigiði ekki að
vera í 1. bekk?“ „Það er fullt þar,“
önsuðum við. „Nú já. Kunnið þið
að lesa?“ Við lásum í bók. „Þá
megið þið bara vera hér.“ Sum-
arvinnu unnum við í sveit, í frysti-
húsum, við afgreiðslu í búðum og
við uppskipun á fiski, á sements-
pokum o.fl., því flestar vörur
komu þá sjóleiðina vestur.
Leó var miklum námsgáfum
gæddur og var dúx bekkjar síns
öll skólaár. Á stúdentsprófi í MA
1962 fékk hann hæstu meðalein-
kunn sem gefin hafði verið í
menntaskólum landsins. Hann
varð einn fyrstur til að fá „stóra
styrkinn“ svokallaða, ríflegan
námsstyrk fyrir besta námsfólk
landsins.
Leó hóf nám í eðlisfræði við Ed-
inborgarháskóla 1962 og hélt
sama hætti sem efstur í 400
manna hópi við endaða önn. Eftir
næstu önn varð hann næstefstur í
greininni: „Ég er víst farinn að
slappast,“ skrifaði hann mér þá.
Hann lauk BSc-prófi (Honours)
þar 1966 og eftir að hafa lokið
MSc-prófi frá Newcastle flutti
hann heim til Íslands og fékk starf
sem sérfræðingur í jarðeðlisfræði
við Raunvísindastofnun Háskól-
ans (RH) 1968. Sú vísindagrein og
vinnustaður urðu hans alla starfs-
ævina.
Árið 1969 giftist Leó eftirlifandi
konu sinni, Elínu Ólafsdóttur frá
Reykjavík, lífefnafræðingi og
lækni. Ungu hjónin tóku sig upp
og fluttu til St. John’s á Ný-
fundnalandi. Þeim fæddist þar
sonurinn Kristján á jólum 1970.
Leó lauk doktorsprófi í jarðeðlis-
fræði 1973. Litla fjölskyldan fór
svo heim og Leó hélt áfram starf-
inu við RH. Fjölskyldan stækkaði
með dótturinni Margréti 1975.
Starf Leós fólst í jarðeðlis-
fræðilegum grunnrannsóknum á
Íslandi. Auk þess kenndi hann
mörg fög í HÍ og var rómaður sem
kennari. Fyrir 20 árum fór Leó að
rannsaka sögu íslenska silfur-
bergsins frá Helgustaðanámunni
við Reyðarfjörð í frístundum sín-
um. Hann hefur leitað að hvernig
það nýttist heiminum 1780-1930.
Hann segir sjálfur: „ … án hins ís-
lenska silfurbergs væri þróun
margra sviða náttúruvísinda og
tækni komin áratugum skemmra
áleiðis nú en raunin er.“ Leó náði
að lesa yfir handrit að nýrri
skýrslu sinni um silfurbergið á
sjúkrahúsi dagana áður en hann
lést. Þar eru tilvitnanir í um 5.000
greinar vísindamanna um not
heimsins af hinni merkilegu ís-
lensku steind.
Börn Leós og hans góðu konu
Elínar, Kristján og Margrét, eru
afburðafólk í sínum fræðum;
Kristján sem doktor í eðlisverk-
fræði og Margrét sem yfirlæknir á
Háskólasjúkrahúsinu í Malmö.
Barnabörnin eru fimm.
Leó var fyrri okkar tvíburanna
inn í þennan heim og hann varð á
undan yfir í þann næsta. Seinna
verður sagt á ný, þá fyrir handan:
„Það kemur víst einn til.“ Þangað
til lifi ég í minningunni um ein-
stakan bróður.
Kristján Pétur Kristjánsson.
Ég sá Leó fyrst á rölti um há-
skólasvæðið haustið 1991. Hann
var alveg dæmigerður há-
skólaprófessor, í tvítjakka með
olnbogabótum. Ég þekkti hann,
hann ekki mig. Ég hafði byrjað
með Kristjáni syni hans fyrr um
haustið en náði ekki að hitta þau
hjónin fyrr en hann kom aftur
heim í jólafrí. Þessi góðlegi bros-
mildi prófessor átti eftir að stika
út og rölta með mér og mínum
stóran hluta míns fullorðinslífs.
Þau hjón tóku mér afar vel.
Þegar mig vantaði vinnu eftir jólin
hringdi Leó í mig og bauð mér að
koma og mæla fyrir sig grjót sem
hann hafði borað úr jarðlögum
sumarið á undan. Þetta var afar
skemmtilegur tími, ég setti sýnin í
segulþvottavél og mældi í þeim
segulstefnuvektorinn, á milli þess
sem Leó tók mig með sér í kaffi og
mat með félögum sínum á Raun-
vísindastofnun. Það var dýrmætt
að fá þannig að kynnast mannin-
um sem seinna varð afi barnanna
minna og afar kær tengdafaðir.
Við Kristján bjuggum lengi í
útlöndum en í fríum fengum við að
búa í kjallaranum hjá Elínu og
Leó. Þangað fluttum við svo frá
útlöndum með dóttur okkar
Nönnu, sem naut þess í botn að
búa svo nálægt ömmu sinni og afa.
Afi Leó og Nanna voru líka mestu
mátar, hann hafði óendanlega þol-
inmæði fyrir öllu hennar brölti –
einu sinni kom ég að þeim þar sem
þau léku ólympíuleika í fimleikum,
þar sem afi dæmdi skilmerkilega
fimi Nönnu sem Olgu frá Rúss-
landi eða Mary frá Bretlandi – í
annað skipti lék hann brú því
Nanna hafði skipað svo fyrir. Þeg-
ar ljóst var að von væri á tvíburum
til viðbótar vorum við komin á
bragðið og fluttum bókstaflega í
næsta hús. Það var tekið úr girð-
ingunni á milli og lítill stígur lagð-
ur til að börnin gætu hlaupið fram
og til baka. Litlu nýju tvíburarnir
fengu nöfn afa og hans tvíbura-
bróður, Leó og Kristján.
Heima hjá ömmu og afa er allt-
af opið, tölvan hans afa í boði til
leiks og prents, ásamt athygli og
spjalli um það sem þar fer fram.
Þegar afi kom heim frá útlöndum
hafði hann jafnan með sniðugt eðl-
isfræðidót og þá var leikið, spáð og
spekúlerað. Börnin mín hefðu ekki
getað fengið yndislegri afa og
mikil gjöf að hafa fengið að búa
svona þétt saman, í nokkurs konar
samyrkjubúi. Leó hefur alltaf sýnt
okkur mikla hluttekningu og
áhuga á því sem við tökum okkur
fyrir hendur. Okkar sambúð hefur
verið ljúf og góð og aldrei borið
skugga þar á og þau hjónin verið
mér og okkur ómetanlegur stuðn-
ingur. Hér flækjumst við á milli
fram og til baka, börn, foreldrar,
amma og afi eftir smáhlutum,
kaffi, spjalli eða á leið í boð hvert
til annars. Afi Leó sat jafnan við
tölvuna sína að grúska og fylgdist
með því sem fram fór, rorraði um
garðinn, eða út í búð, dyttaði að og
málaði girðingu, alltaf einhvern
veginn nálægur. Þannig hefur
þessi yndislegi maður stikað þetta
sambýli út, fyllt það með notalegri
nærveru, hlýju og nostursemi, bú-
ið okkur öryggi sem við munum
búa að.
Ég hefði óskað okkur öllum
lengri tíma saman, en það er með
djúpu þakklæti og gleði yfir öllum
okkar stundum sem ég kveð nú
elskulega einstaka tengdaföður
minn.
Hildigunnur.
Afi Leó var besti afi sem maður
getur hugsað sér. Við eigum ótal
minningar um afa, bæði frá því
þegar við heimsóttum Ísland og
þegar hann heimsótti okkur í Sví-
þjóð. Það var alltaf gaman að fara
með afa Leó út á aparóló og niður
á Ægisíðu þar sem við tíndum
skeljar í fjörunni.
Hann var alltaf tilbúinn til þess
að leika við okkur og hann átti
mörg skemmtileg spil og púsl.
Fiskaspilið var í miklu uppáhaldi
hjá okkur. Við eyddum löngum
stundum á skrifstofunni hans afa
þegar við vorum í heimsókn á
Fornhaganum. Við eyddum heilu
dögunum í að föndra, teikna og
spila tölvuleiki í tölvunni hans. Þá
var alltaf gaman þegar afi sýndi
okkur gamlar ljósmyndir gegnum
kíki.
Afi Leó kenndi okkur líka fullt
af áhugaverðum hlutum um
tækni, vísindi, eðlisfræði og
stærðfræði. Hann kenndi okkur
að teikna hús í þrívídd og við feng-
um að prufa alls konar spennandi
tæki sem maður notar til að leita
að málmum og til að mæla geisla-
virkni og rafmagn.
Við elskum þig afi Leó,
Elín og María Ósk.
Og bjart er alltaf um besta vininn
og blítt er nafn hans á vörum mér.
Þetta eru tvær línur úr ljóðinu
Þú komst í hlaðið eftir Davíð Stef-
ánsson. Þegar ég var um það bil
níu ára tók ég þátt í að setja upp
leikrit um vináttu og vildi prenta
út ljóð þess efnis. Afi hjálpaði mér
fram á kvöld við að velja vináttu-
ljóð og setja upp í skjal. Þetta lýsir
afa vel, hann var alltaf til í að
hjálpa mér og börnunum í fjöl-
skyldunni við það sem við vorum
að dunda. Hann var líka virkilega
góður vinur og ljóðlínurnar tvær
eiga hér vel við. Við frændsystk-
inin erum svo heppin að hafa átt
með honum margar góðar stundir
og oftar en ekki fylgdi þeim smjör-
krem, kakómalt eða rjómaís, góð-
gæti sem ávallt verður tengt við
hann. Eftir því sem tíminn leið og
dægrastyttingarnar breyttust úr
leikjum þar sem við földum hluti
hvert fyrir öðru og yfir í stærð-
fræðiheimavinnu var hjálpsemin
og áhuginn fyrir því sem við vor-
um að gera áfram fyrir hendi. Ef
ég var að læra fyrir próf bað hann
mig stundum að prenta út annað
eintak af dæmunum fyrir sig til að
leysa með mér. Það sem ég hef
áttað mig á með tímanum er
hversu ótrúlegur maður hann var
í lifanda lífi, hversu mikið hann
vissi, hversu mikið hann gaf af sér
á sviði raunvísinda og hversu
margir minnast hans nú með hlýj-
um hug eftir að hafa orðið fyrir
áhrifum frá honum á mismunandi
stigum lífsins. Það hefur og mun
halda áfram að vera mjög erfitt að
kveðja afa Leó, afa okkar sem við
hugsum til með bros á vör.
Hvíldu í friði, elsku afi, og takk
fyrir að vera vinur okkar.
Nanna Kristjánsdóttir.
Kveðja frá Raunvísindastofnun
Háskólans
Sumir samferðamenn marka
dýpri spor en aðrir. Leó Krist-
jánsson var einn þeirra, setti
sterkan svip á Raunvísindastofn-
un Háskólans í næstum hálfa öld
með störfum sínum og nærveru.
Hann var ráðinn sérfræðingur á
Raunvísindastofnun árið 1968 að
loknu M.Sc.-prófi á Englandi,
tveimur árum eftir stofnun henn-
ar. Hélt síðan til doktorsnáms í
Kanada og var fastráðinn sér-
fræðingur við stofnunina frá árinu
1974, fræðimaður frá 1987, vís-
indamaður frá 1994 og emeritus
frá 2013. Leó leysti tímabundið af
sem dósent og prófessor í jarðeðl-
isfræði við Raunvísindadeild
lengri og skemmri tíma, en kaus
ávallt að lokum starf vísinda-
mannsins. Sinnti þó ávallt viða-
mikilli stundakennslu í ýmsum
greinum eðlis- og jarðeðlisfræði,
enda eftirsóttur og vinsæll kenn-
ari, kröfuharður við sjálfan sig og
nemendur. Eins og flestir frum-
kvöðlar Raunvísindastofnunar
bar hann hag hennar og sam-
starfsmanna ávallt fyrir brjósti.
Leó var öndvegisvísindamað-
ur, skarpur og klár, ósérhlífinn í
óteljandi rannsóknarferðum sín-
um í felti. Á rannsóknasviði sínu,
bergsegul- og segulsviðsmæling-
um á Íslandi og breytingum á
jarðsegulsviði jarðar síðustu 15
milljón árin, var hann meðal virt-
ustu vísindamanna í heimi og var
gerður að heiðursfélaga í Americ-
an Geophysical Union árið 2002
fyrir vikið, einn Íslendinga. Leó
lagði einnig stund á sögu vísinda-
rannsókna, einkum hina einstæðu
eiginleika íslensks silfurbergs og
þátt þess í að auka þekkingu á eðli
ljóss og víxlverkunum þess og
efnisheimsins. Hann birti einn og
með öðrum fjölda vísindagreina í
ritrýndum alþjóðlegum tímarit-
um, hélt víða erindi á ráðstefnum,
en var einnig sískrifandi alþýðleg-
ar greinar um ýmis hugðarefni
sín, ekki síst kennslu og útgáfu í
jarðvísindum og fleiri raungrein-
um á Íslandi. Á starfsferli sínum
gegndi Leó fjölmörgum trúnaðar-
störfum innan Háskólans og
Raunvísindastofnunar auk ým-
issa starfa fyrir innlent og erlent
vísindasamfélag.
Fyrir hönd stjórnar og starfs-
manna Raunvísindastofnunar
Háskólans þakka ég Leó Krist-
jánssyni langa og farsæla samferð
og færi fjölskyldu hans innilegar
samúðarkveðjur.
Hafliði Pétur Gíslason,
formaður stjórnar.
Ég man fyrst eftir Leó þegar
ég var í þriðja bekk MA en hann
var að verða stúdent í 6. bekk og
naut mikillar virðingar sem yfir-
burða skóladúx og gáfnaljós.
Ekki minnist ég þess að við
höfum nokkru sinni talast við
þennan vetur en það átti eftir að
breytast.
Á þessum árum var rífandi
gangur í atvinnulífinu á Suðureyri
og margir námsmenn frá fjarlæg-
um stöðum komu þangað í von um
góðar tekjur.
Þegar vinnan hófst í Fiskiðj-
unni Freyju í Súgandafirði um
sumarið var Leó óvænt mættur á
móti mér við vinnuborðið og
reyndist vel liðtækur við að
spyrða smáfisk og hengja upp á
trönur.
Sjaldan hefur annað eins úrval
lærdómsmanna unnið við að
spyrða fisk í Súgandafirði.
Ásamt Leó voru mættir Sigurð-
ur Guðmundsson frá Flateyri,
annálaður tungumálagarpur,
Pálmi Frímannsson úr Hörgárdal
síðar læknir í Stykkishólmi, Einar
Kristinsson eðlisfræðingur og síð-
ar háskólakennari og stundum
slóst í hópinn Kristján Pétur bróð-
ir Leós frá Ísafirði. Ekki má
gleyma Hermanni Ólasyni sem
ekki hafði gengið menntaveginn
en var eldklár í öllu sem sneri að
geimferðum og nútímatækni enda
var hann nefndur Gagarín í okkar
hópi. Oft voru uppi fræðilegar og
flóknar umræður um ferðir í
geimnum og þótt Hermann þekkti
lítið til hreyfilögmála Newtons eða
impúlssetningarinnar áttu hinir
lærðu menn í mesta basli í rök-
ræðum við hann. Oft voru afar at-
hyglisverðar umræður í hópnum
og mér eru minnisstæðar bráð-
skemmtilegar rökræður Leós við
Sigurð um tvinntölustafinn i.
Ef ágreiningsatriði komu upp
um flókin mál var Leó kvaddur til
til að dæma í málinu. Leó var oft
með skemmtilegar rökþrautir
sem hann lagði fyrir mig en ein er
langeftirminnilegust.
Það er stærðfræðiþrautin x2 =
abc90abc. Þessi þraut kom fram í
stærðfræðikeppni Norðurlanda
en engum tókst að finna lausn.
Sumarið eftir fór Guðmundur Ei-
ríksson frá Þingeyri sem þá var í
vegavinnu að glíma við þrautina
og fann glæsilega lausn. Með þátt-
un og prímtölugreiningu tókst
Guðmundi að leysa þrautina. Leó
útskýrði lausnina eins og hann
einn gat gert.
Nú hefur fækkað í þessum eft-
irminnilega hóp, því Sigurður og
Pálmi yfirgáfu ungir þennan heim
og nú bættist Leó í þann hóp.
Löngu seinn þegar ég var farinn
að reka Tölvu- og Stærðfræði-
þjónustuna hafði ég oft samband
við Leó út af ýmsum vafaatriðum.
Alltaf var hann reiðubúinn að
hjálpa til og svarið kom um leið og
spurt var. Ég spurði hann eitt sinn
um leiðarsteininn sem er nefndur í
sögu Hrafns Sveinbjarnarsonar
en sú skoðun var orðin almenn að
hægt væri að sjá staðsetningu sól-
ar í skýjuðu veðri með því að bera
kristalinn fyrir auga. Þennan stein
hafi sjófarendur notað til að rata
um heimshöfin. Leó lét ekki
blekkjast og vissi betur.
Hann sendi mér stundum stór-
merkilegar skýrslur sem hann
hafði unnið t.d. um Helgustað-
anámuna við Reyðarfjörð. Hann
var fremstur allra við jarðlaga- og
aldursgreiningu á vestfirsku fjöll-
unum og það var alltaf jafn gaman
að koma í vinnuherbergið hans í
Háskóla Íslands þar sem allt úði
og grúði af rannsóknarsýnishorn-
um úr berginu sem hann var að
rannsaka.
Það var ætíð uppörvandi og
skemmtilegt að hitta Leó á förn-
um vegi. Hann breyttist ekkert þó
árin liðu. Var alltaf smá kíminn og
glaðvær og hláturinn var smit-
andi.
Nú er þessi merki vísindamað-
ur horfinn til feðra sinna en í mín-
um huga gleymist hann ekki.
Ég sendi aðstandendum hug-
heilar samúðarkveðjur.
Ellert Ólafsson.
Ég minnist Leós vegna mann-
kosta. Aðrir munu segja frá vís-
indaafrekum, hvernig hann lagði
grunninn að bergsegulmælingum
á Íslandi, raðaði upp hraunlögum
landsins eftir aldri, lagði fram
skerf Íslendinga til rannsókna á
breytingum á segulsviði jarðar.
Eftir að viðteknum starfsaldri
lauk hittumst við í hópi félaga í
Leó Kristjánsson
Sálm. 16.1-2
biblian.is
Varðveit mig, Guð,
því að hjá þér leita
ég hælis. Ég segi
við Drottin: „Þú ert
Drottinn minn, ég
á engin gæði nema
þig.”
Við önnumst alla þætti undirbúnings og fram-
kvæmd útfarar ásamt vinnu við dánarbússkiptin.
Við þjónum með virðingu og umhyggju að
leiðarljósi og af faglegum metnaði.
Við erum til staðar
þegar þú þarft á
okkur að halda
Guðmundur Baldvinsson,
umsjón útfara
Útfararþjónusta
& lögfræðiþjónusta
Með kærleik og virðingu
Útfararstofa Kirkjugarðanna
Vesturhlíð 2, Fossvogi | Sími 551 1266 | útför.is