Morgunblaðið - 26.03.2020, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. MARS 2020
Þessi vetur mun
seint renna okkur Ís-
lendingum úr minni.
Fannfergi, tíður lægða-
gangur, rafmagnsleysi,
snjóflóð á Vestfjörðum
og landris í Grindavík.
Veturinn hefur svo
sannarlega minnt okk-
ur á hvar á jarðar-
kringlunni við búum. Í
efnahagsmálum vorum
við að sigla inn í sam-
dráttarskeið eftir átta ára samfellt
hagvaxtarskeið og staðan á síðustu
tveimur vikum hefur síðan gjörbreyst
með tilkomu Covid-19 (kórónuveir-
unnar). Stjórnvöld eru vel í stakk bú-
in til að bregðast við enda staða þjóð-
arbúsins sterk.
Tekjur fyrirtækja þurrkast út
Mikil óvissa ríkir á vinnumarkaði
eftir að lýst hefur verið yfir heimsfar-
aldri vegna kórónuveirunnar. Við er-
um að horfa fram á nánast hrun í
ferðaþjónustu næstu mánuðina og
ljóst að áhrifin verða einnig mikil á
aðrar atvinnugreinar, bæði hér á
landi og erlendis. Bein störf við ferða-
þjónustu eru um 25 þúsund á Íslandi
og má ætla að hlutur erlendra ferða-
manna í verðmætasköpun ferðaþjón-
ustu sé hlutfallslega um 70%. Afleið-
ing þessa getur með beinum hætti
haft áhrif á um 18 þúsund störf hér á
landi. Ef ekkert er gert má gera má
því ráð fyrir að atvinnuleysi vaxi mik-
ið með tilheyrandi áhrifum á allt þjóð-
félagið.
Við höfum kynnt fyrsta áfanga um-
fangsmikilla aðgerða með það að
markmiði að verja efnahagslífið eins
og hægt er. Aðgerðirnar eru fjöl-
breyttar og lúta meðal annars að sér-
stökum hlutaatvinnuleysisbótum,
frestun og afnámi opin-
berra gjalda, sér-
stökum barnabótaauka
með öllum börnum og
endurgreiðslu virðis-
aukaskatts vegna fram-
kvæmda.
Við þessar aðstæður
er markmiðið skýrt; að
verja heimilin, fyrir-
tækin og störfin í land-
inu.
Hlutabætur eru
hryggjarstykkið í
aðgerðapakkanum
Fyrir nokkrum dögum samþykkti
Alþingi frumvarp mitt um rétt til
greiðslu atvinnuleysisbóta samhliða
minnkuðu starfshlutfalli vegna tíma-
bundins samdráttar í starfsemi
vinnuveitenda, svokallaða hluta-
starfaleið. Markmiðið með lagasetn-
ingunni er einfalt; að stuðla að því að
vinnuveitendur haldi ráðningar-
sambandi við starfsmenn sína eins og
frekast er unnt. Mikil verðmæti eru
fólgin í því fyrir samfélagið allt að
sem flestir haldi virku ráðningar-
sambandi við vinnuveitanda og hér
verði kröftug viðspyrna þegar farald-
urinn hefur gengið yfir.
Helstu atriði frumvarpsins eru
eftirfarandi:
 Allt að 75% hlutabætur – Atvinnu-
rekandi lækkar starfshlutfall starfs-
manns niður í að minnsta kosti 80%
miðað við fullt starf, en þó ekki neðar
en í 75% starfshlutfall, og þá kemur
ekki til skerðingar á atvinnuleysis-
bótum. Atvinnurekanda er óheimilt
að krefjast vinnuframlags umfram
nýtt starfshlutfall.
 Allt að 90% heildarlauna –
Greiðslur atvinnuleysisbóta skulu
nema hámarki tekjutengdra atvinnu-
leysisbóta í réttu hlutfalli við hið
skerta starfshlutfall. Laun frá vinnu-
veitanda og greiðslur atvinnuleysis-
bóta samanlagt geta þó aldrei numið
hærri fjárhæð en 90% af meðaltali
heildarlauna launamanns miðað við
þriggja mánaða tímabil áður en
launamaður missti starf sitt að hluta.
 Þak á samanlagðar bætur og laun
700.000 kr. – Laun frá vinnuveitanda
fyrir hið minnkaða starfshlutfall og
atvinnuleysisbætur geta samanlagt
aldrei numið hærri fjárhæð en
700.000 kr. á mánuði.
 Laun allt að 400.000 kr. að fullu
tryggð – Einstaklingar með 400.000
kr. eða minna í laun á mánuði geta
fengið greidd 100% af meðaltali
launa.
 Námsmenn heyra undir lögin –
Námsmenn geta átt rétt á bótum
samkvæmt frumvarpinu uppfylli þeir
að öðru leyti skilyrði ákvæðisins.
Hvet ég námsmenn til að kynna sér
skilyrðin á vef Vinnumálastofnunar.
 Starfsmenn íþróttafélaga og
frjálsra félagasamtaka heyra undir
lögin – Starfsmenn og verktakar
íþróttafélaga og frjálsra félaga-
samtaka eiga rétt á hlutagreiðslu
samhliða minnkuðu starfshlutfalli
vegna tímabundins samdráttar í
starfsemi vinnuveitenda.
 Sjálfstætt starfandi einstaklingar
heyra undir lögin – Aðgerðir ríkisins
eiga einnig við um sjálfstætt starf-
andi einstaklinga og gilda sömu skil-
yrði um þá og starfsfólk fyrirtækja.
Lögin eru tímabundin og gilda út maí
en við erum tilbúin að bregðast við ef
þess verður þörf. Nú þegar er búið að
opna fyrir umsóknir um slíkar bætur
á vefsíðu Vinnumálastofnunar. Ég
hvet atvinnurekendur til þess að
minnka frekar starfshlutfall starfs-
fólks tímabundið í stað þess að grípa
til uppsagna. Störfin ætlum við að
verja með öllum tiltækum ráðum og
með hlutastarfaleiðinni tryggjum við
að viðspyrnan verður miklu kraft-
meiri og snarpari þegar faraldrinum
lýkur.
Förum saman gegnum skaflinn!
Öll él styttir upp um síðir og þegar
birta tekur munum við þurfa alla þá
viðspyrnu sem við náum til að ná fyrri
styrk og vonandi gott betur. Með
æðruleysi, kjarki og dugnaði kom-
umst við gegnum þessa tímabundnu
erfiðleika. Pössum upp á þá sem
standa okkur næst, nýtum tæknina til
samskipta og ræktum líkama og sál
eins og við getum. Samstaða þjóðar-
innar hefur sjaldan verið mikilvægari
og allir þurfa að leggja hönd á plóg.
Saman förum við í gegnum skaflinn.
Eftir Ásmundur
Einar Daðason
»Ný lög um hlutabæt-
ur verja heimilin,
fyrirtækin og störfin.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundur er félags- og barna-
málaráðherra.
Aðgerðir til að verja störfin
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Aðgerðir „Markmiðið er skýrt; að verja heimilin, fyrirtækin og störfin í landinu.“
Í upphafi þessarar
aldar huguðu Íslend-
ingar eins og aðrar
þjóðir að viðbúnaði og
viðbrögðum við að-
steðjandi vá sem snert
gæti heimsbyggðina.
Talið var að mikil ógn
gæti stafað af m.a.
sýklum, eiturefnum og
geislavirkum efnum vegna hryðju-
verka eða slysni. Norðurlöndin hófu
náið samstarf um viðbrögð sem enn
stendur. Sóttvarnalæknir hefur haft
náið samstarf við almannavarna-
deild ríkislögreglustjóra til að meta
aðstæður og nauðsynleg viðbrögð.
Árið 2005 stóð heimurinn frammi
fyrir mikill ógn sem virtist stafa af
fuglainflúensu (H5N1). Þetta leiddi
til þess að nauðsynlegri endur-
skoðun á Alþjóðaheilbrigðisreglu-
gerð (IHR) Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar (WHO) var flýtt og
var samþykkt árið 2005 en tók gildi
árið 2007. Tóku sóttvarnalögin frá
2007 mið af IHR og aðild okkar að
reglugerðinni staðfest í lögunum.
Hér á landi eins og hjá öðrum að-
ildarríkjum WHO hefur verið unnið
að viðbúnaðar- og viðbragðsáætl-
unum. Hafa þær miðast að því að
hér á landi væru til lágmarksbjargir
á hverjum tíma og fyrir lægju áætl-
anir um viðbrögð samfélagsins við
aðsteðjandi ógnir. Þessi viðbrögð
skyldu æfð og endurskoðuð eftir
þörfum
Viðbrögð sóttvarnalæknis
við COVID-19
Í upphafi þessa árs bárust upplýs-
ingar frá WHO þess efnis að vart
hefði orðið við hópsýkingu alvar-
legrar lungnabólgu í Wuhan-borg í
Suður-Kína en staðfest smit milli
manna ekki verið staðfest. Sótt-
varnalæknir tilkynnti umdæmis-
læknum sóttvarna og smitsjúk-
dómalæknum um þetta með ósk um
að fylgjast með einkennum hjá
ferðamönnum sem kæmu frá þessu
svæði. Hópsýking þessi reyndist
vera upphaf að heimsfaraldri af
nýrri gerð kórónuveiru og gengur
nú undir nafninu COVID-19.
Í lok janúar síðastliðins lýsti Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) því yfir að sjúkdómurinn
væri alþjóðleg ógn við lýðheilsu.
Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðis-
reglugerðinni (IHR) ber öllum þjóð-
um heims skylda til að fylgja til-
mælum WHO og búa sig undir að
takast á við vandann. Í 2. gr. reglu-
gerðarinnar er kveðið á um markmið
og gildissvið hennar. Þau eru að
koma í veg fyrir útbreiðslu sjúk-
dóma milli landa, veita vernd gegn
slíkri útbreiðslu, halda henni í skefj-
um og gera viðbragðsáætlanir sem
miðast og takmarkast við hættur
fyrir lýðheilsu en koma jafnframt í
veg fyrir ónauðsynlega röskun á um-
ferð og viðskiptum milli landa. Þessi
ákvæði voru ekki tilefnislaus. IHR á
sér langa og merkilega sögu sem
rekja má til 19. aldar. Eldri útgáfur
reglugerðarinnar voru um margt
gallaðar og ákvæði hennar um
sóttkví oft misnotuð til tæknilegra
viðskiptahindrana, misbeitingar á
ferðafrelsi, kynþáttamismununar og
efnahagslegrar mismununar án þess
að sýnt væri fram á að komið væri í
veg fyrir smit. Þetta er afar mik-
ilvægt að hafa í huga.
Ráðleggingar sóttvarnalæknis
vegna COVID-19
Í samræmi við þessa þróun var
ráðherra gert viðvart og viðbragðs-
áætlun sóttvarnalæknis og almanna-
varnadeildar ríkislögreglustjóra
vegna heimsfaraldurs virkjuð. Við-
bragðsáætlunin nær til alla þátta
samfélagsins og öllum bent á að búa
sig undir álag á heilbrigðiskerfið,
rekstur stofnana og fyrirtækja, fjár-
mál og félagslega stöðu þegnanna.
Öllum ráðum og tilmælum sótt-
varnalæknis og embættis landæknis
er haldið til haga á vefsíðu embætt-
isins.
Megináherslur
Aðgerðir hingað til
hafa miðast við draga
sem mest úr úrbreiðslu
farsóttarinnar hér á
landi og hægja á far-
aldrinum með það fyrir
augum að heilbrigðis-
kerfið geti sinnt sjúk-
um á hverjum tíma. Út-
breiðsla COVID-19 er
talin lúta útbreiðslutöl-
unni Ro = 2,5 sem
merkir að hver smit-
andi einstaklingur smiti að meðaltali
2,5 aðra í næmri hjörð. Ef Ro er 1
verður engin útbreiðsla á faraldr-
inum. Ef Ro er <1 fjarar farald-
urinn út. Aðgerðir sem miðast við að
finna annars vegar smitaða ein-
staklinga og einangra þá og hins
vegar að setja þá sem hafa verið í
nánum tengslum við smitaða en eru
einkennalausir í sóttkví eru til þess
fallnar að draga úr smitlíkum og
lækka þar með Ro. Félagslegar að-
gerðir sem miða að því að halda fólki
frá hvert öðru (social distancing)
miða einnig að því að lækka Ro.
Sambandið á milli útbreiðslutöl-
unnar Ro og hjarðónæmis (H) er at-
hyglisvert (H = 1-1/Ro). Ef út-
breiðslutalan er 2,5 þarf 60%
þjóðarinnar að verða með ónæmi
(mótefni) til að faraldurinn stöðvist.
Takist að lækka Ro dregur umtals-
vert úr hlutfalli þeirra sem þurfa að
hafa ónæmi í samfélaginu til að far-
aldurinn stöðvist.
Aðgerðir hér á landi hafa hingað
til ekki beinst að því að banna ferða-
lög til og frá landinu. Þær hafa fyrst
og fremst beinst að Íslendingum
sem koma frá skilgreindum áhættu-
svæðum en nú ná þær til allra sem
koma erlendis frá. Erlendir ferða-
menn hafa enn sem komið er ekki
þurft að fara í sóttkví, nema sér-
stakar aðstæður séu fyrir hendi,
enda staldra þeir stutt við og hafa
jafnan ekki náin samskipti við lands-
menn. Upplýsingar frá faraldrinum í
Kína benda eindregið til að út-
breiðsla verði fyrst og fremst við ná-
in samskipti eins og t.d. í fjöl-
skyldum.
Fræðsla um COVID-19 til al-
mennings hefur verið stóraukin og
hefur almenningur tekið fyrir-
mælum vel og af skilningi. Sérstakt
átak hefur verið gert til að hlífa öldr-
uðum og öðrum sem eru viðkvæmir
fyrir smiti. Sett hefur verið á samko-
mubann í samfélaginu til að draga úr
smitlíkum. Þá er lögð áhersla á að
búa heilbrigðiskerfið undir að sinna
sjúklingum eins vel og mögulegt er í
þessum aðsteðjandi vanda. Ljóst er
að áhrif faraldursins og aðgerða sem
verið er að grípa til hafa mikil áhrif á
daglegt líf en til þessi að markmiðið
náist þarf samstillt átak allra.
Þegar árangur ofangreindra að-
gerða er metinn þremur vikum eftir
upphaf faraldursins hér á landi þá
kemur í ljós að hlutfallsleg aukning
sjúkdómsins hér á landi á hverjum
degi er ein sú minnsta í Evrópu.
Einnig er vert að benda á að um
helmingur allra nýrra smita sem hér
greinast eru hjá einstaklingum sem
verið hafa í sóttkví. Þetta sýnir að
komið hefur verið í veg fyrir fjölda
nýrra smita og að aðgerðir hér hafi
skilað umtalsverðum árangri.
Stöðug upplýsingagjöf þar sem
allar staðreyndir eru uppi á borðum
og öll gögn aðgengileg almenningi er
grunnur að því trausti á aðgerðum
sem þarf til að þær verði árangurs-
ríkar. Reiknilíkan sem notað er til að
meta þróun COVID-faraldursins er
opið öllum á slóðinni www.covid.hi-
.is.
Eftir Þórólf Guðna-
son, Ölmu D. Möll-
er, Víði Reynisson
og Harald Briem
» Ljóst er að áhrif far-
aldursins og aðgerða
sem verið er að grípa til
hafa mikil áhrif á dag-
legt líf en til þessi að
markmiðið náist þarf
samstillt átak allra.
Víðir Reynisson
Þórólfur er sóttvarnalæknir, Alma
er landlæknir, Víðir yfirlögreglu-
þjónn og Haraldur fyrrverandi
sóttvarnalæknir.
Sóttvarnaráðstafanir í heimsfaraldri
Haraldur BriemAlma MöllerÞórólfur Guðnason