Morgunblaðið - 11.04.2020, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRÍL 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Dymbilvika, sem senn er áenda, er ekki endilegamjög gagnsætt orð og
það er svo sem ekki líklegt að
fólk velti því sérstaklega fyrir
sér. Merkingin er þó athyglis-
verð, því að hún er sú að hringt
hafi verið til kirkju með trékólfi
til að dempa hinn hefðbundna
klukknahljóm. Þetta er til marks
um að í þessari viku sé rétt að
ganga ekki fram með neinum lát-
um, enda vikan líka nefnd kyrra-
vika.
Þessi vika, einkum bænadag-
arnir, er almennt vel til þess fall-
in að staldra við og íhuga það
sem daglegt amstur ýtir allt of
oft til hliðar. Kristin íhugun fær
ekki alltaf mikla athygli, marg-
vísleg annars konar hugleiðsla er
sennilega meira rædd, en íhugun
er þó vitaskuld snar þáttur
kristninnar, hvort sem er í gegn-
um hefðbundið bænahald eða
með öðrum hætti. Um þetta hef-
ur til að mynda verið rituð fróð-
leg bók, Ákall úr djúpinu – um
kristna íhugun, eftir Wilfred
Stinissen, sem Skálholtsútgáfan
gaf út fyrir rúmum fjórum ára-
tugum.
Óhætt er að segja að sjaldan í
seinni tíð hafi fólki verið auðveld-
ara en einmitt á þessum bæna-
dögum að velta fyrir sér lífinu og
tilverunni, enda fátt annað að
gera en að halda sig heima, einn
með sjálfum sér og sínum nán-
ustu. Vonandi njóta þess sem
flestir, minnugir orðanna: Heima
er best.
Sumir bera sig illa yfir því að
þurfa að sitja á sér um skeið
vegna þeirrar ósýnilegu vár sem
herjar á heiminn. Í því sambandi
hafa aðrir bent á að lítil fórn sé
að sitja heima miðað við fórn
þeirra sem áður, jafnvel í miðri
og mannskæðri pest, þurftu að
skríða ofan í skotgrafir og hírast
þar við hörmulegar aðstæður
eða, sem enn verra var, að hlaupa
á móti kúlnaregni.
Þá má hafa í huga að sumir
hafa unað hag sínum vel einir og
jafnvel fjarri mannabyggðum.
Flestum þykir þetta skrýtið, en
öðrum eðlilegt og sjálfsagt ef að-
stæður haga málum með þeim
hætti. Einn sá sem núlifandi Ís-
lendingum er kunnastur þeirra
sem lifðu við slíkar aðstæður er
eflaust Gísli á Uppsölum. Í ágætu
kveri, Æðruleysi, kjarkur, vit –
orð til uppörvunar á erfiðum tím-
um, er ljóð eða bæn eftir Gísla:
Þegar raunir þjaka mig
þróttur andans dvínar,
þegar eg á aðeins þig,
einn með sorgir mínar,
gef mér kærleik, gef mér trú,
gef mér skilning hér og nú.
Ljúfi Drottinn, lýstu mér
svo lífsins veg ég finni,
láttu ætíð ljós frá þér
ljóma í sálu minni.
Þetta kver tók saman Karl
Sigurbjörnsson biskup árið 2009,
skömmu eftir fall bankanna. Á
þeim tíma þurftu margir á hjálp-
arhönd og hughreystingu að
halda og ekki er að efa að þetta
kver hafi styrkt marga sem það
lásu. Það hefur verið tekið fram
nú og gefið þeim sem heimsækja
Kirkjuhúsið og er það vel til
fundið.
Kirkjan þá, líkt og nú, hefur
hlutverki að gegna við að aðstoða
landsmenn í gegnum erfiða tíma
og hún hefur leitast við að gera
það með ýmsum hætti og óhefð-
bundnum nú, enda gerir sam-
komubannið kirkjunni erfitt fyrir
eins og gefur að skilja. Þetta
ástand minnir um leið á mikil-
vægi þess að hlúa vel að kirkj-
unni og gæta stöðu hennar í sam-
félaginu. Hún þarf að hafa burði
til að geta tekið á móti fólki þeg-
ar á bjátar, hvort sem er hjá ein-
staklingnum eða samfélaginu í
heild sinni.
Það ástand sem nú ríkir með
heimsfaraldri, lokun landa,
samkomubanni og jafnvel út-
göngubanni þar sem lengst er
gengið, er nokkuð sem fáa óraði
fyrir að eiga eftir að upplifa.
Þetta er um leið svo langt fyrir
utan hefðbundin efnahagsleg
áföll að þeir sem þykjast kunna
að spá fyrir um þróun efnahags-
mála eru venju fremur utangátta,
sem von er. Spár um samdrátt og
aðra efnahagslega óáran, ekki
síst atvinnuleysi, eru á breiðu bili
sem endurspeglar óvissuna. Þær
tölur sem þó liggja fyrir um
þessa hluti, svo sem hrun í eftir-
spurn eftir olíu og ógnvekjandi
vöxt atvinnuleysis, gefa skýrt til
kynna að ekki er um venjulega
niðursveiflu að ræða.
Þetta þarf þó ekki að fela í sér
að niðursveiflan verði óskaplega
löng og að afleiðingarnar muni
vara árum saman. Um það er
ekkert hægt að fullyrða nú, en þó
má ætla að með því að koma hag-
kerfi landsins aftur í gang, jafn-
vel þó að ferðalög á milli landa
yrðu að sæta hömlum áfram þar
til aðstæður leyfðu að þau yrðu
frjáls á ný, geti hjólin farið að
snúast á nýjan leik og það jafnvel
á allgóðum hraða. Þó er varasamt
að gera ráð fyrir erlendum ferða-
mönnum í einhverjum mæli á
næstunni, jafnvel á þessu ári, en
ferðalög Íslendinga sjálfra inn-
anlands ættu að geta vegið upp á
móti því.
Á morgun minnumst við upp-
risunnar, þýðingarmesta atburð-
ar sögunnar í huga kristinna
manna. Sú upprisa leiddi mönn-
um fyrir sjónir að þeirra beið
annað og meira en myrkrið eitt.
Sú efnahagslega upprisa sem
beðið er eftir verður vitaskuld
ekki jafn þýðingarmikil og sú
sem átti sér stað fyrir tæpum
2000 árum, en ef rétt er á málum
haldið kann engu að síður vel að
vera að hún verði skyndileg og
kröftug og komist í sögubæk-
urnar ekki síður en veiran sem
valdið hefur hinum efnahagslegu
ógöngum. Það er að minnsta
kosti sjálfsagt að vonast eftir því
og gera allt sem hægt er til að
svo megi verða. Ef allir leggja sig
fram og hika ekki við að fara þær
óhefðbundnu leiðir sem aðstæður
krefjast um hríð, er engin ástæða
til að óttast.
Gleðilega páska.
Upprisan
Í
stríði þarf að taka skjótar ákvarðanir.
Sem betur fer virðist kórónuveiran nú
hopa á Íslandi. Samt veit enginn hve-
nær við höfum gengið frá henni, svo að
hún skjóti ekki upp kollinum síðar.
Sumir tala eins og þjóðin verði í stofufangelsi
mánuðum saman, landinu læst og fólki hvorki
hleypt út né inn. Ekki þarf að deila um að af-
leiðingarnar fyrir efnahag fyrirtækja og starfs-
manna þeirra eru skuggalegar. Þar sem ekki er
hægt að vinna verða engin verðmæti til.
Víða um lönd töluðu stjórnmálamenn eins og
veiran skæða yrði ekkert vandamál, væri þvæla
eða í besta falli efni í brandara. Boris Johnson
sagði frá því að það myndi „kæta fólk að vita að
hann hefði heilsað öllum með handabandi“ þeg-
ar hann heimsótti smitaða sjúklinga í byrjun
mars.
Sem betur fer hafa flestir íslenskir stjórnmálamenn
haldið sér hæfilega til hlés til þessa. Dæmin sanna að það
er farsælla að tala án þess að segja neitt heldur en að fara
með fleipur.
Flas er aldrei til fagnaðar. Við þurfum að nýta þekkingu
og beita skynsemi, ekki bara í baráttunni við veiruna held-
ur ekki síður þegar byggja þarf upp eftir stríðið. Við-
reisnin byggir á hugviti.
Ástandið má nýta til þess að koma á breytingum á ör-
skömmum tíma. Við sjáum það í skólum, í fyrirtækjum, í
listum og samskiptum manna á milli. Ástandið neyðir okk-
ur til þess að finna nýjar lausnir. Andstaðan við úrbætur
minnkar tímabundið. En hún kemur aftur.
Hættan er að kreppan verði nýtt sem
skálkaskjól. Stjórnmálamenn vilja koma hag-
kerfinu í fullan gang aftur. Þá eru ýmsir til-
búnir með hugmyndir sem nýtast fáum eða
engum til frambúðar en „skapa vinnu“. Nú
reynir á að velja verkefni sem verða arðbær.
Við getum auðveldlega skapað mikla vinnu
með því að byggja tugi bragga. Allir sjá að það
er heimskulegt vegna þess að þeir munu ekki
nýtast til gagns í framtíðinni. Nú er tíminn til
þess að búa til verðmæti. Á meðan á fram-
kvæmdum stendur verður vissulega til vinna,
en hvað svo?
Allt of mörg úrræði stjórnmálamanna eru
lituð af kreppunni miklu árið 1930. Þeir átta
sig ekki á því að þjóðfélagið hefur þróast frá
handverki til hugvits. Einmitt núna ættum við
að styrkja nýsköpun, uppbyggingu á tækni og
hugbúnaði, efla úrvinnslu upplýsinga. Búum til verðmæt
störf til framtíðar, ekki minnisvarða um misvitra
stjórnmálamenn. Það versta sem hægt er að hugsa sér er
að einangra landið, varpa vísindum fyrir róða, búa til rík-
isstyrki og hygla vinveittum aðilum.
Almennar aðgerðir geta virkað eins og vítamínsprauta á
atvinnulífið, líka þá sem standa betur, því að þeir eflast til
frambúðar, þjóðinni til góðs.
Við þurfum að bregðast skjótt við, en það er dýrt að
henda peningum í súginn. Þeir peningar verða ekki nýttir
til góðs í framtíðinni. Því er farsælast að flýta sér hægt.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Festina lente
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Heildarorkukostnaðurheimila vegna raforku oghúshitunar er hvergihærri en í dreifbýli á
orkuveitusvæði Orkubús Vestfjarða
eða 314 þúsund krónur á seinasta ári
og hefur svo verið á undanförnum
árum samkvæmt samanburði Orku-
stofnunar á orkukostnaði heimila
sem gerður var fyrir Byggðastofnun.
„Heildarkostnaður í þéttbýli
var hæstur á Hólmavík 286.766 kr.
árið 2018 en er nú 285.091 kr. sem er
lækkun um 0,6%. Miðað við þá staði
sem nú er horft til var heildarkostn-
aðurinn lægstur á Seltjarnarnesi
138.557 kr. og er enn lægstur nú
142.655 kr. sem er hækkun upp á
tæp 3%. Hæsta verð í þéttbýli er því
100% hærra en það lægsta,“ segir í
skýrslu, sem birt hefur verið á vef-
síðu Byggðastofnunar.
Stofnunin hefur allt frá 2013
fengið Orkustofnun til að reikna út
kostnað á ársgrundvelli við raf-
orkunotkun og húshitun, á sömu
fasteigninni á nokkrum þétt-
býlisstöðum og nokkrum stöðum í
dreifbýli. Kannað er lægsta mögu-
lega verð sem notendum stendur til
boða á þesum stöðum fyrir raforku
og húshitun og svo samanlagður
heildarkostnaður vegna raforku og
húshitunar.
Næstlægsta heildarverð vegna
húshitunar og raforkunotkunar var á
Flúðum í fyrra og því næst Mos-
fellsbæ. Bent er á í skýrslunni að ef
borinn er saman heildarorkukostn-
aður síðustu þrjú ár á lægsta mögu-
lega verði á hverju svæði kemur í
ljós verulegur verðmunur á milli
svæða. Ef öll svæði sem núna eru
með beina rafhitun myndu skipta yf-
ir í varmadælur myndi munurinn
minnka verulega.
Samanburður á raforkukostn-
aði leiðir m.a. í ljós að verulegur
munur er á milli dreifbýlis og þétt-
býlis. Lægsta mögulega raforkuverð
sem notendum stendur til boða á
hverjum stað, með flutnings- og
dreifingarkostnaði, fæst í Mos-
fellsbæ, í Reykjavík, á Seltjarn-
arnesi og á Akranesi, um 78 þúsund
kr. Hæsta gjald í þéttbýli er á Pat-
reksfirði 91 þúsund kr. en áberandi
hærra er verðið í dreifbýli. Hjá
Orkubúi Vestfjarða er lægsta mögu-
lega verð í dreifbýli 53% hærra en
lægsta mögulega verð, að því er seg-
ir í samantekt Byggðastofnunar.
Hægt að lækka kostnaðinn
mikið með varmadælum
Þegar sjónum er eingöngu beint
að húshitunarkostnaðinum kemur
enn meiri verðmunur í ljós. Lægsti
húshitunarkostnaðurinn er á Flúð-
um eða 63.616 krónur sem er nokkur
hækkun frá árinu 2018 þegar hann
var 60.492. Næst í röðinni yfir
lægsta húshitunarkostnaðinn kemur
Seltjarnarnes þar sem kostar 64.468
kr. að hita heimilið en það kostaði
59.924 kr. árið 2018. Fram kemur að
þessir tveir staðir eru með áberandi
lægsta kostnaðinn og að húshit-
unarkostnaður á Flúðum er innan
við þriðjungur af húshitunarkostnaði
þar sem hann er hæstur.
Munurinn á milli hæsta og
lægsta gjalds vegna húshitunar á
milli svæða er verulegur eða um
205%. Lægsta mögulega verð er
hæst í dreifbýli án hitaveitu hjá RA-
RIK og Orkubúi Vestfjarða, á
Hólmavík, í Grundarfirði, í Nes-
kaupstað, á Reyðarfirði og í Vopna-
fjarðarhreppi eða tæplega 194 þús-
und kr.
Eins og áður segir er unnt að
lækka húshitunarkostnað með notk-
un varmadæla. Bent er á 13 byggð-
arlög og svæði þar sem íbúðarhús
eru með rafhitun og geta sótt um
styrk til Orkustofnunar um að setja
upp varmadælu. Þá gæti orkukostn-
aðurinn lækkað um 100 þúsund kr. á
heimili á ársgrundvelli.
205% munur er á
kostnaði við húshitun
Kostnaður við rafmagnsnotkun og húshitun
Heildarkostnaður, krónur á ári* – lægsta mögulega verð**
Dreifbýli án hitav. – Orkubú Vestfjarða
Dreifbýli án hitaveitu – RARIK
Bolungarvík
Hólmavík
Ísafjörður
Patreksfjörður
Reyðarfjörður
Grundarfjörður
Neskaupstaður
Vopnafjarðarhreppur
Höfn
Seyðisfjörður
Blönduós
Dalabyggð
Siglufjörður
Fjarðabyggð
Hvolsvöllur
Dreifbýli – Veitur ohf.
Vestmannaeyjar
Dreifbýli án hitav. + varmadæla – Orkubú Vestfj.
Dreifbýli á Norðurlandi – með hitaveitu
Dreifbýli án hitaveitu + varmadæla – RARIK
Egilsstaðir
Hvammstangi
Hveragerði
Reykjavík
Hafnarfjörður
Akranes
Þéttbýli án hitav. + varmadæla – Orkubú Vestfjarða
Eyrarbakki
Stykkishólmur
Húsavík
Reyðarfjörður – varmadæla
Þéttbýli án hitaveitu + varmadæla – RARIK
Dalvík
Borgarnes
Þorlákshöfn
Selfoss
Akureyri
Sauðárkrókur
Reykjanesbær
Grindavík
Mosfellsbær
Flúðir
Seltjarnarnes
310.540
305.030
282.684
282.684
282.684
282.684
277.393
276.479
276.479
276.479
256.918
256.918
237.890
237.890
237.890
236.186
231.358
229.237
219.182
214.707
214.469
209.197
195.574
194.722
193.870
189.692
187.658
187.420
186.851
183.682
183.362
181.658
181.560
180.646
179.670
176.262
172.002
171.754
170.061
168.878
167.494
165.506
163.564
145.022
137.720
*Miðað við einbýlishús,
140 m2 að grunnfleti og 350 m3,
4.500 kWst í almennri rafmagnsnotkun
og 28.400 kWst við húshitun.
**Samkvæmt gjaldskrá 1. sept. 2019.
Heimild: Byggða stofnun.