Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.2020, Blaðsíða 29

Lesbísk fóstra um­
byltir leikskólastarfi
Hjallastefna
Margrétar
Pálu hefur
lifað góðu lífi
á Íslandi í yfir
30 ár.
MYND/TIMARIT.IS
TÍMAVÉLIN
F átt hefur verið meira til umræðu meðal fólks síðustu vikurnar en hið
kynjaskipta barnaheimili
í Hafnarfirði, sem nýlega
tók til starfa,“ svo sagði í
Þjóðlífi þann 1. október árið
1989. Nýr leikskóli, Garða-
vellir við Hjallabraut, hafði
tekið til starfa í Hafnarfirði
undir stjórn Margrétar Pálu
Ólafsdóttur. Leikskólinn var
í daglegu tali kallaður Hjalli
en við þann leikskóla hefur
hugmyndafræði Margrétar,
Hjallastefnan, verið kennd.
Ekki tóku allir hugmyndum
Hjallastefnunnar fagnandi.
„Raunar hefur hin fyrir-
hugaða kynjaskipting farið
svo fyrir brjóstið á sumum
konum í fóstrustétt að þær
sáu ástæðu til að biðja Jafn-
réttisráð að skoða þetta mál.“
Lesbísk fóstra
með hugmynd
Margrét Pála Ólafsdóttir út-
skrifaðist sem fóstra árið
1981. Hún byrjaði þá strax að
vinna að nýjum hugmyndum í
leikskólastarfi en henni þótti
leikskólastarf á þeim tíma
ekki miða nægilega að þörf-
um barnanna og minna meira
á nokkurs konar „geymslur“
fyrir börnin á meðan foreldr-
arnir voru í vinnu.
Hún var einnig virk í fé-
lagsmálum og stjórnmálum
og eftirsótt í störf á því sviði
eða allt þar til árið 1984
þegar hún, þá 26 ára að aldri,
kom út úr skápnum og skildi
við eiginmann sinn og barns-
föður.
„Ég var 26 ára og hafði ver-
ið í hjónabandi í átta ár þegar
ég varð ástfangin af annarri
konu. Það gerði útslagið. Ég
gat ekki hugsað mér að snúa
aftur til þess lífs sem ég
hafði lifað,“ sagði Margrét
Pála í samtali við Eintak árið
1994.
Samkynhneigð á Íslandi
var ekki jafn samfélagslega
viðurkennd þegar Margrét
Pála kom út úr skápnum
og nú er og varð kynhneigð
hennar ein af þeim ástæðum
sem stefna hennar í leik-
skólamálum átti eftir að
verða gagnrýnd fyrir. Á vef-
síðu Hjallastefnunnar segir
um sögu stefnunnar: „Ítrekað
var ráðist að Margréti Pálu
og kynhneigð hennar blandað
í málin, bæði á fundum og í
fjölmiðlum en Margrét Pála
var fyrsti kennarinn til að
koma úr felum á tíma þegar
samkynhneigð var enn álit-
in varasöm og alls ekki við-
eigandi að „svona fólk væri í
starfi með börnunum“.“
Umdeild hugmyndafræði
Hugmyndir Margrétar um
kynjaskiptan leikskóla fengu
gagnrýni úr mörgum áttum.
Meðal annars þótti hún
Upphafsmaður Hjallastefnunnar, Margrét Pála Ólafsdóttir, vildi
umbylta leikskólakerfinu til að stuðla að auknu jafnrétti kynjanna
en mætti mótstöðu og fordómum vegna kynhneigðar sinnar.
FÓKUS 29DV 16. OKTÓBER 2020
Erla Dóra
Magnúsdóttir
erladora@dv.is
stríða gegn jafnréttisbaráttu
undanfarinna ára þar sem
konur höfðu barist fyrir því
að vera metnar til jafns við
karlmenn.
Margrét Pála hafði þó veitt
því eftirtekt og lesið rann-
sóknir sem bentu til þess að
drengir fengju mun meiri at-
hygli kennara en stúlkur, þeir
tækju meira pláss á meðan
stúlkum var kennt að vera
prúðar og taka minna pláss.
Börnum voru því tileinkuð
ákveðin einkenni sinna kynja
allt frá fæðingu og birtist
þetta í hegðun þeirra á leik-
skólaaldri.
„Ég vil að telpurnar geti
sýnt frumkvæði án þess að
einhver drengur eða drengir
verði fyrri til. Á sama tíma
vil ég að drengirnir geti sýnt
sínar blíðu tilfinningar án
þess að telpurnar steli frá
þeim glæpnum, eins og gerist
annars þegar kynin eru sam-
an,“ sagði Margrét í samtali
við Þjóðlíf 1989.
Fóstrufélag Íslands lýsti
áhyggjum sínum af kynja-
skiptingunni á Hjalla. For-
maður félagsins tók fram í
viðtölum við blöð og útvörp
að með þessu væri stigið spor
í ójafnréttisátt.
Margrét var á öndverðri
skoðun. Með kynjaskipting-
unni væri þvert á móti stuðl-
að að jafnrétti þar sem hvoru
kyni fyrir sig gæfist kostur á
að rækta eiginleika sem sam-
félagið að jafnaði veitti þeim
ekki rými til að gera. Nokk-
urs konar slagorð leikskólans
varð að í Hjalla í Hafnarfirði
væru „hraustustu stelpurnar“
og „prúðustu drengirnir“.
Strákum var kennt að bera
umhyggju hver fyrir öðrum
og hlúa að vinum sínum á
meðan stelpunum var kennt
að sýna kjark, stökkva, ganga
berfættar í snjó og hrauni.
Samkynhneigð ekki fötlun
Ári 1991, þegar leikskólinn
hafði verið opinn í rúmt ár,
birti Pressan frétt um að
Margrét Pála hefði fengið
rúmlega 160 yfirvinnutíma
greidda og að Margrét hefði
sagt upp störfum þegar það
fyrirkomulag var gagnrýnt.
Margrét birti eftirminni-
lega grein í fjölmiðlum til
að svara fyrir ásakanirnar
undir fyrirsögninni: Lesbísk
fóstra í súpervinnu! Taldi
Margrét að gagnrýnina
mætti rekja til kynhneigðar
hennar.
„Ég sé aðeins eina skýr-
ingu. Persónan ég virðist
trufla ákveðna aðila meira
en tali tekur. Mér er óheimilt
að vinna með börn og það
kemur ekki peningum við:
hins vegar er ég lesbía og hef
þar af leiðandi þurft að hlusta
á dylgjur um öfuguggastarf-
semi leikskólans og um sjálfa
mig frá fyrsta degi í starfi
hér.“
Vildi Margrét með grein-
inni senda skýr skilaboð.
„Samkynhneigð mín er ekki
fötlun í starfi og lesbískar
fóstrur eru jafn færar öðrum
um að stjórna leikskóla. Börn
bíða ekki tjón á sál né líkama,
þótt ég umgangist þau og
vinni með þeim.“
Fjöldi fóstra á Hjalla sagði
upp störfum í samstöðu með
Margréti. Foreldrar barnanna
í Hjalla létu einnig til sín
taka, enda mjög ánægðir með
störf Margrétar, og náðist að
lokum samkomulag við Hafn-
arfjarðarbæ og Margrét fékk
fullt frelsi um starfshætti
leikskólans. Í opnu bréfi for-
eldra sem birtist í Fjarðar-
póstinum í febrúar 1991
sagði:
„Þroski barnsins míns og
sjálfsbjargarviðleitni þess
hefur eflst alveg ótrúlega á
þeim skamma tíma sem hún
hefur dvalið þar, að ég tali nú
ekki um ánægjuna sem skín
úr andliti hennar er hún talar
um leikskólann sinn og aðal-
manneskjan er Magga Pála
sem „ræður öllu þar“. Hún
bíður eftir því að komast í
leikskólann sinn á daginn
og biður mig að sækja sig
„seint“.“
Verðlaunuð fyrir jafnrétti
Eftir því sem tíminn leið fjar-
aði gagnrýnin út. Erlendir
aðilar sýndu stefnunni mik-
inn áhuga og gerð var heim-
ildarmynd um starf skólans
með stuðningi Norrænu ráð-
herranefndarinnar. Þúsundir
kennara frá Norðurlöndunum
heimsóttu Hjalla sem var
kallaður „Umtalaðasti leik-
skóli Evrópu“.
Margrét Pála, hugmyndir
hverrar voru útnefndar
ójafnræðislegar í upphafi,
hlaut svo jafnréttisverðlaun
Jafnréttisráðs árið 1997 fyrir
Hjallastefnuna. Í dag er tölu-
verður fjöldi leikskóla og
barnaskóla sem starfa undir
merkjum Hjallastefnunnar.
Aðrir leikskólar hafa tekið
upp aldursskiptingu en kynja-
skiptingin er enn sérstaða
Hjallastefnuleikskóla.
Þessu spáði Margrét strax í
upphafi. Í samtali við Tímann
árið 1989 sagði hún:
„Ég tel að þessi nýja gerð
af aldursskiptingu eigi eftir
að verða mjög almenn því
ókostirnir við að blanda börn-
unum saman af ólíkum aldri
eru margir. Ég held aftur á
móti að kynjaskiptingin muni
ganga hægar. Ég trúi því hins
vegar að eftir nokkra áratugi
muni fólk ekki hrökkva við
þó að minnst sé á kynjaskipt-
ingu.“ n