Læknablaðið - des. 2020, Blaðsíða 49

L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106 607
Nýverið gaf Bókafélagið út bókina Þess
vegna sofum við sem er þýðing Herdísar M.
Hübner á metsölubók Matthews Walker
frá árinu 2017 Why we sleep. Bókin hefur
verið þýdd á fjölda tungumála og er að­
gengileg um net í margháttaðri útfærslu
auk ítarefnis frá höfundi. Ritdómarar hafa
keppst um að lofa þessa bók sem segja
má að marki viss kaflaskil hvað varðar
SVEFN – vaxandi áhuga einstaklinga og
ný viðhorf sem endurspeglast nú þegar í
víðtækri samfélagsumræðu.
Walker er Breti fæddur í Liverpool, en
hefur starfað undanfarin ár í Bandaríkjun­
um. Hann er prófessor í taugavísindum og
sálfræði við Berkley­háskóla í Kalíforníu
og hefur sjálfur birt fjölda vísindagreina
sem tengjast svefni.
Walker lýsir því í formála hvernig bók
hans skiptist í fjóra meginkafla:
Í fyrsta hluta er leyndarhjúpnum svipt
af þessu fyrirbæri, svefninum: hvað hann
er og hvað hann er ekki, hverjir sofa og
hve mikið, hvernig fólk ætti að sofa (en
gerir ekki) og hvernig svefn breytist á
lífsleiðinni hjá okkur sjálfum og börnum
okkar, hvort sem okkur líkar það betur
eða verr.
Í öðrum hluta er fjallað ítarlega um það
sem er gott, slæmt og lífshættulegt við
svefn og svefnskort. Áhrif svefns á heila
og líkama og hvernig ófullnægjandi svefn
getur valdið alls kyns heilsubresti, sjúk­
dómum og ótímabærum dauða. Þessi hluti
bókarinnar hefur líklega vakið hvað mesta
athygli – vitundarvakningu um svefn.
Þriðji hlutinn fjallar um drauma, en í
fjórða hluta útskýrir hann fjölda svefn­
vandamála, fjallar um svefnlyf, áfengi
og ræðir stöðu þekkingar um svefn
heildstætt. Hann vekur athygli á óæski­
legri styttingu svefntíma undanfarna
áratugi og að hefðbundnar svefnvenjur
samfélagsins hafi víða skelfileg áhrif um
leið og hann boðar nýja sýn á svefn á 21.
öldinni. Hann dregur saman rannsóknir
er tengja svefn við andlega og líkamlega
vanheilsu og nefnir sérstaklega sykursýki,
þunglyndi, króníska verki, heilablóðföll,
hjarta­ og æðasjúkdóma auk skerðingar á
vitsmunagetu og Alzheimer­sjúkdóminn.
Hann rekur ótal dæmi þess að í þeim
samfélögum þar sem svefntími hefur
styst mest fjölgi líka þeim sem þjást af
fyrrnefndum líkamlegum sjúkdómum og
andlegum kvillum. Að svefnleysi sé einn
brýnasti og útbreiddasti heilbrigðisvandi
nútímasamfélaga. Að bættur svefn sé
langáhrifaríkasta ráðið sem við getum
notað til að styrkja andlega og líkamlega
heilsu okkar – varist dauðanum! Í lokin
eru einföld svefnráð á mannamáli.
Frá „vísindalegu“ sjónarmiði er bók
Walkers fræðandi og ljóst er um hvað þær
fjölmörgu svefnrannsóknir sem hann
fjallar um snerust og hvað þær sýndu.
Endursögnin er þó stundum án fyrirvara
og gjarnan notaðar sterkar fullyrðingar
án þess að nefndar séu augljósar tak­
markanir þeirra rannsókna sem hann
lýsir. En höfundur gerir einnig góða grein
fyrir brennandi áhuga sínum á SVEFNI
og hve umhugað honum er um að koma
til leiðar breytingum til batnaðar. Hann
dregur enga dul á hlutverk sitt sem
áróðursmeistara. Ávarpar lesanda, höfðar
til hans, varpar fram spurningum (á 3ja
hundrað spurningamerki eru í bókinni) og
nefnir hliðstæður úr daglegu lífi máli sínu
til stuðnings. Að auki nær þessi ritstíll
hans því á köflum að vera líka fyndinn og
er í heildina einstaklega vel heppnaður. Í
raun einstakur þegar haft er í huga að um
ritverk vísindamanns er að ræða. Bókin
einkennist líka af jákvæðni, Walker leggur
ekki til að við hverfum frá nýrri tækni eða
óraunhæfum samfélagsbreytingum heldur
nefnir mörg dæmi um hvernig megi að­
laga birtu, hitastig og annað að svefnþörf­
um hvers einstaklings. Bæði þörfum sem
eru okkar sameiginlegar, en taka líka tillit
til breytileika fólks. Hann ræðir einfaldar
lausnir varðandi LED­raflýsingu og er
með ábendingar um koffín­ og áfengis­
neyslu. Honum tekst mjög vel að vekja
lesendur til umhugsunar.
Lokaorð
Bók Walkers markar tímamót. Hún er
einstök samantekt um stöðu þekkingar á
svefni og inniheldur líka fjölda skynsam­
legra ábendinga um lýðheilsu í víðustu
merkingu. En bókin er nú þegar að verða
barn síns tíma. Síðastliðin 4­5 ár hefur
komið fram margháttuð ný þekking. Fjöl­
margar nýjar niðurstöður rannsókna sem
skoða þýðingu svefns og afleiðingar svefn­
truflana í tengslum við heilsufar og líðan.
Þar er lýst samspili svefns við sjúkdóma
þar sem tengslin hafa ekki áður legið ljós
fyrir. Til viðbótar of stuttum svefni beinist
athygli vísindarannsókna nú ekki síður
að truflun á heilbrigðum endurnærandi
svefni vegna margra þátta, lyfja, fæðu og
ekki síst öndunartruflana í svefni. Varlega
áætlað má gera ráð fyrir að svefnháðar
öndunartruflanir hafi áhrif á heilsu og
líðan að minnsta kosti 10% mannfólks.
Eftirfylgd stórra faraldsfræðirannsókna
og nýjar líffræðilegar mæliaðferðir munu
draga upp skýrari mynd af þýðingu
svefnsins og þeim einstaklingsbreytileika
sem er greinilegur en okkur skortir veru­
lega gleggri skilning á.
Þess vegna sofum við
Þórarinn Gíslason
læknir, sérfræðingur í svefnrannsóknum
U M B Æ K U R