Morgunblaðið - 03.07.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. JÚLÍ 2020
Geta sveitarfélaga til
að veita íbúum sínum
þjónustu ræðst fyrst
og fremst af skatt-
tekjum sveitarfélagsins
og stöðu A-hluta. Öðru
hvoru hljóma raddir
sem fara villur vegar
og lýsa fjármálum
Reykjavíkurborgar á
versta veg. Í þeirri um-
ræðu er ágætt að hafa í
huga að skuldahlutfall
A-hluta Reykjavíkurborgar er það
lægsta á höfuðborgarsvæðinu. Það
þýðir að Reykjavík stendur betur
en Garðabær, Seltjarnarnes, Mos-
fellsbær, Kópavogur og Hafnar-
fjörður.
Skuldahlutfall Reykjavíkur
lægst á höfuðborgarsvæðinu
Skuldir Reykjavíkur eru töluvert
lægri en skuldir annarra sveitar-
félaga á höfuðborgarsvæðinu, hvort
sem litið til skuldaviðmiða sveitar-
stjórnarlaga eða skuldahlutfalls
heildarskulda og skuldbindinga.
Þetta segja okkur tölur úr ársreikn-
ingum sveitarfélaganna fyrir árið
2019 eins og sjá má á töflunni hér til
hliðar. Á meðan skuldahlutfall
Reykjavíkurborgar er 52% er
skuldahlutfall annarra sveitarfélaga
á höfuðborgarsvæðinu á bilinu 61-
108%.
Borgin er vel rekin, með traustan
og góðan fjárhag. Þetta birtist enn
á ný í síðasta ársreikningi borgar-
innar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn vildi ekki
ræða, því hann taldi
pólitíska umræðu um
endurskoðunarstaðla
mikilvægari. Sjálfs-
mynd Sjálfstæðis-
flokksins er byggð á
því að enginn kunni að
fara með opinber fjár-
mál nema hann einn.
Fjármál verða því að
einhverri þráhyggju
sem verður sérstak-
lega vandræðaleg þeg-
ar aðrir flokkar, líkt
og Viðreisn, sýna að þeim er treyst-
andi fyrir fjármálum.
Umtalsvert meiri
eignir borgarinnar
Þeir sem mest vilja gera úr
skuldum samstæðu Reykjavík-
urborgar, og þar með talið Orku-
veitu Reykjavíkur, líta gjörsamlega
fram hjá þeim eignum sem koma á
móti. Eignir og eigið fé á hvern íbúa
Reykjavíkur er umtalsvert hærra
en í nokkru öðru sveitarfélagi hérna
á höfuðborgarsvæðinu. Eignir á
hvern íbúa eru 2,6 sinnum meiri en í
Garðabæ, sem er næsteignamest.
Eigið fé Reykjavíkurborgar, á
hvern íbúa er 2,5 sinnum meiri en í
Garðabæ. Allt tal um alvarlega fjár-
hagsstöðu Reykjavíkurborgar nú er
því gjörsamlega úr lausu lofti
gripið.
Ákall sveitarfélaganna
Eins og Samtök sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu og Samband
íslenskra sveitarfélaga hafa bent á í
bréfum til ráðherra sveitarstjórnar-
mála, munu sveitarfélögin á landinu
verða fyrir miklu tekjufalli og stór-
felldri útgjaldaaukningu vegna
efnahagsáfallsins í kjölfar kórónu-
veirufaraldursins. Sveitarfélög gera
ráð fyrir að samanlögð útgjalda-
aukning verði um 50 milljarðar á
þessu ári og hinu næsta.
Á þessu ári mun tekjufall sveitar-
félaganna birtast strax í lækkuðum
útsvarsgreiðslum og mun lægri
framlögum frá Jöfnunarsjóði
sveitarfélaganna. Samdráttur og at-
vinnuleysi mun leiða til stóraukinna
framlaga til velferðarmála og ann-
arrar grunnþjónustu sveitarfélaga,
sem sveitarfélögin verða að standa
undir.
Möguleikar sveitarfélaganna til
að auka tekjur sínar eru mjög tak-
markaðar. Nú hafa einnig birst til-
mæli frá ráðherra sveitarstjórn-
armála, þar sem sveitarfélög eru
hvött til að lækka álagningapró-
sentu fasteignaskatta. Reykja-
víkurborg hefur þegar ákveðið að
lækka fasteignaskatta á atvinnu-
húsnæði og álagning á íbúða-
húsnæði í Reykjavík er sú lægsta á
Íslandi. En ef ráðherra vill lækka
tekjur annarra sveitarfélaga verður
hann einnig að koma með lausnir
um hvernig eigi að brúa bilið á milli
mikilvægrar þjónustu og tekna.
Verjum þjónustu og störf
Á fimmtudag samþykkti borgar-
ráð Reykjavíkur vinnu við gerð fjár-
hagsáætlunar næsta árs. Um 75%
af rekstri borgarinnar er vegna
þjónustu við börn og foreldra vegna
leikskóla, grunnskóla og frístundar
og á sviði velferðarmála, svo sem
gagnvart fötluðum, öldruðum og
þeim sem þurfa á félagslegri aðstoð
að halda. Við þær aðstæður sem eru
uppi teljum við varhugavert að fara
í mikinn niðurskurð til að ná rekstri
borgarinnar í jafnvægi og viljum
verja mikilvæga þjónustu. Því mun-
um við gera ráð fyrir að Reykja-
víkurborg, rétt eins og ríkið, verði
rekin með halla á næsta ári.
Ég tel einnig ekki rétt að auka á
vanda efnahagslífsins með því að
skera niður allar framkvæmdir
borgarinnar og auka þannig at-
vinnuleysið. Einnig þarf að læra af
mistökum síðustu niðursveiflu, auka
fjárfestingu og verja viðhald bygg-
inga til að skapa ekki enn dýrari
vanda fyrir framtíðina.
Reykjavíkurborg er með traustan
og góðan fjárhag og því í betri stöðu
en mörg sveitarfélög til að takast á
við harðan vetur. Við höfum veru-
legar áhyggjur af þróun efnahags-
mála á næstu misserum og viljum
gjarna opna og góða umræðu um
fjármál sveitarfélaga án upphróp-
ana og sleggjudóma.
Eftir Þórdísi Lóu
Þórhallsdóttur
»Reykjavíkurborg er
með traustan og
góðan fjárhag og því í
betri stöðu en mörg
sveitarfélög til að takast
á við harðan vetur.
Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir
Höfundur er formaður borgarráðs
og oddviti Viðreisnar.
Reykjavík stendur vel
Skuldir sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu
Skuldahlutfall A-hluta skv. ársreikningum fyrir árið 2019
175%
150%
125%
100%
75%
50%
25%
0%
Reykjavík Kópavogur Hafnar fjörður Garðabær Seltjarnarnes Mosfellsbær
91%
121%
155%
105%
115% 113%
52%
89%
108%
69%
61%
90%
Skuldaviðmið
Heildarskuldir og skuldbindingar
Fátt er jafn óhollt
nokkru samfélagi og
það að ráðamenn verði
haldnir þráhyggju og
stjórn samfélagsins
grundvallist á sam-
særiskenningum. Al-
gengustu samsæris-
kenningar íslenskra
ráðamanna og jafn-
framt um íslenska
ráðamenn eru um land-
ráð og að ætla ráða-
mönnum að þeir muni framselja ís-
lenska hagsmuni til útlendinga,
eftir atvikum erlendra ríkja, ríkja-
sambanda eða erlendra fyrirtækja.
Þráhyggjumenn
Þannig segja þráhyggjumenn að
aðild Íslands að alþjóðastofnunum
sé framsal á íslenskum hags-
munum undir „yfirþjóðlegt“ vald.
Þá eru viðskiptasamningar, sem ís-
lensk ríkisfyrirtæki og eftir atvik-
um Landsvirkjun gera, svik við ís-
lenska hagsmuni þar sem gagn-
aðilinn kann að hagnast á
samningunum og „hagnaðurinn“ af
framleiðslunni endi í „útlöndum“.
Einu gildir þótt hagnaður Lands-
virkjunar sé ásættanlegur, að
teknu tilliti til áhættu, sem er eins
vel afmörkuð og hugsanlegt er í
samningum. Sú hagfræði brjóst-
vitsins er býsna algeng að ef einn
hagnast í viðskiptum þá hljóti ann-
ar að tapa.
Öll viðskipti grundvallast á
gagnkvæmum hagnaði, nema við-
skipti í neyð. Neyð er enginn
kaupmaður. Sama á við um al-
þjóðasamninga, þar er markmið
samningsaðila að undirgangast
skyldur til þess að öðlast ábata.
Ábatinn er meiri en kostnaðurinn
af skyldunum. Til þess að svo megi
verða þarf samningurinn að virka
án yfirgangs eins eða samningsað-
ila. Úrlausn ágreiningsefna hlýtur
ávallt að verða fyrir sameigin-
legum dómstól, sem hefur það að
markmiði að viðkomandi alþjóða-
samningur virki eins og honum er
ætlað.
Samsæri Alþingis
Alla síðustu öld
voru brigsl um að
Alþingi og ráðamenn
sætu á svikráðum við
þjóðina. Þannig voru
fyrstu 20 ár síðustu
aldar eilíf brigsl um
svik og undanlátsemi
við Dani og danskan
kóng. Hver var staða
ráðherra Íslands
gagnvart danska
ríkisráðinu og kon-
ungsvaldinu? Síðasti
ráðherra Íslands sagði þessa deilu
vera „formfræðilega“, hvað sem
það þýðir nú, öld síðar.
Öll stjórnmál frá heimastjórn til
fullveldis eru mér óskiljanleg, nú
öld síðar. Ég hef leitað eftir því á
hvern veg ráðamenn hugðu að
heimastjórn og á hvern veg full-
veldi ætti að virka í atvinnulegu
tilliti. Á hverju átti þessi deilu-
gjarna þjóð að lifa að fengnu
„sjálfstæði“? Sjálfsánægja ein-
stakra ráðmanna var á kostnað
þeirra er veittu þeim umboð. Sjálf-
stæði er að sjálfsögðu innantómt
hjal þegar atvinnulíf virkar ekki til
að gera þegnana fjárhagslega sjálf-
stæða.
Forsetakosningar
og málskotsréttur
Í forsetakosningum eru fram-
bjóðendur spurðir rækilega um af-
stöðu þeirra til málskotsréttar for-
seta samkvæmt íslensku stjórnar-
skránni. Ummæli einstakra
frambjóðenda verða gjarnan yfir-
boð á umælum annarra frambjóð-
enda, án þess þó að fyrirspyrjandi,
eftir atvikum fréttamaður, átti sig
á þeirri atburðarás, sem upp kann
að koma ef svör frambjóðandans
ganga eftir.
Svör einstakra frambjóðenda
verða helst túlkuð á þann veg að í
landinu eigi að verða tvær ríkis-
stjórnir, önnur fjölskipuð í skjóli
einhvers meirihluta 63 kjörinna
þingmanna, og hin sem skipuð er
einum forseta sem kann að sitja
með vald 63 alþingismanna á einni
hendi. Það þarf ekki einu sinn at-
beina forseta til að mynda ríkis-
stjórn. Forystumenn stjórnmála-
flokka geta leyst vandamál
stjórnarmyndunar sín á milli, að
teknu tilliti til þingræðisreglu. Og
tilkynnt forseta niðurstöðu sína.
Á sama hátt kannar forseti hvort
lagasetning hafi verið rétt, að
stjórnskipulegum hætti. Forseti
kann að staldra við, ef hann telur
að efni laga sé „svívirðilegt að al-
mannaáliti“, svo sem lögleiðing
dauðarefsinga.
Nú er það auðvitað svo að í landi
hér situr ein ríkisstjórn í umboði
meirihluta kjörinna alþingismanna.
Það heitir þingræðisregla en hún
er hvergi skráð. En þingræðis-
reglan skal virt, enda er hún að
eðli í samræmi við stjórnarskrá
lýðveldisins.
Fiskveiðar og orka
Útfærsla fiskveiðalögsögunnar
úr þremur sjómílum í 200 sjómílur
endaði með úthlutun aflaheimilda á
grundvelli manntals árið 1984.
Þeir, sem stunduðu fiskveiðar í
sínu nafni á því ári, fengu rétt til
fiskveiða á komandi árum og gátu
framselt þann rétt. Vilji Alþingis á
hverjum tíma getur breytt þessari
úthlutun. Þar var úthlutunin innan-
lands og því ekki um föðurlands-
svik að ræða.
Langavitleysa síðasta árs á Al-
þingi fjallaði um orkumál. Umræða
um orkumál fór langt umfram það
sem nokkur maður skyldi. Einföld
atriði, eins og það að Orkustofnun
voru færðar valdheimildir til neyt-
endaverndar, urðu að föðurlands-
svikum og að „kröfu um að Lands-
virkjun“ yrði seld, og að hugsan-
legur kaupandi yrði fjármála-
ráðherra eða skyldmenni hans.
Og svo „vofir yfir“ „fjórði orku-
pakkinn“. Efni hans fjallar um:
1) Orkunýtingu
2) Að auka hlutdeild endurnýjanlegra
orkugjafa í raforkuframleiðslu og
raforkunotkun.
3) Samræmdar aðgerðir milli aðild-
arríkja til að ná markmiðum Par-
ísarsáttmálans.
4) Aukin réttindi raforkunotenda t.d.
við eigin raforkuframleiðslu og
aukið gegnsæi við innheimtu
vegna raforkunotkunar.
5) Notkun snjalllausna á raforku-
markaði til að auka öryggi raf-
orkuafhendingar.
Hvar er voveiflegt ágreinings-
efni í þessum þáttum? Hver eru
landráðin? Hví á forsetaefni og síð-
ar forseti ef forsetaefnið hlýtur
kjör, að leggja til að innleiðing
þessara þátta í íslenska löggjöf
verði tilefni til þjóðaratkvæða-
greiðslu?
Alþingismenn, aular
og vanþekking
Með svona rugli verða þjóðar-
atkvæðagreiðslur marklausar.
Jafnframt er verið að gefa í skyn
að alþingismenn séu aular. Kann
að vera að einhverjir séu það en
alls ekki í sama mæli og forseta-
frambjóðendur, sem tjá sig um
skapandi stjórnskipunarrétt.
Það kann að vera að umræða um
orkumál grundvallist á vanþekk-
ingu og að ákveðnir stjórnmála-
menn vilji viðhalda vanþekkingu.
Vanþekking eykur alls ekki hag-
sæld.
Fullyrðingar forsetaframbjóð-
anda um að laun kjörinna fulltrúa
og dómara hafi hækkað úr hófi
fram eru rangar. Launabreytingar
eru í fullu samræmi við aðrar
launabreytingar í landinu. Röngum
fullyrðingum og falsfréttum er ætl-
að að auka trúverðugleika sam-
særiskenninga.
Samsæri og úrslit
Úrslit forsetakosninga urðu í öf-
ugu hlutfalli við umræðuefni. 90%
af umræðu í aðdraganda kosninga
fóru í málskotsrétt og ímyndað
neitunarvald. Yfir 90% þeirra sem
greiddu atkvæði og tóku afstöðu
höfnuðu ruglinu.
Oft er reynt að sanna orð um-
boðsmanns biskups; „Við íslend-
ingar erum períferískir menn og
sjáum aldrei það sem er sentralt í
hlutum“. Þráhyggju tókst það ekki
í þessum forsetakosningum. Það er
ekkert samsæri til að berjast gegn.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason
»Nú er það auðvitað
svo að í landi hér sit-
ur ein ríkisstjórn í um-
boði meirihluta kjörinna
alþingmanna. Það heitir
þingræðisregla en hún
er hvergi skráð.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Þráhyggja og samsæri
Morgunblaðið/Ómar
Umræður „Langavitleysa síðasta árs á Alþingi fjallaði um orkumál.“