Morgunblaðið - 27.07.2020, Blaðsíða 19

MINNINGAR 19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. JÚLÍ 2020
✝ Aðalbjörg Guð-mundsdóttir
kennari fæddist á
Harðbak á Mel-
rakkasléttu 15.
mars 1920. Hún lést
á heimili sínu hinn
10. júlí 2020. For-
eldrar hennar voru
hjónin Guðmundur
Stefánsson, f. 1885,
d. 1971, og Margrét
Siggeirsdóttir, f.
1890, d. 1978, sem bjuggu á
Harðbak. Aðalbjörg átti fimm
systur og einn fósturbróður.
Látnar eru Borghildur Guðrún,
Ása og Kristín Guðbjörg en á lífi
eru Jakobína, Þorbjörg Rósa og
Kári Friðriksson.
Aðalbjörg giftist hinn 3. júní
1948 Rögnvaldi Jóhanni Sæ-
mundssyni, f. 21. ágúst 1916, d.
6. janúar 2016. Hann var sonur
hjónanna Sæmundar Rögn-
valdssonar og Petreu Aðal-
heiðar Jóhannsdóttur sem
bjuggu í Ólafsfirði. Rögnvaldur
og Aðalbjörg bjuggu fyrst í
Reykjavík en 1953-77 í Keflavík
og eftir það í Reykjavík. Börn
þeirra eru þrjú: 1) Sæmundur, f.
1948, kvæntur Ingibjörgu
Axelsdóttur, f. 1953. Sonur Sæ-
mundar og Kristínar Indriða-
dóttur, f. 1947, er Rögnvaldur
Jóhann, maki Birna Helgadóttir
49, við Barnaskólann í Keflavík
1953-77, þar af yfirkennari
1973-77, og við Ölduselsskóla
1977-88. Hún var dugleg að
sækja námskeið og kynna sér
nýjungar í námsefni og kennslu-
háttum. Hún sótti hannyrða-
námskeið í Nääs í Svíþjóð vorið
1946 og stundaði nám við kenn-
araháskólann í Árósum í náms-
leyfi á vorönn 1973. Síðustu ára-
tugina sérhæfði hún sig í
kennslu yngri barna. Aðalbjörg
var alltaf virkur þátttakandi í
félagslífi. Hún var formaður
Ungmennafélagsins Austra og
líka gæslumaður barnastúk-
unnar Norðurljóssins á Raufar-
höfn. Einnig var hún í stjórn
Þingeyingafélagsins í Reykja-
vík. Í Keflavík var hún í ýmsum
nefndum á vegum bæjarins,
lengst í fræðsluráði 1966-77 og
var einnig gæslumaður barna-
stúkunnar Nýársstjörnunnar
1968-72. Félagsstörf hennar síð-
ustu árin hafa verið fyrir
Soroptimista. Hún varð formað-
ur Soroptimistaklúbbsins í
Keflavík við stofnun 1975-77 en
gekk í Soroptimistaklúbb
Reykjavíkur 1979. Hún var rit-
ari, gjaldkeri, fulltrúi á lands-
sambandsþingum og sat í fjöl-
mörgum nefndum um ýmis
málefni. Þá var hún varaforseti
Landssambands Soroptimista
og í útbreiðslunefnd sambands-
ins. Hún var kjörin heiðurs-
félagi Soroptimistaklúbbs
Reykjavíkur 2006.
Útförin fer fram frá Hjalla-
kirkju í Kópavogi í dag, 27. júlí
2020, klukkan 13.
og eiga þau fjögur
börn. Börn Sæ-
mundar og Ingi-
bjargar eru Hösk-
uldur, maki Brynja
Jónsdóttir og eiga
þau eina dóttur en
fyrir átti hann eina
dóttur og Brynja
þrjú börn, Þor-
björg, maki Vignir
Snær Vigfússon og
eiga þau þrjá syni,
og Anna Þórhildur, sem á tvær
dætur. 2) Elín, f. 1950, gift
Björgvini Guðmundssyni, f.
1949. Börn þeirra eru Guð-
mundur Óli, maki Hulda Björg-
vinsdóttir og eiga þau fjögur
börn, Aðalbjörg, maki Hrólfur
Einarsson og eiga þau þrjú
börn, og Bjargey. 3) Margrét, f.
1959, sambýlismaður Magnús H.
Ingþórsson, f. 1957. Sonur Mar-
grétar og Guðmundar Björgvins
Kristinssonar, f. 1958, d. 1994,
er Jóhann Kristinn Guðmunds-
son, maki Anna Steinunn Gunn-
arsdóttir og eiga þau tvö börn.
Aðalbjörg ólst upp á Harðbak
við venjuleg sveitastörf. Hún
gekk í Kennaraskólann og tók
kennarapróf vorið 1940. Aðal-
björg var kennari á Raufarhöfn
1940-43, við St. Jósefsskóla í
Hafnarfirði 1943-45, við Austur-
bæjarskólann í Reykjavík 1945-
Hún unir grandvör, farsæl, fróð
og frjáls – við ysta haf.
Þótt þessar ljóðlínur skáld-
konunnar Huldu væru ortar um
íslensku þjóðina komu þær mér
oft í hug þegar ég dvaldi með Að-
albjörgu tengdamóður minni við
leik og störf á Harðbak á Mel-
rakkasléttu. Hvergi undi hún sér
betur en á æskuslóðum sínum
norður á hjara veraldar, þar
dvaldi hún flest sumur sinnar
löngu ævi og gaf okkur fólkinu
sínu hlutdeild í þeim ævintýra-
heimi sem þar er að finna.
Okkar fyrstu kynni urðu árið
1974. Hún var þá á miðjum aldri
og mér fannst hún sérstaklega
falleg kona jafnt innra sem ytra.
Hún var með hrafnsvart hár og
batt talsverðar vonir við að við
hjúin myndum eignast svart-
hært barn þar sem faðir minn
deildi þessum háralit með henni.
Hún var brosmild og glaðvær,
kom oft auga á það skemmtilega
í tilverunni og átti í góðum sam-
skiptum við fólk. Ekki svo að
skilja samt að hún hefði ekki
skoðanir. Þær hafði hún svo
sannarlega og lét ekki vaða yfir
sig en gerði ekkert með það þótt
aðrir væru á öndverðum meiði
og erfði það ekki við þá sem voru
henni ósammála. Samband okk-
ar var alla tíð gott og hún var
mér góð fyrirmynd þegar að því
kom að ég eignaðist mín eigin
tengdabörn. Eflaust hefur hún í
upphafi verið hugsi yfir því hvort
tvítug stúlka réði við það hlut-
verk að taka þátt í uppeldi sex
ára sonarsonar hennar en aldrei
lét hún það í ljós við mig, heldur
veitti stuðning og hvatningu og
þannig voru öll samskipti okkar
allt til loka.
Aðalbjörg var mikil fjöl-
skyldukona. Hún kom úr stórum
og samheldnum systrahópi og að
auki áttu þær fósturbróður. Hún
og Rögnvaldur tengdafaðir minn
héldu í fjölskylduhefðina og áttu
mikil og góð samskipti við sitt
fólk. Þau létu sér ekki nægja að
ala upp börnin sín þrjú heldur
tóku virkan þátt í uppeldi allra
barnabarnanna sinna. Í um það
bil aldarfjórðung voru þau, ým-
ist annað eða bæði, á hverju
sumri á Harðbak með fleiri eða
færri barnabörn með sér og gáfu
borgarbörnunum þannig innsýn
í allt annan veruleika en þann
sem þau ólust upp við. Í vistinni
hjá ömmu sinni og afa lærðu þau
að lesa í náttúruna og virða
hana, höfðu ýmsum skyldum að
gegna en bjuggu jafnframt við
mun meira frelsi en þau voru
vön. Þau voru hvött til þess að
finna sér viðfangsefni og nýttu
sér það óspart en jafnframt
kennt að frelsinu fylgir ábyrgð.
Þau gátu ekki hugsað sér að
bregðast traustinu sem þeim var
sýnt og samveran með ömmu og
afa skilaði sér í fölskvalausri
væntumþykju allra barna-
barnanna.
Aðalbjörg var afskaplega fróð
og minnug og það var því heilla-
spor þegar hún ákvað ung að ár-
um að gera kennslu að ævistarfi.
Barnakennsla varð starfsvett-
vangur hennar í næstum hálfa
öld, lengstum á yngsta stigi. Þar
var hún svo sannarlega á heima-
velli og enn hittum við fólkið
hennar gamla nemendur hennar
sem minnast Aðalbjargar með
hlýju og þakklæti fyrir afburða
kennslu.
Að leiðarlokum kveð ég
tengdamömmu mína og eina
helstu fyrirmynd í lífinu með
söknuði en einnig þakklæti fyrir
okkar góðu og gefandi samvistir.
Það er mikið lífslán að hafa átt
hana að.
Ingibjörg Axelsdóttir.
Þá er hún amma búin að
kveðja okkur eftir langa og far-
sæla ævi. Sem barn var ég alltaf
hjá henni á Harðbaki á sumrin.
Ég man sérstaklega eftir því að
vakna á morgnana bæði í gamla
húsinu og í Ellubænum áður en
rafmagnið kom. Amma fór alltaf
á fætur á undan okkur krökk-
unum og kveikti upp. Það var
notalegt að liggja uppi í rúmi í
kuldanum og heyra í ömmu taka
til við uppkveikjuna. Þetta end-
aði með því að kveikt var á eld-
spýtu og síðan heyrði maður
snarkið í og fann lyktina af
brennandi næfrinu og viðnum.
Þegar hlýnaði í bænum þurfti að
fara á fætur og sækja vatn,
höggva í eldinn og vernda æð-
arvarpið svo eitthvað sé nefnt.
Mikil barátta var háð við svart-
bakinn sem var gjarn á að éta
æðarungana. „Farðu nú út,
Ólimand, og brenndu á hann,“
sagði amma gjarnan og rétti mér
gömlu einhleypuna hans afa.
Amma, sem gerði aldrei flugu
mein, sýndi fullkomið miskunn-
arleysi við vernd varpsins. Allt
sem amma bað um var auðvitað
gert umyrðalaust. Það var s.s.
ekkert gaman að þræla með
tvær fullar fötur af vatni upp
brekkuna hjá Ellubænum með
kríurnar snarbrjálaðar yfir höfði
sér en ekki vildi maður bregðast
þó að amma skammaði okkur
aldrei. Maður gat hins vegar
fengið ákveðið augnaráð sem gaf
til kynna þetta hefði getað verið
gert betur og þar vildi enginn
maður vera.
Amma var í essinu sínu sem
æðarbóndi á ættaróðalinu. Hún
var beintengd við landið og
fuglana. Í nokkur ár verpti æð-
arkolla á bílastæðinu við Ellu-
bæinn. Þetta var gömul og grá
kolla sem skildi að nærveran við
lordinn í Ellubænum var mesta
öryggið fyrir ungana. Gamla
kollan lét ekki stugga við sér og
beit alla hlutaðeigandi hiklaust
þegar stuggað var við henni til
að sjá ungana sem hún skýldi
undir vængjum. Þær skildu hvor
aðra þessar tvær. Amma fylgdist
alltaf með henni og þegar hún
vissi að kollan væri búin að unga
út vaknaði hún snemma. Þegar
kollan fór af stað með ungana út
á sjó fékk hún gjarnan fylgd
ömmu sem labbaði í humátt á
eftir henni og sá til þess að varg-
urinn héldi sig fjarri.
Amma var hrein og bein. Hún
hafði ákveðnar skoðanir en tróð
þeim ekki upp á aðra. Á sama
hátt var henni nokk sama hvað
öðrum fannst og kvíði var hug-
tak sem hún þekkti aðeins óljóst
af orðabókum. Í sumar, þegar
hún var orðin mjög lasin, reis
hún upp af sjúkrabeði og dreif
sig á Harðbak einu sinni enn. Við
fórum með krakkana og vorum
með henni eins og við vorum vön
að gera á sumrin. Líkaminn væri
farinn að gefa sig en andinn var
samur við sig. „Ég hef það fínt,“
sagði hún ef hún var spurð um
líðan sína. Ég er viss um að það
hafi verið læknisfræðilega óverj-
andi fullyrðing en þetta var
amma. Hún lifði lífi sínu þannig
að farið var með hvern dag eins
og nýtt ævintýri sem njóta átti
til fulls.
Hún var besta amma og
langamma í heimi, frábær fyrir-
mynd og var alltaf til staðar fyrir
okkur. Það er ekkert annað
hægt en að gleðjast yfir öllum
tímanum sem við fengum með
henni þó að söknuðurinn sé mik-
ill hjá okkur öllum og ekki síst
langömmubörnunum sem voru
svo lánsöm að kynnast henni.
Minning hennar er og verður
ljóslifandi í hjarta okkar.
Guðmundur Óli
Björgvinsson.
Amma hafði þá heilbrigðustu
sjálfsmynd og sjálfstraust sem
ég hef kynnst. Laus við hroka og
sjálfumgleði, en hafði litlar
áhyggjur af því hvað öðrum
kynni að finnast um hana eða
það sem hún gerði eða sagði.
Hún var sjálfri sér trú, sam-
viskusöm, heiðarleg og hrein-
skilin. Alltaf jákvæð og glöð og
kunni að njóta litlu hlutanna í líf-
inu. Hún hafði ekki óþarfa
áhyggjur af því sem hún gat ekki
haft áhrif á. Klár, skynsöm og
með ótrúlegt minni. Hörkudug-
leg, ósérhlífin og algjör nagli, en
kunni líka að slaka á og hvíla sig.
Yndisleg manneskja sem var
mér í senn amma, uppalandi,
fyrirmynd og vinkona. Kenndi
mér að lesa og skrifa, en líka að
sauma, hekla og prjóna. Amma
átti alltaf til nóg af marglitum
pappír, litum og lími til að
föndra, nóg af garni og efnum til
að búa eitthvað til og endalaust
svigrúm fyrir alls kyns dundur
og tilraunir. En það sem maður
gerði skyldi vandað í alla staði,
ef villa fannst var rakið upp og
leiðrétt.
Ég á ótal ljúfar minningar um
ömmu, margar hverjar úr hvers-
deginum. Mjúkar hendur, eins
og húðin á handarbakinu væri
aðeins of stór. Kremilmur á
koddanum hennar. Textalaust
söngl með laginu í útvarpinu. Ró
og friður, notalegheit. Sögur úr
fortíðinni yfir kaffibolla. Ný-
steiktar pönnukökur í stórum
stafla eða smjörsteiktar lummur
með rúsínum.
Einnig dýrmætar bernsku-
minningar frá Harðbak. Sumar-
kvöld í stilluveðri þar sem við
krakkarnir vorum að veiða síli
og skottast um úti langt fram
eftir kvöldi þar til amma kallaði
á okkur í háttinn. Þegar allir
voru komnir í náttföt setti amma
sjóðandi vatn úr flautukatlinum í
bland við kalt í bláa emaleraða
vaskafatið. Við sátum öll í hrúgu
á bekknum við eldhúsborðið í
Ellubænum og hún byrjaði á því
að þvo okkur öllum í framan með
heitum þvottapoka. Við tók
handþvottur og að lokum þvoði
amma okkur öllum, hverju á eft-
ir öðru, um fæturna. Eftir fóta-
baðið klifruðum við beint af
bekknum hvert í okkar ból. Ég
vaknaði við snarkið í sprekum
sem voru að taka við sér í log-
anum, lykt af eldspýtum og
brennandi næfri. Reis upp við
dogg og fylgdist með ömmu, í
græna sloppnum sínum, kveikja
upp og undirbúa morgunverð-
inn. Þvílík friðsæld. Kúrði undir
sænginni þar til eldurinn var
byrjaður að taka við sér og að-
eins farið að hlýna í Ellubænum.
Fór svo í ullarsokka og lopa-
peysu og klifraði fram á bekkinn
til að fá ristað brauð og heitt
kakó í doppótta bollann minn.
Amma mín var dásamleg kona
sem kenndi mér svo ótal margt,
ekki síst með fordæmi sínu. Það
er mér afar dýrmætt að hafa
fengið að njóta samveru hennar
svona lengi og að hafa kynnst
henni svona vel. Ég sakna henn-
ar og hún mun alltaf eiga sér-
stakan stað í hjarta mínu.
Bjargey.
Amma vekur mig varlega.
Klukkan er fimm. Eftir stutta
stund erum við komin út úr hvíta
húsinu og það hreyfir varla vind.
Stelkar, kríur og hrossagaukar
eru komin á kreik og hljóðin í
þeim blandast við þungan niðinn
frá sjónum. Við útbúum okkur,
göngum suður í Holt, losum bát-
inn og ýtum honum út á vatnið.
Amma lætur mig róa en situr á
móti mér og stingur á. Ég dreg
inn netin og losa silunginn, en fæ
hjálp frá ömmu þegar á þarf að
halda. Svo eru netin lögð aftur
og róið til baka. Þá er byrjað að
kula sem reynir á unga vöðva.
Við göngum frá bátnum og ber-
um silunginn heim í kippum.
Þegar heim er komið kveikir
amma upp í eldavélinni, útbýr
eitthvað heitt og gott, gleðst yfir
góðum afla og hrósar fyrir dugn-
aðinn.
Svona liðu dagarnir gjarnan
með ömmu. Það voru ýmis verk
sem þurfti að vinna en með
ömmu urðu þau sambland af
ævintýri og skóla, eins konar
ævintýraskóli. Ég var þátttak-
andi í spennandi atburðarás sem
endaði alltaf vel, en til að svo
færi þurfti að takast á við alls
konar öfl sem enginn hafði
stjórn á. Til dæmis gat verið svo
mikill vindur yfir daginn að að-
eins var hægt að vitja um netin á
nóttunni. Sem fullgildum þátt-
takanda leið mér eins og ég hefði
áhrif á atburðarásina og tækist á
við hin óblíðu öfl og komst því
ekki hjá því að læra ýmislegt um
lífið, náttúruna og tilveruna.
Margt af því var ósagt á sínum
tíma og uppgötvaðist ekki fyrr
en löngu seinna. En allt endur-
speglar það þá samblöndu af
hlýju, jákvæðni, sjálfstæði og
æðruleysi sem einkenndi ömmu.
Annað sem einkenndi ömmu
var samheldni. Þegar ég var
krakki hittust Harðbakssysturn-
ar sex og allir þeirra afkomend-
ur þrisvar sinnum í kringum jól
og áramót. Á sumrin vorum við
barnabörnin gjarnan nokkur
saman hjá ömmu á Harðbak og
þegar hún varð langamma stóð
hún fyrir svokölluðum lang-
ömmudögum þar sem allir henn-
ar afkomendur hittust mánaðar-
lega yfir vetrartímann. Allt
þetta hefur myndað einstök
tengsl milli kynslóða og innan
hverrar kynslóðar og gert okkur
ríkari en orð fá lýst.
Í dag kveð ég ömmu og á eftir
að sakna hennar. Áfram munu
lifa góðar minningar um ævin-
týrin okkar og lífsviðhorf hennar
sem fyrirmynd og leiðarljós.
Rögnvaldur Jóhann
Sæmundsson.
Nafna mín kallaði hún mig
alltaf og mér þótti svo vænt um
það. Amma mín sem kenndi mér
að lesa, prjóna, hreinsa æðar-
kolluhreiður og æðardún, nöfnin
á mófuglunum, að róa og svo
margt annað. Bestu fyrirmynd-
irnar eru þær sem sýna í verki
hvernig þeim finnst rétt að vera
en reyna ekki að þröngva því
upp á aðra, þannig var amma.
Hún var sterk og sjálfstæð og
vissi hvað hún stóð fyrir. Hún
sagði manni satt og var óhrædd
við að segja hvað henni fannst en
hún hafði enga þörf fyrir að snúa
öðrum yfir á sína skoðun. Amma
stóð alltaf með börnum. Ef börn
sýndu af sér óæskilega hegðun
leit hún á fullorðna fólkið og fann
ástæðuna þar. Sem barn vissi
maður nákvæmlega hvað henni
fannst rétt að gera og amma var
dugleg að hrósa og taka eftir
þegar vel var gert. Það voru
duglegir Harðbakskrakkar sem
gengu frá vatninu með nokkra
silunga eða báru þungar vatns-
fötur heim á bæ, héldu áfram að
róa þó að öldurnar væru háar,
gáfust ekki upp þótt eitthvað
væri erfitt, sinntu litlu krökkun-
um, voru kurteis og gerðu verkin
sín vel og möglunarlaust. Að ég
væri dugleg Harðbaksstelpa var
besta hrós sem ég gat fengið.
Amma þurfti aldrei að hækka
röddina, hún hótaði ekki en ég
óhlýðnaðist henni aldrei, það var
einhvern veginn ekki valkostur.
Á Harðbak voru verk að vinna
og okkur krökkunum fannst við
alltaf mikilvæg í þessum störf-
um. Þess á milli vorum við frjáls
til að leika og ekkert amast við
að okkur dytti ýmislegt í hug.
Þegar þroskinn færist yfir sér
maður fólk með öðrum augum.
Virðingin sem ég bar fyrir ömmu
varð ekki minni við það. Amma
átti ekki erfitt með að taka
ákvarðanir og sá ekki eftir því
sem hún hafði ákveðið. Að
staldra við og njóta þess sem
henni bauðst var henni eðlis-
lægt. Þegar hún var orðin lasin
og komst ekki svo mikið gat það
verið að vera nýböðuð í hreinu
rúmi eða sitja í nokkrar mínútur
úti á palli í sólinni. Hún hafði ein-
lægan áhuga á fólki og sérstak-
lega börnum, fylgdist með
barnabörnunum sínum og lang-
ömmubörnum af áhuga og með
stolti og vissi hvað allir voru að
fást við. Amma hafði ekki
áhyggjur af hvað öðrum fannst
um hana eða af því sem beið
hennar, eins og hún vissi alltaf
að hún myndi ráða við það.
Amma var heldur ekki að velta
sér upp úr því sem hún réð ekki
við, hún gerði það sem hún gat í
þeim aðstæðum sem hún lenti í
og leitaði svo að einhverju já-
kvæðu sem það hafði í för með
sér. Amma var því einstök fyr-
irmynd á svo margan hátt, hún
átti gott líf og var sátt. Ég var
svo lánsöm að vera ein af þeim
sem kynntust henni og fengu að
njóta hennar og er svo óendan-
lega þakklát fyrir að hafa átt
þessa yndislegu og einstöku
ömmu. Því meira sem mér tekst
að tileinka mér þau lífsviðhorf
sem amma hafði því betra líf bíð-
ur mín. Ég veit alltaf hvað ömmu
fyndist rétt að gera í þeim að-
stæðum sem mæta mér, veit
hvað dugleg Harðbaksstelpa
myndi gera, þannig fylgir amma
mér áfram.
Njóttu hvíldarinnar amman
mín.
Nafna þín,
Aðalbjörg Björgvinsdóttir.
Þá ertu farin amma mín. Ég
verð að viðurkenna að það er
undarleg tilfinning. Við áttum
alltaf okkar stundir og nú síðast
fyrir ekki svo löngu. Kvöldið áð-
ur en þú fórst hélt ég í höndina á
þér og kvaddi þig en það var eitt-
hvað svo óraunverulegt. En
samt svo endanlegt. Falleg
stund sem ég mun aldrei gleyma
þótt ég hafi hugsanlega ekki
upplifað hana til fulls, eins und-
arlega og það kann nú að hljóma.
Þú sagðir mér svo kát frá því síð-
ast þegar við töluðum saman að
þú hefðir farið á Harðbak og ég
sagði þér hvað ég væri spenntur
að fara fljótlega þangað með
ungana mína. Svo ræddum við
auðvitað um heima og geima en
kjarninn í umræðunni var samt
alltaf Melrakkasléttan.
Núna þegar ég er á Sléttunni
er allt breytt þrátt fyrir að allt
líti út fyrir að vera eins. Á leið-
inni norður sá ég allt sem þú
hafðir einu sinni bent mér á og
staðina þar sem við höfðum
stoppað og fengið okkur kaffi
Aðalbjörg
Guðmundsdóttir
SJÁ SÍÐU 20
Ástkær móðir okkar, amma og langamma,
ANNA SÓLBJÖRG JÓNASDÓTTIR,
Lilla,
lést á dvalarheimilinu Jaðri Ólafsvík 23. júlí.
Garðar Rafnsson Guðrún Pétursdóttir
Lydia Rafnsdóttir Hjálmar Kristjánsson
Svanur Rafnsson Gabriela Morales
barnabörn og langömmubörn