Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.09.2020, Page 14

K
ristinn Magnússon ljósmyndari
er mættur í Kópavoginn til Guð-
rúnar Guðlaugsdóttur þegar
mig ber að garði og er að sigta
út heppilega staði í betri stof-
unni fyrir portrettmyndatökuna. „Æ, mér
finnst alltaf frekar erfitt að láta taka af mér
myndir,“ trúir Guðrún mér fyrir, „en ég veit að
ég á þetta skilið; ég er sjálf búin að senda ljós-
myndara á svo marga viðmælendur gegnum
tíðina,“ bætir hún sposk við en Guðrún starfaði
um langt árabil sem blaðamaður á Morg-
unblaðinu og grípur enn þá annað slagið í
verkefni af því tagi enda segir hún vonlaust að
slíta sig alveg frá blaðamennskunni; skemmti-
legasta starfi í heimi.
Ég er ekki kominn til að tala við Guðrúnu
um blaðamennsku, heldur ritstörf en nýjasta
glæpasagan hennar, Hús harmleikja, er komin
út. Blaðamennskan er þó uppi á borðinu og allt
um kring enda er söguhetjan, Alma Jóns-
dóttir, blaðamaður og fyrrverandi kollegi okk-
ar á Morgunblaðinu. Þegar hér er komið sögu í
sjöundu bók Guðrúnar um Ölmu hefur hún þó
misst það starf og er að máta sig við skáld-
sagnaskrif.
Alma dvelst í litlu húsi á Eyrarbakka og
söguefni sem hún glímir við er reimleikar í
húsum og margvísleg áhrif þeirra. Alma kynn-
ist hinni litríku leikkonu Oktavíu Bergrós sem
er safnvörður í Húsinu, gamla kaupmanns-
setrinu á staðnum og vonast jafnframt eftir
hlutverki í nýrri kvikmynd. Fyrr en varir æs-
ist leikurinn. Irma kvikmyndaleikstjóri kemur
ásamt Ormari eiginmanni sínum og erlendum
aðstoðarmanni til að skoða tökustaði. Einnig
eru mættir á svæðið tveir handritshöfundar.
Leyndarmál þorpsbúa krauma undir yfirborð-
inu, dauðinn ber að dyrum og ýmsir liggja
undir grun, að því er fram kemur á bók-
arkápu.
Hús sem erfitt er að selja
„Hugmyndin að þessari bók kviknaði fyrst
þegar ég var að ritstýra Fasteignablaði Morg-
unblaðsins fyrir nokkrum árum,“ útskýrir
Guðrún. „Þá tók ég viðtal við ágætan fast-
eignasala sem sagði mér frá húsum sem hann
hefði lent í vandræðum með að selja vegna
þess að einhver hefði dáið þar voveiflega eða
eitthvað annað hræðilegt átt sér stað. Þetta
eru ekki mjög mörg hús en samt nokkur. Eitt
frægasta húsið af þessu tagi er líklega Dillons-
hús sem nú er komið á Árbæjarsafnið. Eins og
fram kom í fréttaskrifum 1953 treysti þáver-
andi húsráðandi sér ekki til að lifa lengur en
vildi heldur ekki skilja fjölskyldu sína eftir
bjargarlitla þannig að hann tók eiginkonu sína
og börn þeirra með sér til handanheima. Sorg-
legt mál og umtalað á sínum tíma.“
Alma Jónsdóttir var ekki komin fram á sjón-
arsviðið er þetta viðtal átti sér stað en Guð-
rúnu fannst síðar upplagt að setja hana í þess-
ar aðstæður – forvitin sem hún er. Og þær
báðar. „Þegar hún losnar úr þessari ættarsögu
sinni get ég vel unnt henni að grúska í þessu,“
hugsaði Guðrún með sér. „Þetta fellur vel að
hennar áhugasviði.“
Eins og í fyrri bókum Guðrúnar byggir hún
á atburðum sem hafa gerst, bæði sem hún og
aðrir hafa upplifað. „Allt sem hefur einu sinni
gerst getur gerst aftur. Það eina sem hefur
ekki gerst er það hvernig morðin eru framin –
og ég á alltaf jafn erfitt með að dæma fólk til
dauða. En einhverjum þarf ég að fórna, það er
eðli glæpasögunnar.“
Tilvalinn vettvangur
– Af hverju Eyrarbakki?
„Tveir úr fjölskyldu minni hafa verið tíma-
bundið safnverðir í Húsinu á Eyrarbakka og
þegar ég kom þar einu sinni í heimsókn, drakk
kaffi og skoðaði mig um sá ég strax að þetta
væri tilvalinn vettvangur fyrir sögu af þessu
tagi. Ég hitti líka stúlku sem sagði mér ýmsar
sögur sem kveiktu enn frekar í mér. Þess utan
er umhverfið á Eyrarbakka mjög heppilegt;
mörg gömul hús og staðurinn hefur frá fyrri
tíð orð á sér fyrir mörg sjóslys. Ýmislegt hefur
gengið þarna á gegnum tíðina enda var Eyrar-
bakki aðalverslunarstaður Sunnlendinga áður
fyrr. Óskaplega sjarmerandi staður.“
Leiklistin er einnig miðlæg í bókinni. Hún er
ekki úr lausu lofti gripin en sjálf lærði Guðrún
leiklist í Leiklistarskóla Þjóðleikhússins.
Dregur til gamans fram ljósmynd þar sem
Gunnar heitinn Eyjólfsson er að leikstýra
henni á seinni hluta sjöunda áratugsins. „Alma
hefur til þessa ekki verið sérlega listræn, fer
lítið í leikhús, á söfn og annað slíkt og mér
fannst tími til kominn að hún fengi að kynnast
því. Það var mjög gaman að leyfa hinni ungu
leikkonu Oktavíu Bergrós að leiða Ölmu á fund
Þalíu. Það var gaman að skapa Oktavíu; hún er
mjög hátt uppi, svolítið fiðrildi og á margan
hátt ólík hinni jarðbundnu Ölmu.“
Spurð hvers vegna hún hafi hætt í leiklist-
inni svarar Guðrún: „Ég var búin að leika þó
dálítið en þegar börnunum fjölgaði áttaði ég
mig á því að þetta er ekki fjölskylduvæn
vinna.“
Hún lauk í staðinn stúdentsprófi og hóf nám
sagnfræði og bókmenntafræði í Háskóla Ís-
lands. Þá höfðu tvíburar bæst í barnahópinn
þannig lítið varð úr lestri. Guðrúnu bauðst á
hinn bóginn vinna á Ríkisútvarpinu og þaðan
lá leiðin á Morgunblaðið nokkrum árum síðar.
Fær alltaf gæsahúð
– En aftur að nýju bókinni. Hefur þú mikinn
áhuga á draugasögum?
„Mér finnst ég alltaf fá gæsahúð þegar mér
eru sagðar draugasögur. Ég las þjóðsögurnar
þegar ég var krakki og seinna fyrir börnin
mín, til að auka orðaforðann þeirra, og þar eru
draugar auðvitað yfir og allt um kring. Við Ís-
lendingar erum alla jafna ekki gömul þegar við
áttum okkur á því að hér trúir fólk í stórum stíl
á drauga, álfa og huldufólk. Er það ekki bara
okkar viðleitni til að fóta okkur betur í þessari
tilveru sem við erum í?“
Margir hafa greint Guðrúnu frá yfir-
skilvitlegum upplifunum gegnum tíðina og
sumt af því hefur hún skrifað hjá sér. „Þetta er
mjög spennandi viðfangsefni; fólki hefur vitr-
ast ýmislegt.“
– Á það við um þig sjálfa?
„Ég tek stundum við hugsunum frá fólki. Ég
get ekki neitað því. Það hefur gerst of oft til að
það geti verið tilviljun. Manninum mínum þyk-
ir þetta frekar furðulegt,“ segir hún og brosir.
– Skynjarðu sumsé hvað annað fólk er að
hugsa í kringum þig?
„Já, það kemur fyrir. Ég sé líka og finn
spennu þegar ég kem inn í sum herbergi. Mað-
ur veit ekki af hverju en það liggur eitthvað í
loftinu, eins og sagt er.“
Guðrún lærði ung að spá í bolla og gerir það
enn, aðallega fyrir unglingana í fjölskyldunni.
Þá fór hún fyrst til spákonu á unglingsaldri.
Spurð hvort sú menning sé á undanhaldi svar-
ar Guðrún: „Ég held ekki. Yngsta dóttir mín,
sem er rúmlega þrítug, hefur til dæmis áhuga
á þessu. Minnkar þetta ekki bara þegar líður á
ævina? Þetta er ákaflega séríslenskt áhugamál
og mjög ríkt í þjóðarsálinni. Við viljum hafa
samband við okkar fólk fyrir handan.“
Sagt að laga skápinn
Danska skáldkonan Thit Jensen er nefnd í
Húsi harmleikja en hún var þekktur spíritisti
sem kom hingað til lands í byrjun tuttugustu
aldarinnar; hjálpaði fólki að ná tengingu og
lagði grunn að sálarrannsóknum á Íslandi.
„Móðursystir mín trúði á þetta. Hún fór
einu sinni til London á miðilsfund og þar
komst hún í samband við látinn eiginmann
sinn sem sagði henni að laga þyrfti skáp í eld-
húsinu. Annar einstaklingur kom líka fram á
fundinum og hvatti hana til að huga að ruggu-
stól á heimilinu. Þegar hún kom heim kom í
ljós að skápurinn var laus og ruggustólinn að
gliðna í sundur. Það er ekki svo langt síðan
þetta var, svona 25 ár. Ef til vill hefði hún þó
ekki þurft að fara til London til að afla þessara
upplýsinga, mögulega hefði hún bara getað
skoðað sig vel um á heimilinu.“
Hún brosir.
Jóga og hugleiðsla njóta mikillar hylli nú um
stundir og að áliti Guðrúnar er það að vissu
leyti angi á sama meiði. Fólk vilji komast í aðra
vídd og fá aðra orku. „Það er svo ríkt í mann-
eskjunni.“
Hún gerir þó greinarmun á draugum annn-
ars vegar og huldufólki hins vegar. „Draugar
birtast okkur yfirleitt ekki í góðu. Þeir hafa
oftast illt orð á sér. Huldufólkið er meinlausara
og getur jafnvel verið hjálplegt. Það er til
marks um þessa trú að hér í grenndinni, á Álf-
hólsveginum, var gata á sínum tíma færð til að
vernda álfabyggð og forða okkur frá ógæfu.
Það þótti sjálfsagt mál. Þessi forlagatrú liggur
mjög djúpt í þjóðarsálinni; okkur finnst við
alltaf þurfa að borga fyrir eitthvað gott. Ef það
koma til dæmis þrír sólardagar í röð þá erum
við ekki í vafa um að við þurfum að borga fyrir
það með þremur rigningardögum.“
Fólk fremur en fjöll
Guðrún kveðst fyrst og fremst vera að skrifa
um fólk. „Sumir hafa ofboðslegan áhuga á
náttúrunni. Ég hef svo sem ekkert á móti
henni en ég hef bara enn þá meiri áhuga á
fólki. Það er skemmtilegra að horfa inn í hug-
arheim fólks en að horfa á fjöll. Við eigum
mikið undir náttúrunni en líka undir öðru
fólki. Maður verður að vita hvar maður stend-
ur gagnvart öðru fólki. Það tengist öryggis-
tilfinningunni sem okkur er eðlislæg. Ég hef
orð fyrir að vera mjög forvitin að eðlisfari og
sagt er að það komi sér vel fyrir blaðamann.
Sama máli gegnir um glæpasagnahöfundinn;
forvitnin rekur hann áfram. Bæði mig og
Ölmu.“
Sjö bækur á jafnmörgum árum er bæði til
vitnis um vinnusemi en ekki síður yndi og
ánægju. „Mér finnst ofboðslega gaman að
skrifa þessar sögur; ég hverf inn í þennan
heim meðan á skrifunum stendur og verð mjög
einmana þegar ég er búin með bók. Sem betur
fer byrja nýjar persónur yfirleitt strax að
labba inn á sviðið. Það er eins með blaða-
mennskuna og glæpasöguskrifin, þetta gefur
manni svo mikil tengsl við fólk. Ég kynnist ein-
hverju nýju á hverjum einasta degi.“
Hvað þarf mikið af eitri?
– Það lá því alltaf beint við að Alma væri blaða-
maður?
„Já, það lá alltaf beint við. Það er gott að
vera á vettvangi sem maður þekkir vel. Núna
er Alma að vísu búin að missa vinnuna sem er
auðvitað veruleiki sem við búum við; rekstur
fjölmiðla er víða þungur og margir hafa misst
starf sitt á undanförnum árum og misserum.“
Henni þótti ekki eins spennandi að hafa lög-
reglumann í forgrunni. „Þar er ég ekki á
heimavelli. Ég hef hins vegar haft samband við
lögreglumenn til að bera ýmislegt undir þá.
Eins lækna og aðra heilbrigðisstarfsmenn.
Minnisstætt er þegar ég hringdi á Eitur-
efnamiðstöðina, kynnti mig og spurði hvað
þyrfti að gefa manni mikið af blóðþynning-
arefninu Kovar til þess að hann dæi. Þarna
stóð til að eitrað yrði fyrir fórnarlambinu í
einni bókinni. „Fyrirgefðu, hver ert þú seg-
irðu?“ spurði konan sem varð fyrir svörum
hvumsa og neitaði að gefa mér þessar upplýs-
ingar nema ég sendi formlegt erindi í tölvu-
pósti. Það er víst algengara að fólk hringi þeg-
ar einhver hefur óvart borðað eitur en til að
spyrja hvernig eigi að fara að því að drepa
menn. Þetta starf getur leitt mann í hlægilegar
aðstæður.“
Hún hlær.
„Annars er manni yfirleitt mjög vel tekið
með erindi sem þessi og beint annað geti fólk
ekki sjálft hjálpað.“
Tek stundum á móti
hugsunum frá fólki
Hús harmleikja er sjöunda glæpasaga Guðrúnar Guðlaugsdóttur á jafnmörgum árum.
Þar ber fyrir áhugamál okkar allra, reimleikar og yfirskilvitlegir hlutir. Guðrún segir
margt líkt með blaðamennsku og ritstörfum en þó hafi hún leyfi til að afvegaleiða
lesandann annað slagið í glæpasögunum. Slíkt er ekki vel séð í blaðamennskunni.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
„Við Íslendingar erum alla jafna ekki göm-
ul þegar við áttum okkur á því hér trúir
fólk í stórum stíl á drauga, álfa og huldu-
fólk. Er það ekki bara okkar viðleitni til að
fóta okkur betur í þessari tilveru sem við
erum í?“ segir Guðrún Guðlaugsdóttir
blaðamaður og rithöfundur.
’Mér finnst ég alltaf fágæsahúð þegar mér erusagðar draugasögur. Ég lasþjóðsögurnar þegar ég var
krakki og seinna fyrir börnin
mín, til að auka orðaforðann
þeirra, og þar eru draugar auð-
vitað yfir og allt um kring.
BÆKUR
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.9. 2020