Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.10.2020, Qupperneq 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.10. 2020
BÆKUR
BÆJARL I ND 14 - 16 20 1 KÓPAVOGUR S ÍM I 553 7 100 L I NAN . I S
O P I Ð M Á N T I L F Ö S T U D A G A 1 1 - 1 8 I L A U G A R D A G A 1 1 - 1 6
TIMEOUT
Stóll + skemill
412.400 kr.
Það tók svo sannarlega á aðskrifa þessa bók. Það á svosem við um allar mínar bækur
en sérstaklega þessa fyrir þær sakir
að ég þekkti ekki vel til og þurfti að
kynna mér hvert einasta smáatriði –
landafræðina, landslagið, stjórnmálin
og umfram allt aðstæður stúlknanna,
sem sumar hverjar voru enn í fjötr-
um. Aðrar hitti ég sem höfðu sloppið
en voru hvergi nærri lausar undan
áfallinu og þeim hryllilegu minn-
ingum sem hlutust af fangavistinni.
Það voru þær sem léðu sögunni
minni skriðþunga og hjartslátt.“
Þetta segir írski rithöfundurinn
Edna O’Brien í samtali við Sunnu-
dagsblaðið en skáldsaga hennar,
Stúlka, sem kom út á frummálinu í
fyrra, er nú einnig komin út í ís-
lenskri þýðingu Ara Blöndals Egg-
ertssonar. Hringaná gefur út.
O’Brien, sem verður níræð í des-
ember, nýtur mikillar virðingar og
hylli víða um heim. Bandaríski rit-
höfundurinn Philip heitinn Roth
sagði á sínum tíma að hún væri hæfi-
leikaríkasta konan sem nú skrifaði á
enska tungu og Mary Robinson,
fyrrverandi forseti Írlands, hefur
sagt að O’Brien sé einn fremsti og
mest skapandi rithöfundur sinnar
kynslóðar. O’Brien féllst góðfúslega
á að svara fáeinum spurningum
Sunnudagsblaðsins og fóru sam-
skiptin fram gegnum tölvupóst, að
beiðni umboðsmanns hennar ytra.
Neydd í hjónaband
Í Stúlku er hermt af Maryam, ungri
stúlku sem rænt er af skæruliðum
Boko Haram og hún neydd í hjóna-
band. Hún upplifir þjáningar og
hrylling samfélags karlmanna sem
láta stjórnast af trúarlegu ofbeldi.
Maryam er eiginlega bara barn sem
þarf að komast af sem kona með sitt
eigið barn. Þegar heimur hennar
virðist algerlega fullur af brjálæði og
stefna beint til helvítis opnast henni
hlið inn í annan heim sem ekki er
mikið skárri, erfiði og hryllingur í
óblíðum óbyggðum Norðaustur-
Nígeríu, í gegnum skóga og auðnir
til staðar þar sem hennar sködduðu
sál er mætt af blindri dómhörku
samfélags í afneitun, að því er segir í
kynningu útgefandans á bókarkápu.
Liðsmenn Boko Haram rændu
276 stúlkum í bænum Chibok í Níg-
eríu vorið 2014 og vakti málið heims-
athygli. O’Brien er spurð að því
hvort það mál sé kveikjan að Stúlku?
„Mér var þegar kunnugt um rán
Boko Haram á stúlkum og konum í
Nígeríu sem fluttu þær á hina ýmsu
staði í Zambisa-skóginum, þar sem
þær urðu skiptimynt í stríði með öll-
um þeim ósköpum sem því fylgir.
Þær urðu fórnarlömb innrætingar,
kynferðislegs ofbeldis og voru
hnepptar í þrældóm. Ránið á skóla-
stúlkunum í Chibok beindi sjónum
heimsins í ríkari mæli að þessu
ástandi og kveikti í mörgum. Það
varð til dæmis mikil vakning með
myllumerkinu „stúlkurnar okkar
heim“ og heimurinn leit upp úr
amstri dagsins. En því miður er
þetta ekki lengur frétt; bara hver
önnur staðreynd um villimennsku í
þessum heimi.“
Evrópa leysir ekki vandann
O’Brien segir það hafa tekið sig þrjú
ár að skrifa söguna og að hún hafi
verið að umskrifa fram á elleftu
stund, eða þangað til hún varð að
skila útgefandanum handritinu.
Sjálf las hún margar bækur til að
setja sig betur inn í aðstæður og
nefnir í því sambandi Heart of Dark-
ness eftir Joseph Conrad og Waiting
For the Barbarians eftir J.M. Coet-
zee. „Það voru bækurnar sem ég
kynnti mér best.“
Spurð hvort við sem búum við vel-
megun og frelsi í Evrópu getum gert
eitthvað til að leggja stúlkum eins og
Maryam lið og jafnvel koma í veg
fyrir að illmennska sem þessi endur-
taki sig svarar O’Brien:
„Þrátt fyrir alla sína velmegun þá
á Evrópa líka undir högg að sækja.
Kröfurnar, vansældin og óvissan eru
mikil þannig að maður væri bláeyg-
ur að ætla að Evrópubúar gætu
leyst vanda Norðvestur-Nígeríu.“
Skrifin orðin pólitískari
O’Brien á langan feril að baki en
fyrsta skáldsaga hennar, Sveita-
stúlkurnar (e. The Country Girls),
kom út 1960 og varð strax mjög um-
deild vegna hispurslausra lýsinga á
ástalífi persónanna. Það gekk ekki
vel í íhaldssamt samfélagið og var
O’Brien sökuð um að spilla ungum
og guðhræddum stúlkum. Bókin var
í framhaldinu bönnuð og jafnvel
brennd á báli, eins tvær næstu
skáldsögur hennar sem heyra til
sama flokki. En allar þykja þær
meistaraverk í dag enda breytast
tímarnir og mennirnir með.
Spurð hvort og þá hvernig köllun
hennar sem höfundar hafi breyst
gegnum tíðina svarar O’Brien:
„Bækur mínar hafa breyst á þeim
65 árum sem ég hef fengist við
skriftir. Til að byrja með var ég upp-
tekin af minni eigin reynslu, gleðinni
og þrengingunum sem fylgdu því að
vera kaþólsk stúlka á Írlandi og ást-
inni í öllum sínum birtingarmynd-
um.
Þegar frá leið breyttust áherslur
mínar og í kringum 1990 fór ég í
auknum mæli að gerast pólitísk í
mínum skrifum. Það sem ég reyndi
að gera með Litlu rauðu stólunum
(Little Red Chairs) [sem kom út
2015] og nú Stúlku er að segja
mannlega sögu andspænis flóknum
og ómannúðlegum pólitískum bak-
grunni.“
Margir hafa það verra
Talið berst loks að kórónuveiru-
faraldrinum. Hvernig ætli hann hafi
komið við O’Brien, en Írar hafa ný-
lega hert aðgerðir sínar til muna til
að freista þess að ná betri tökum á
vágestinum.
„Ég hef alltaf verið mikið ein með
sjálfri mér, af þeirri einföldu ástæðu
að starf mitt krefst þess. Að því
sögðu þá hefur einangrunarskyldan
sem við búum nú við látið mér líða
eins og fanga. Mér stendur ekki
lengur til boða að umgangast fólk,
jafnvel þótt mig langi til þess. Marg-
ir hafa það þó verra, hugsaðu þér þá
sem létu lífið í öndunarvélum, þá
sem liggja í kistum í vörugeymslum,
og ættingjana sem munu syrgja þá
uns yfir lýkur.“
– Verður heimurinn aldrei eins
aftur?
„Það get ég ekki ímyndað mér.
Annars er ég þess ekki umkomin að
segja til um hvað gerist næst. Ekk-
ert frekar en færustu spámenn.“
Hjartsláttur færður í letur
Fjölskyldur og aðstandendur stúlkna sem liðsmenn Boko Haram rændu í bænum Chibok í Nígeríu komu saman í fyrra
til að minnast þess að fimm ár voru liðin frá þeim hryllingi.
AFP
Edna O’Brien á 65
ár að baki á ritvell-
inum og er enn að.
AFP
Stúlka, nýjasta skáldsaga írska rithöfundarins Ednu O’Brien, er komin út á íslensku en þar er hermt af stúlku sem
lendir í klóm hinna hræðilegu skæruliðasamtaka Boko Haram í Nígeríu. Í samtali við Sunnudagsblaðið segir O’Brien
skrifin hafa tekið verulega á en hún hitti meðal annars stúlkur sem verið hafa í sömu sporum og söguhetjan.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is